Reja: Hújdan erkinligi túsinigi. Xalıqaralıq normativ hújjetlerde hújdan erkinligi

Diniy ekstremizm: tariyx ha’m zamanago’y shınlıq
Ekstremistlik ko’z-qaraslardı barlıq diniy ta’liymatlar ishinde ushıratıw mu’mkin. Ma’selen, qa’niygeler katolik shirkewinin’ erkin pikir ju’ritiwshi, u’stem feodal-katolik shirkewinin’ dogmaların ta’n almaytug’ın adamlardı – papa ha’kimiyatı dushpanların quwdalaw ushın XIII a’sirde du’zilgen ha’m mın’lap adamlardın’ qurban bolıwına alıp kelgen inkvizitsiya ha’reketlerin ekstremizmnin’ o’zine ta’n ko’rinisi sıpatında bahalaydı. Solay eken, ekstremizmdi tek g’ana belgili bir dinge baylanıstırıw pu’tkilley tiykarsız bolıp esaplanadı. Atap aytqanda, islam dini turmıs ta’rizi ha’m qa’diriyatlar jıyındısı sıpatında hesh qashan da ekstremistlik du’zilmelerdin’ din ha’m musılman ja’ma’a’ti rawajlanıwı jolında a’melge asırılıp atırg’an terrorshılıq topılıslarının’ tiykarg’ı sebebi sıpatında qaralıwı mu’mkin emes.
İslam uranlarınan tan’lap paydalanatug’ın, dinnin’ haslı mazmunın buzıp tu’sindiretug’ın ekstremistlik du’zilmeler tap joqarıdag’ı sıyaqlı, go’zabag’a ken’ xalıq massası menen birge kkenligin ko’rsetiw, al negizinde bolsa ja’miyette ta’rtipsizlik ha’m qa’eterleniwdi payda etiw ushın qarjı toplaw, tiykarg’ı qa’wip derege sıpatında adamlardın’ sana-sezimin iyelew, ja’miyette turaqsızlıq keltirip shıg’arıw arqalı ha’kimiyatqa erisiw sıyaqlı talaplardı qanaatlandırıw maqsetin go’zleydi.
İtibar beretug’ın ta’repi sonda, ekstremistlik keypiyattag’ı du’zilmelerdin’ hesh birewi birer-bir formada o’zleri jar salıp atırg’an, o’zleri «umtılıp» atırg’an ja’miyet qurılısı modelin usına almaydı.
Kommunimzm, xalifalıq – «ulıwma pa’rawanlıq ha’m salamat proportsionallıq ja’miyeti» joqarg’ı maqset dep ko’rsetilgen halda, qorqıtıw ha’m buzg’anshılıq olarg’a erisiw jolı sıpatında usınıladı. Bul bolsa, o’z waqtında belgili bolg’an, Rossiya ha’m Evropada uzaq jıllar dawamında buzg’anshılıq jolında terrorshılıq usılların qollanıp kelgen du’zilmeler jumısların ta’miyinlep kelgen anarxizm ideyaları menen uyg’ınlıqtı an’latadı.
Ha’zirgi da’wirde ko’plegen ekstremistlik birlespeler ha’m aqidaparaslar tu’rli dinler, sonın’ ishinde, xristianlıq, islam, iudaizm dinleri ta’liymatınan paydalanbaqta. Sonın’ menen birge, diniy ritorika olarg’a ko’zde tutılg’an ja’miyettin’ anıq ko’rinisin usınbag’an halda (bul olar ushın tap anarxistler sıyaqlı, onshelli a’hmiyetke iye emes) qıyalıy ja’miyet haqqındag’ı tu’siniklerden paydalanıw mu’mkinshiligin beredi. Bunda en’ a’hmiyetlisi ta’rtipsizlik ha’m turaqsızlıqtı keltirip shıg’arıw bolıp esaplanadı. Og’an erisiw bolsa, o’zine ta’n en’ ulıwma maqsetti quraydı, dep aytıw mu’mkin.
Nızamsız qural-jaraq sawdası ha’m narkobiznes esabınan u’lken mug’dardag’ı qarjı toplanıp atırg’an, musılman du’nyasında qa’liplesken o’zine ta’n o’zgeshelik sebepli ju’zege kelgen sharayatta islamdı uran etip alg’an ekstremizm ha’m terrorizm qa’wipsizlikke tiykarg’ı qa’wip sıpatında birinshi orıng’a shıqtı.
Sonnı da ta’n alıw kerek, g’alaba xabar qurallarının’ rawajlanıwı ha’m ma’limleme faktorı ta’sirinin’ ku’sheyiwi bu’gingi ku’nde ekstremizm ha’m terrorizmnin’ hesh na’rse menen o’lshep bolmaytug’ın da’rejede ko’zge taslanatug’ın sotsiallıq ha’diysege aylanıwına alıp keldi. A’sirese narkobiznesten kelip tu’setug’ın paydag’a ha’m jalg’an awdarıspaqtı qollap-quwatlawg’a qaratılg’an sotsialistlik du’zim ja’rdemine su’yenip, XX a’sirdin’ 70-jıllarında Latın Amerikasındag’ı ekstremistler ko’plep terrorshılıq ha’reketlerin islegen bolsa da, xalaba xabar qurallarının’ sol waqıttag’ı rawajlanıw da’rejesi olarg’a global ko’lemge shıg’ıw mu’mkinshiligin bermegen edi. Bunday jag’dayda Latın merikasındag’ı ekstremizm regionallıq da’rejeden tısqarıg’a shıg’a almag’an.
Ekstremizm ha’m terrorizm g’alaba xabar quralları arqalı jarıtılmas eken, go’zlengen «na’tiyje»ni bere almaydı. Usı ma’niste olar o’z-ara baylanıslı. Terrorshılıq urınıwlar g’alaba xabar qurallarında qanshelli ken’ jarıtılsa, usı ha’reketti islewden ku’tiletug’ın na’tiyjeler de joqarı boladı. Bul bolsa ol yaki bul ha’reketti ju’rgiziwden go’zlenetug’ın tiykarg’ı maqset bolıp esaplanadı. Axborot maydanı rawajlanıp, barg’an sayın toyınıp baratırg’an, lekin onı jetkeriwde mazmunı jag’ınan da, forması menen de o’zi boladılıq u’stinlik etip atırg’an ha’zirgi da’wirde g’alaba xabar quralları ekstremizm ha’m terrorizm qolındag’ı ku’shli quralg’a aylanıp barmaqta. Durıs, hesh bir g’alaba xabar quralı o’z betinshe terrorshılıq urısının’ «na’tiyjeliligin» an’lag’an halda sho’lkemlestiretug’ın sistema bolıp esaplanbaydı. Biraq ko’pshilik jag’daylarda bug’an ko’meklespekte, dep aytıw mu’mkin.
Sonnı da aytıp o’tiw kerek, tariyxıy, diniy ha’m milliy o’zgeshelikler xalıqtın’ ken’ qatlamları menen qarım-qatnas tilin ha’m ondag’ı o’zine ta’n oraylıq pikirlerdi tan’lawda a’hmiyetli orın iyeleydi. A’lbette, Oraylıq Aziya aymag’ında kommunistlik yamasa xristianlıq emes, al a’yne usı islam uranlarınan paydalanıladı.
Oraylıq Aziya aymag’ı o’z tariyxında islamnın’ rawajlanıwına hesh qanday fundamentalistlik ha’m urıspazlıq elementlerin alıp kirmegen. Kerisinshe, aymaqta islam dini tarqalg’an waqıttan baslap bu’gingi ku’nge shekem insanpa’rwarlıq ha’m bag’rıken’lik da’stu’ri u’stin bolıp kelmekte. Orta a’sirlerde Arab du’nyasında ayırım sufizm birlespeleri urıspazlıq ko’rsetken ja’ne inkvizitsiya ha’m jazalaw du’zilmeleri wazıypasın atqarg’an waqıtta da Oraylıq Aziya sufizminde insang’a muhabbat ha’m bag’rıken’lik na’siyatlanatug’ın edi.
Sonın’ menen birge, barlıq da’wirlerde ol yaki bul etnikalıq toparg’a tiyislilik baylanıstırıwshı (birlestiriwshi) element sıpatında belgili bir wazıypalardı atqarg’anı ushın da Oraylıq Aziyada qarar tapqan islam dini ha’r qanday milliylikten joqarı turatug’ının (kosmopolitizmdi) sa’wlelendirgenin de atap o’tiw lazım. Sonın’ ushın da XX a’sirdin’ baslarındag’ı arab modernistlerinen o’zgeshe ra’wishte, ja’didler onnan jıraqlasıp, o’z ku’shlerin birinshi gezekte ha’m diniy, ha’m milliy sananı o’siriwge sarplag’an edi.
Orta a’sirlerde Oraylıq Aziyadag’ı diniy tolerantlıq, insanpa’rwarlıq niyetleri, ilim ha’m ko’rkem o’nerdin’ rawajlanıwı Arab du’nyasında qarsılıqtı keltirip shıg’ardı. Na’tiyjede XIII-XIV a’sirlerde bu’gingi ku’nde du’zilmelerin qa’liplestirip atırg’an ekstremistler ideyalıq jaqtan su’yenip atırg’an fundamental salafiylik ag’ımı ju’zege kelgen.
İbn Taymiyya basshılıg’ındag’ı salafiyler Oraylıq Aziya oyshılların, alım ha’m ulamaların «islam mazmunın jalg’anlastırıw»da ayıplap, xalifalıqtı ideallastırıwg’a tiykarlang’an ko’z-qaraslar sistemasın islep shıqtı ha’m jixadtı og’an erisiwdin’ tiykarg’ı quralı sıpatında ja’riyalap, o’z ideyalarına a’skeriy tu’s berdi.
Solay etip, salafiylik te ha’kimiyat ushın gu’restin’ na’tiyjesi edi. Usılayınsha XVIII a’sirdin’ birinshi yarımında Muxammed Abdul Vaxxab salafiylik tiykarında Arabstan yarım atawında ha’kimiyat ushın gu’res alıp barıwg’a sa’ykeslendirilgen Bahabiylik ta’liymatın jarattı.
Jan’a da’wir Arab du’nyasındag’ı proportsional ag’ımlar da’slep salafiylik ha’m vaxxabiylikke tiykarlang’an bolsa da, keyin-ala olardan da ilgerilep ketti. Bul du’zilmelerdin’ ideyalıq bag’darlaması «ixvoniylik» ha’m «jixad»qa tiykarlang’an bolıp, ko’p sanlı a’skeriy birelspelerge ideyalıq azıq berip kelmekte.
1928 jılı Egipettin’ İsmayliya qalasındag’ı mektepte mudarrislik etken, sufizmnin’ xasafiya mektebinen shıqqan Xasan Abduraxman al-Banno musılman a’lemin tazalaw ha’m musılman xalqı jasaytug’ın ma’mleketler aymag’ında islam ma’mleketin qurıwday wazıypalardı o’z aldına qoyg’an «Musılman biradarlar» birlespesin du’zdi. Barlıq musılman ha’m musılman emeslerge qarsı jixad – jalpı urıs ja’riyalaw usı maqsetke erisiw jolı etip belgilengen edi. Al-Banno o’zinin’ «Fannul-mout» («O’lim ko’rkem o’neri») kitabında bar hu’kimetlerdi joq qılıwg’a erisiw jolların tiykarlap berdi ha’m birinshi ret o’zin-o’zi qurban qılıw tu’rinde a’skeriy a’meliyattı tayarlaytug’ın ha’m a’melge asırıwg’a baylanıslı bolg’an ha’reketlerdi aqlap fatvo berdi.
Ha’rekettin’ ju’zege keliw sharayatların, tariyxıy jag’daydı ha’m usı da’wirde Egipettegi siyasiy ku’shlerdin’ salıstırma salmag’ın u’yreniw ko’plegen izertlewshilerge og’an mamunı jag’ınan terrorizmge tiykarlang’an, trotskiyshil u’zliksiz awdarıspaq ideyasına su’yengen Kominternnin’ turaqlı ta’siri bolg’anlıg’ın atap o’tiw mu’mkinshiligin bergen edi. Musılman Shıg’ısında kommunistparaz toparlardı qa’liplestiriw ushın sharayattın’ jeterli emesligi Komintern belsendilerinin’ terror usılların u’gitlew, onı eksport qılıw ha’m islam sho’lkemlerin o’zlerinin’ siyasiy gu’res usılları menen qurallandırıw arqalı ja’miyetti turaqsızlandırıwday wazıypanı sheshiwge umtılıwına jol ashtı. Olar bul jolda belgili bir tabıslarg’a da eristi.
Bunnan tısqarı, fashistler Germaniyası emissarlarının’ aktivligine baylanıslı qızıqlı mag’lıwmatlar da bar. 1940-jılı Xasan al-Banno «Musılman biradarlar»dın’ tiykarg’ı wazıypası terrorshılıq hu’jimlerin sho’lkemlestiriw bolg’an «qupıya apparatıng’ın du’zdi. İtibarldısı sonda, ol sho’lkemlestirgen ayırım a’skeriy operatsiyalar fashistler qa’wenderlik etken «Masr al-Fatot» sho’lkemi ja’rdeminde a’melge asırıldı. Sol jılları «Musılman biradarlar»dın’ Siriyadag’ı du’zilmesi de a’skerlerdin’ sog’an uqsas sistemasın jarattı. Olardın’ Siriyada o’tkergen a’skeriy a’meliyatları bolsa fashistler qa’wenderlik etken Antuan Sade basshılıg’ındag’ı Siriya Milletshilik partiyası a’skerleri ta’repinen qollap-quwatlandı.
150 adam a’tirapında bolg’an «qupıya apparat»tag’ı a’skerler besliklerge bo’lingen halda arnawlı tayarlıqtan o’tken. Tayarlıq barısında a’skerlerdin’ erk-ıqrarın joqarg’ı basshılıqqa pu’tkilley boysındırıw, sol arqalı olardı al-Bannonın’ «Fannul-mout» kitabında tu’sindirilgen usıllar menen o’zin-o’zi qurban qılıwg’a tayarlag’an. Al-Bannonın’ ju’z jıllar dawamında jasırın ha’reket etiw ha’m ruwxıy basshı Erkine so’zsiz boysınıw sistemasın islep shıqqan sufizmnin’ xasafiya mektebine tiyisli ekenligin yadqa tu’siretug’ın bolsaq, bunday texnologiya qay jerden o’zlestirilgeni ayqınlasadı.
A’meliyattın’ ko’rsetiwinshe, a’skerler tiykarınan o’z pikirinde tura almaytug’ın, iyi bos adamlardan tayarlanadı. Sebebi bunday adamlar o’zinin’ kimligin ko’rsetiw ushın keskin, aqıbeti puxta oylap ko’rilmegen qararlar qabıl etiwge meyil boladı.
Solay etip, islam bayrag’ı astında ha’reket etip atırg’an ha’zirgi zaman ekstremizminin’ payda bolıwı ha’m rawajlanıwın tariyxtın’ belgili bir da’wirinde u’stin bolg’an ko’plep elementlerdin’, ha’r tu’rli protsesslerdin’ o’z-ara ta’sirinin’ na’tiyjesi dep tu’siniw mu’mkin.
Ha’r tu’rli unamsız protsesslerdin’ aralasıwı islam ritorikası menen qosılg’an halda keyin-ala eki sistema arasındag’ı gu’reste ulıwma turaqsızlandırıwshı qural sıpatında qol keldi. Olardın’ ha’r biri o’z maqset ha’m ma’plerinen kelip shıg’ıp, onı qarjılandırıwg’a, kerekli bag’darg’a salıwg’a ha’reket etip keldi. «Musılman biradarlar» o’z sho’lkemlerin rawajlandırıw ushın Britaniya hu’kimetinen qarjılar alıp turg’anı tariyxtan belgili. Bir waqıtları britaniyalılar olardan arab ma’mleketlerinin’ siyasiy maydanında ha’reket etip atırg’an basqa ku’shlerge qarsı ku’sh sıpatında paydalanıwg’a umtılar edi. Biraq sog’an uqsas jag’daylarda bolg’anınday, «biradarlar» bul qarjılardan terrorshılıq topılısların a’melge asırıwda, sonın’ ishinde, britaniyalı puqaralardın’ o’zlerine de hu’jimler uyımlastırıwda paydalang’an.
Keyin-ala «biradarlıq» tiykarında ko’plep ekstremistlik ha’m terrorshılıq birlespeler payda boldı. Da’slepki fundamentalistler Xasan al-Banno, Mustafa as-Siboiy ornına kelgen Said Kutb, Muxammad G’azaliy, Umar at-Tilmisani, Salaxiddin Ashmaviy, Aliy Bayanuniy sıyaqlı shaxslar usı du’zilmelerdin’ ha’reketleri ja’ne de agressivlirek bolıwına o’z u’lesin qostı.
1953-jılı «Musılman biradarlar» birlespesinin’ bir topar ag’zaları İordaniyada «Xizbut taxrir al-islamiy» atlı jan’a partiya du’zedi. Bul partiyanı Taqiyuddin Nabxoniy al-Falastiniy basqaradı. Partiya o’z aldına barlıq musılman ma’mleketleri aymag’ında birden-bir islam ma’mleketi – «xalifalıq» du’ziw maqsetin qoyadı. Mazmunı boyınsha «Musılman biradarlar»dan onshelli parq qılmaytug’ın usı partiya o’z ha’reketlerin onın’ menen muwapıqlastırılg’an halda alıp bardı ha’m terrorshı du’zilmeler turaqlı ra’wishte a’skerler tayarlap beriw wazıypasın orınlay basladı. Tap «biradarlar» menen bolg’anınday, arnawlı xızmetler bazarında a’skerlerge talap bolmag’an jag’daylarda partiyanın’ o’zi tuwrıdan-tuwrı qoparıwshılıqtı a’melge asıra alatug’ın birlespeler du’zedi. Bul aqır-aqıbette «biradarlar» bar jerde xizbutshılar, xizbutshılar bar jerde «biradarlar»dın’ ha’reket etpeytug’ınında ko’ringen ta’sir shen’berin bo’lip alıwday a’meliyattın’ qa’liplesiwine alıp keldi.
Du’nya ju’zi boylap ha’reket etip atırg’an bunday qu’diretli sho’lkemlerden turaqlı ra’wishte kishi terrorshılıq birlespeler payda bolıp turadı. XX a’sirdin’ 70-jıllarının’ basınan musılman a’leminde «Junud ul-Loh», «Jixad», «al-Jixad al-İslamiy», «Shabab-Muxammad», «al-Takfir va-Xijra» ha’m basqa da sho’lkemler is ju’rgizdi. Olardın’ ko’pshiligi ha’zir de bar bolsa da, bu’gingi ku’nde joqarıda atap o’tilgen sho’lkemler ag’zalarının’ en’ aktiv bo’legin o’zinde toplag’an ha’m du’nya ju’zilik tarmaq sıpatında is ju’rgizip atırg’an «al-Kaidanın’ bir bo’legi sıpatında ha’reket etpekte.
Biraq jan’a sharayatta «al-Kaida» a’hmiyetli bir o’zgeshelikke iye, yag’nıy ol ekstremistlik sho’lkemlerdi qarjılandırıw ha’m modellestiriw menen shug’ıllanatug’ın a’skerler ha’m ekstremistlerdin’ xızmetleri bazarı sıpatında qa’liplesti.
Usı sho’lkem «al-Kaida» jetekshilerinin’ arqayın jasawı, qoparıwshılıq operatsiyaların a’melge asırıwshı u’lken mashinanın’ turaqlı is ju’rgiziwin ta’miyinlew ushın narkobiznes, kidnepping (qun alıw maqsetinde adamlardı girewge alıw), bay musılman semyalarınan qorqıtıw arqalı pul o’ndiriw ha’m basqa da ko’plep derekler esabınan finans qarjıların toplaydı.
Usı jerde a’skerler xızmet bazarında qa’siplik sheberlikke iye qa’niygelerdin’ payda bolıwı XX a’sirdin’ 90-jıllarında terrorizmnin’ ko’rilmegen da’rejede ha’wiz alıwına negiz jaratqanın atap o’tiw za’ru’r. Ga’p sonda, suwıq urıs tamalanıwı menen maman qa’niygelerdin’ bir bo’legi o’z ma’mleketlerinde jumıssız ha’m itibarsız qalıp qoydı. Bul olardı u’lken qarjılarg’a iye ekspertler ha’m jallanba a’skerler bazarına jeteklep keldi. Olardın’ is-ha’reketleri na’tiyjesinde narkotik zatlar sawdası jan’a da’rejege ko’terilgeni sonshelli, bul o’z gezeginde terrorshılıq topılıslarının’ aktivlesiwine alıp keldi.
Joqarıda atap o’tilgenindey, ha’zir ju’zege kelgen halat sonnan ibarat, terrorizmge qarsı turg’an ku’shler o’z waqtında eki polyuske tiyisli ma’mleketler uzaq jıllar dawamında jaratqan u’lken a’ydarha menen gu’respekte. A’skerlerdi jallaytug’ın adamlar tu’r-tu’si belgisiz xalifalıq (yamasa kommunizm) qurıw jolında o’zin-o’zi qurban qılıp, qoparıwshılıqlardı a’melge asırıp atırg’an adamlar sanasın iyelegen ideyalarg’a pu’tkilley biypa’rwa qaraydı. Jallawshı ekspertler hesh qashan a’skeriy ha’reketlerde jeke o’zi qatnasıp, o’zlerin qurban qılmaydı. Ha’r qashan ko’len’kede qalg’an halda, olar terrorshılıqtı narkobiznes penen qosıp, a’melge asırılatug’ın ha’reketler ko’lemin ha’m terrorshılardı tayarlaytug’ın tarmaqlardı a’dewir ken’eytiwge eristi. Olar ekstremistlik du’zilmelerden usı tarawdag’ı xızmetler bazarın rawajlandırıwda ustalıq penen paydalanbaqta. Bul bazar bolsa olardın’ xızmetlerine turaqlı talaptı payda etetug’ın, bazıda «al-Kaida» ha’m onın’ du’zilmelerin de qa’legen jolg’a salatug’ın tiykarg’ı buzg’ınshı buwın sıpatında ko’rinbekte.
Oraylıq Aziyadag’ı ekstremistlik ag’ımlar XX a’sirdin’ 70-jılları aqırı 80-jıllar baslarında sırt ellerdegi ekstremistlik oraylar, a’sirese arab ekstremistlik sho’lkemlerinin’ ha’reketleri na’tiyjesinde qa’liplese baslag’an edi. Olardın’ tiykarg’ı niyeti burıng’ı SSSRdın’ musılman xalqı jasaytug’ın respublikaların o’z maqset-umtılısları shen’berine tartıwdan ibarat edi. Bunday maqset, yag’nıy jalg’an revolyutsiyanı eksport qılıw ideyası usı a’sirdin’ 30-jıllarında Xasan al-Banno ta’repinen bayan etilgen edi. Na’tiyjede Oraylıq Aziya respublikalarında sırt ellerden kelip atırg’an finans ja’rdemi esabınan a’sker sıpatında paydalanılatug’ın shaxslardı tan’law ha’m tayarlaw menen shug’ıllanatug’ın sistemanı jaratqan toparlar payda boldı.
Onı du’ziw waqtında sırt el instruktorlarının’ basshılıg’ı ha’m jergilikli buzg’ınshı ku’shler qatnasıwında aymaqta turaqsızlıqtı keltirip shıg’arıw arqalı Oraylıq Aziyanı a’skerler tayarlaytug’ın u’lken qarjılar keltiretug’ın narkotik zatlar islep shıg’arıw jolg’a qoyılg’an orıng’a aylandırıwday maqsetler go’zlengen edi.
Oraylıq Aziya respublikaları g’a’rezsizlikke eriskennen 1990-jıllardın’ basında bul toparlar aktivlesip ketti. Atap aytqanda, «İslam la’shkerleri», «Ta’wbe», «A’dalat» toparları Fergana oypatında turaqsız jag’daydı ju’zege keltiriw ushın ha’reket etti.
Biraq O’zbekstan ma’mleketinin’ qatan’ qarsılıg’ı, ishki ha’m sırtqı siyasattag’ı izbe-izlik, xalıqtın’ g’a’rezsizligin bekkemlew jolındag’ı ha’reketlerdi qollap-quwatlawı, ja’miyetlik turmıstın’ barlıq tarawlarında ju’rgizilip atırg’an reformalar ekstremistlerdin’ ha’reketlerin joqqa shıg’ardı. Ekstremistlerdin’ bir bo’legi O’zbekstan aymag’ınan qashıp, da’slep Ta’jikistan, keyin Awg’anıstandag’ı a’skerler qatarına qosılıp ketti.
Oraylıq Aziyadag’ı toparlar negizinde ju’zege kelgen ha’m o’zin «O’zbekstan islam ha’reketi» dep atag’an du’zilme 1990-jıllardın’ ortalarına kelip a’dewir quwatlı bolıp qalg’an «al-Kaidag’ quramına kirdi. Terrorg’a qarsı koalitsiya ta’repinen Awg’anıstanda o’tkerilgen operatsiyalar waqtında olardın’ tiykarg’ı bo’legi joq qılındı.
Ha’zirgi ku’nde bul du’zilmenin’ qaldıqları Pakistan menen Awg’anıstan arasındag’ı shegara aymaqlarında toplanıp, «al-Kaida» ha’m onın’ ta’repdarları ja’rdeminen paydalanıw imkaniyatına iye bolıw ushın O’zbekstandag’ı xizbut-taxrirshiler menen baylanıstı tiklew, o’z-ara birge islesiwdi jolg’a qoyıw ha’m usılayınsha ja’ne de aktivlesip atırg’anın ko’rsetiwge ha’reket etpekte.