Reja: Geografik sharoiti va tarixiy rivolanishining muhim jihatlari

Neftdan keyingi rivojlanish siyosati. Geologiya qidiruv ishlari shuni ko‘rsatadiki, mintaqadagi neft zahiralari hali juda katta, lekin ular cheklanmagan miqdorda emas. Bu neft boyligining doimiy emsligiga birinchi bo‘lib neft zahirasi kam bo‘lgan Baxrayn duch keldi. Baxrayn ortidan boshqa neft eksport qiluvchi monarxiyalar neft tugagunga qadar mavjud daromadlardan qanday foydalanish kerakligi haqida neftdan keyingi rivojlanish davriga tayyorgarlik ko‘rish uchun o‘ylab qolishdi.

Kelajakda iqtisodiyotni asosi uchta asosiy yo‘nalish bo‘yicha ketadi:

1. 
   xo‘jalik diversifikatsiyasi (neftga ixtisoslashgan “monokultura”dan voz kechishga harakat.);
   
2. 
   moliya-investitsiya faoliyatining ko‘lami xorijda uzoq muddatli va ishonchli mablag‘larni joylashtirish;
   
3. 
   kadrlarni milliylashtirish.
   

Mahaliy iqtisodni diversifikatsiyasi ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalarida olib borilmoqda. Mamlakatlar xom neft va gaz eksportidan neft mahsulotlari va neft hamda gaz kimyosi mahsulotlari eksportiga o‘tish uchun harakat qilmoqdalar. Quvayt NQIZning quvvati 90%ni tashkil etadi, neft mahsulotlaari eksportidan kelayotgan daromadlar esa xom neft eksporti daromadlaridan ortiq bo‘lmoqda. Shuningdek yoqolg‘i eksporti o‘rnini energiya talab mahsulotlar egallamoqda (import ruda asosida alyuminiy va po‘lat quyish). Yirik neftni qayta ishlovchi va neftkimyo mahsulotlari Saudiya Arabistonida – Al-Jubayl (Fors ko‘rfazi sohilbo‘yida) va Yanbu (Qizil dengiz sohilbo‘yida), Quvaytda – Ash-Shuayba va Qatarda – Umm-Said, BAAda – Ruvays (Abu-Dabi amirligida) rivojlanmoqda. Import ruda asosida ishlivchi energiya talab metallurgiya korxonalari barpo qilingan: Baxrayn va BAAdagi alyuminiy zavodi; Qatarda to‘liq quvvatli metallurgiya kombinati; Ummonda mis quyuvchi zavod.

Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish uchun ko‘plab loihalar ishlab chiqildi. Bu sohada importga qaramlikni kamaytirish maqsadida mahalliy dehqonchilikni tashkil qilish uchun katta kompaniyalar jalb etilgan. U butunlay sun’iy sug‘orishga tayanadi va o‘z navbatida suvni chuchuklashtiruvchi qurilmalar va nasos stansiyalar ishiga asoslanadi. Saudiya Arabistonida bug‘doy (o‘zini butunlay ta’minlab hatto eksport qiladi), Quvaytda sabzavot , meva va gullar (amirlik Mashriq davlatlariga pomidor va qulupnay, G‘arbiy Yevropaga esa orxideya eksport qiladi) yetishtirish yer va xususiy agrar tajriba hisobiga emas neft hisobiga oshdi.

Ishlab chiqarish kuchlarini diversifikatsiyasining yo‘nalishi oxir-oqibat neftga tayanmoqda. Neftdan keyingi iqtisodiyot neftga asir bo‘lib qolmoqda. Sayyohlikda va asosan moliya sohasidagi jadal rivojlanish neftdan birmuncha holi xisoblanadi.

Saudiya Arabistonining xorijdagi sarmoyalari xajmi yuzlab milliard dollarni tashkil etadi, uning katta qismi AQSHga yo‘naltirilgan. Quvayt “British petroleum”, “Djeneral motors”, “IBM”, “Djeneral elektrik”, “Kodak”, “Lurji”, “Xexst”, “Total”, “Xitachi”, “Mitsubisi”, “Soni” kabi Britaniya, Kanada, Amerika, G‘arbiy Yevropa, Yaponiyaning o‘nlab kompaniyalarini egasi hisoblanadi. Quvayt Daniya, Niderlandiya, Italiyadagi NQIZlarning egasi hamdir. Daniya, Shvetsiya, Buyuk Britaniya, Italiya va Norvegiyadagi minglab yoqilg‘i quyish stansiyalari; yirik G‘arbiy Yevropa aeroportlaridagi o‘nta avia quyish stansiyasi Quvayt mulki hisoblanadi. Quvaytning rivojlanga kapitalistik mamlakatlardagi cheklangan sarmoyalari 100 mld.dollardan kam emas. Xorijiy sarmoya qo‘yilmalaridan keladigan foyda asosiy valyuta daromad manbai bo‘lib qolmoqda.

Shimoliy Afrikada joylashgan arab mamlakatlari Atlantika okeani, O‘rta dengiz va Qizil dengizga tutash, Yevropadan Osiyo va Avstraliyaga boradigan muhim dengiz yo‘li yaqinida joylashgan. Bu mamlakatlar qadimdan O‘rta dengiz orqali Yevropa bilan va Janubi-G‘arbiy Osiyo mamlakatlari bilan savdo aloqalari qilib kelgan, bu esa shaharlar dengiz sohilida paydo bo‘lishi va rivojlanishiga olib kelgan. Shimoliy Afrikadagi arab mamlakatlari Janubi-G‘arbiy Osiyodagi arab mamlakatlariga bevosita yaqin turadi.