Режа: G‘aznaviylar davlati va Beruniyning faoliyati

“Osorul-boqiya” asarining
“Xronologiya” deb shartli nom
olgani bejis emas.
Beruniyning ilmfanga qiziqishi yoshligidanoq kuchli boʻlgan.
Mashhur olim Abu Nasr ibn Iroq Mansur qoʻlida taʼlim oladi.
Ibn Iroq falakiyot va riyoziyotga oid bir qancha asarlar yozib,
shulardan 12 tasini Beruniyga bagʻishlaydi. Beruniy ham
ustozining ismini hamma vaqt zoʻr hurmat bilan tilga oladi.
Beruniy fanning deyarli hamma sohalari bilan shugʻullandi.
Sharqning boy fan va madaniyatini puxta oʻrganib, yunon ilmi
bilan ham chuqur tanishib, yirik olim boʻlib yetishdi.
Beruniy shoir, adabiyotshunos ham edi. Ona
tilidan tashqari arab, sugʻdiy, fors, suryoniy, yunon va qad.
yahudiy tillarini egalladi. Keyinchalik, Hindistonda sanskrit tilini
oʻrgandi.
Oʻz ilmiy asarlaridan birida yozishicha, B. Xorazmda yashagan
davrida 990-y. dan Kot sh. da muhim astronomik kuzatishlar
oʻtkazgan. Bu kuzatishlar uchun oʻzi astronomik
asboblar ixtiro etgan.
Asarlari
Beruniyning Gʻaznadagi davri uning ilmiy faoliyati uchun eng
mahsuldor davr boʻldi.
Gʻurbatda hayot kechirgan olim oʻzining barcha vaqtini ilmiy ishlariga sarf etdi.
Beruniyning «Xorazmning mashhur kishilari» asari ham shu davrda yaratilgan;
Uning geodeziyaga oid muhim asari «Taxdid nihoyot ilamokin li tasʼhih
masofot ilmasokin» («Turar joylar (orasidagi) masofalarni aniqlash
uchun manzillarning chegaralarini belgilash») 1025-yil 18 noyabrda
yozib tugatilgan.
Bu asarning birdanbir qoʻlyozmasi Istanbulda, birinchi marta rus tiliga
shu qoʻlyozmadan «Geodeziya» nomi bilan tarjima qilindi (Toshkent,
1966).
«Munajjimlik sanʼatidan boshlangʻich tushunchalar» asari ham 1029-yilda
Gʻaznada yozilgan.
Beruniyning mashhur «Hindiston» asari— «Tahqiq molil Hind min maʼqula maqbula filaql
av marzula» («Hindlarning aqlga sigʻadigan va sigʻmaydigan taʼlimotlarini aniqlash kitobi»)
1030-yilda yozilgan.
Mahmud Gʻaznaviyning Hindistonga qilgan yurishlarida Beruniy shohga hamroh boʻlgan.