Reja I kirish II asosiy qism yalpi talab tushunchasi va uning hajmiga ta’sir qiluvchi omillar

1.10-chizma

Xrapovik samarasi

Chizmadan ko’rinadiki, yalpi talab ADi dan AD₂ga oshganda, muvozanat holati a dan s ga ko’chadi, ishlab chiqarish hajmi Qidan Q₂ga ko’payib, narx ham Pidan P₂ darajaga qadar o’sadi. Biroq, yalpi talab o’zining dastlabki holatiga qaytsa, endi narx pasaymaydi, balki muvozanat yangi ye holatiga ко’chib, ishlab chiqarish hajmi o’zining dastlabki Qi darajasidan ham pasayib, Q3 darajasiga qadar tushib ketadi.

Shu o’rinda nima uchun narx pasayish tamoyiliga ega emas, degan savolga aniq javob berish qiyin bo’lsada, uning ayrim sabablarini ko’rsatish mumkin.

Birinchidan, korxona umumiy xarajatlarining asosiy qismini (70-75 foiz) ish haqi tashkil qilib, u qisqa davr ichida pasayish tamoyiliga ega bo’lmaydi. Chunki ishchilaming asosiy qismi shartnoma (kasaba uyushmalar orqali) bo’yicha ishlab, shartnoma muddati tugagunga qadar ish haqini pasaytirish taqiqlanadi. Shuningdek, tadbirkorlarning o’zlari ham ish haqi darajasini pasaytirishni xohlamasliklari mumkin. Buning ikkita sababi bor. Bir tomondan, ancha past ish haqi ishchilarning mehnat unumdorligiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shu

bilan birga, ish haqining past darajasi mahsulot birligiga mehnat sarflarini kamaytirsa, mehnat unumdorligining past darajasi esa mehnat sarflarini oshiradi. Agar ular ish haqini pasaytirishga qaror qilsalar, malakali ishchi kuchidan ajrab qolishlari mumkin.

Ikkinchidan, juda ko’pchilik korxonalar yetarli darajada monopol mavqega ega bo’ladi va bu ularga talab kamayganda ham narxning pasayishiga qarshi turish imkonini beradi.

Ishlab chiqarilgan va sotib olingan mahsulot real hajmi teng bo’lganda, iqtisodiyotda muvozanatlikka erishiladi.

O’zbekistondagi yalpi talab va yalpi taklifning o’lchamlarini quyidagi jadval ma’lumotlari orqali ifodalash mumkin (1.1-jadval).