|
O’zbekistonda fitosenologiya (geobotanika) fanining rivojlanishi
REJA:
1.Fitosenologiyaning o’simlik qoplamini o’rganishdagi roli
2. Geobotanikaning boshqa fanlar bilan aloqadorligi
3. O’zbekistonda geobotanika (fitosenologiya)ning rivojlanishi
Geobotanika-(geobotanica grekcha geo-er, botanike o`simlik) Yer yuzidagi o`simliklar jamoasi haqidagi fan. Geobotanika deganda fitotsenologiyaning sinonimi yoki fitotsenologiya bilan botanik geografiyaning majmuasi yoki fitotsenologiya, botanik geografiya va o`simliklar geografiyasi kabi bo`limlarning umumiy majmuasi tushuniladi. Fitotsenologiya termini 1918 yilda Daniyalik olim Gams tomonidan taklif etilgan. Shundan buyon bu so`z geobotanika so`zining sinonimi sifatida ishlatilib kelinmoqda. U botanika va geografiya fanlarining ajralmas bir qismi bo`lib, o`simliklarning yer yuzida tarqalishi va joylashish qonuniyatlarini o`rganadi. Boshqacha qilib aytganda, Yer sharida tarqalgan o`simliklar jamoasi va undagi qavmlar (fitotsenozlar) ning tuzilishi, tarkibi va taraqqiyotini tuproq, iqlim, geologik omillarga bog`lab o`rganuvchi fan tushuniladi va u alohida o`simlik yoki florani emas, o`simliklar guruhini, qoplamini, uyushmasini dunyo floristik oblastlari bo`yicha o`rganadi.
Bu fan umumbiologik fanlar toifasiga kirib, bevosita o`simliklar morfologiyasi, sistematikasi, fiziologiyasi, geografiyasi, ekologiyasi bilan chambarchas bog`liq. Ma`lumki botanika fani yer yuzasida tarqalgan o`simliklar olamini har tomonlama tatqiq qiluvchi fanlar tizimidan iborat. Botanika fani o`rganish manbalari, maqsad va vazifalari, uslublariga ko`ra ikkita bo`limga ya`ni, fitologiya va geobotanikaga bo`linadi.
Fitologiya alohida olingan turlar yoki sittematik guruhlarni har tomonlama o`rganib,ulardan oqilona foydalanish yo`llarini ishlab chiqadi. Fitologiya bir qancha bo`limlarga bo`linadi.
1. O`simliklar anatomiyasi va morfologiyasi.
2. O`simliklar sistematikasi.
3. O`simliklar tsitologiyasi.
4. O`simliklar embriologiyasi.
5. O`simliklar fiziologiyasi.
6. Mikrobiologiya.
7. O`simliklar bioximiyasi.
8. O`simliklar ekologiyasi.
9. Paleobotanika.
10. O`simliklar geografiyasi.
Odatda fitologik fanlarni bilmasdan, floraning o`ziga xos jihatlarini yaxshi o`rganmasdan geobotanik bo`lish mumkin emas. Sababi shuki har qanday fitotsenoz va o`simliklar qoplami o`simlik turlaridan tashkil topgan bo`ladi.
Gebotanikaning bu fanlar bilan aloqasi o`simliklar qoplamini bir-biridan ajratish, nomlash, jamoaning ekologik, biologik rivojlanishi, geografik joylashuvi, kelib chiqish tarixi sistematik tarkibini bilish uchun zarurdir. Geobotanikaning o`ziga xosligi shundaki u o`simliklar qoplamini va unga ta`sir etadigan omillar majmuasini (iqlim, edafik, orografik, biotik, antropogen, tarixiy geologik) har tomonlama o`rganadi va ular orqali yuzaga keladigan o`zgarishlarning sabablarini ko`rsatib beradi. Shuningdek, o`simliklar qoplamining hosil bo`lish va kelib chiqish qonuniyatlarini o`rganadi.
Geobotanika fanining asosiy maqsadi tabiiy holda tarqalgan o`simlik guruhlari qaerlarda qanday ekologik sharoitda uchrashi, ishlab chiqarishda qanday maqsadlarda poydalanishi, sanoatda ishlatilishi va ulardan qanday usullar bilan oqilona foydalanish xususidagi savollarga javob berishdir.
Geobotanikaning o`ziga xos vazifalari mavjud bo`lib, o`simliklar qoplamini tabiatning asosiy resursi ilmiy o`rganish va tahlil etish, qoplamning zamon talablariga javob beradigan Haritasini tuzish, iqtisodiy samaradorligini aniqlash va bundan to`g`ri foydalanish yo`llarini ko`rsatib berishdan iborat.
Geobotanik tadqiqotlar qo`riq va bo`z yerlarni o`zlashtirishda planlashtirish ishlarini olib borishga asos bo`lib xizmat qiladi. O`zlashtirilayotgan maydonning tuproq qatlami, tuproqning tuzilishi, tarkibi, o`simliklar qoplamini, hattoki yer osti suvlari holatini aniqlashda ham geobotanik ishlar asos bo`lib xizmat qiladi.
Botqoqliklarni o`zlashtirish, o`rmon xo`jaligi ishlarini ilmiy tashkil etish, o`rmon tiplarini aniqlash, qo`riqxonalarda olib boriladigan ishlarni yo`naltirish, dorivor o`simliklardan foydalanish maqsadida yig`ib olish uchun uning zahirasini aniqlash va chorvachilik sohasi uchun yem-xashak tayyorlashda ham asosiy manba bo`lib xizmat qiladi. Shuningdek, tabiiy holda mavjud bo`lgan, inson xo`jalik faoliyati natijasida yaratilgan agrofitotsenozlarni tekshirish va har bir fitotsenozdagi fitotsenologik turlar tarkibini aniklash, floristik tarkibini o`rganish hamda fitotsenozlar xilma xilligini, tuzilishini, taqsimlanishini, iqlim va geografik sharoitini, muhitga ekologik omilning ta`sirini o`rganish, geobotanik haritalash ishlarini tashkil etish, fitotsenozning bevosita va bilvosita ta`sirlari natijasida o`rganish, undan oqilona foydalanish yo`llarini ishlab chiqishni tashkil etish muammolari bilan shug`ullanadi.
O`simliklar jamoasida biror bir tur o`z holicha, alohida, boshqa turlarga yoki mikroorganizmlarga bog`lanmasdan yashay olmaydi. Har bir o`simlik jamoasida o`nlab, yuzlab turlar birga yashaydi. Bular orasida tuban organizmlar ham, yuksak o`simliklar ham mavjud bo`lib, bular ham o`z navbatida har xil anatomik, morfologik, sistematik, fiziologik xusisiyatga ega bo`ladi. Shuning uchun ham tabiatdagi mavjud bo`lgan har bir jamoa o`ziga xos ko`rini shdagi manzara hosil qiladi. O`rmon, yaylov, dasht, cho`l, adirlarda o`simliklar jamoalarining o`ziga xos doimiy va mavsumiy qiyofasi bo`lib, bu geobotanikaning tekshirish manbai hisoblanadi. Shunday ekan barcha fanlar kabi geobotanikaning ham o`ziga xos rivojlanish tarixi bor.
Do'stlaringiz bilan baham: |
