|
3.Magnit materiallar o’zgaruvchan maydonda.
.Magnit materiallar- kuchsiz magnit maydonlarda magnitlanadigan va bu maydonlarning qiymatini jiddiy oʻzgartiradigan materiallar. Tabiiy magnitlangan mineral — magnetit (magnit temirtosh) qadimdan maʼlum boʻlgan. Xitoyda 2 ming yillar ilgariyoq undan magnit kompasining mili (strelkasi) yasalgan. Magnetit — kuchsiz magnetik. 19-asrdaX. K. Ersted, M. Faradey, E. X. Leni, elektr magnetizm qonunlarini ochishdi, B. S. Yakobi oʻzgarmas tok mashinalarini, P. N. Yablochkov oʻzgaruvchan tok generatori va transformatorini yaratishdi, M. O. Dolivo-Dobrovol-skiy uch fazali tokni kashf etdi. Shundan soʻng ancha kuchli magnetik — temir amadda Magnit materiallar sifatida ishlatila boshladi. 1990-yildan telektrotexnikada temir silitsiyli poʻlat, aloqa texnikasida temirnikelli qotishmalar keng tarqaldi. Ferromagnetizm nazariyasining taraqqiyoti yangidan-yangi Magnit materiallar ishlab chiqarishni ancha tezlashtirdi. 20-asr oʻrtalarida oksid Magnit materiallar — ferritlar paydo boʻldi. Magnitlanish va qayta magnitlanish xossalariga qarab Magnit materiallar ferromag-netiklar, ferritlar, magnit jihatdan yumshoq va magnit jihatdan qattiq materiallarga boʻlinadi. Magnit jihatdan yumshoq materi allarning boshlangʻich va maksimal magnit kirituvchanligi yuqori; toʻyinish magnit in-duksiyasi — 0,2 — 2,4 T, koersitiv kuchi — 0,5 — 10 A/m, solishtirma elektr qarshiligi 10~7 — 10~8 Om-m. Bularga molibden bilan legirlangan temir, temirnikelli qotishmalar, vanadiy qoʻshilmali temir-kobaltli qotishmalar, temirnikel-kobaltli qotishmalar, marganetsruxli, nikelruxli ferritlar, elektrotexnika poʻlati, shuningdek, magnit dielektriklar, magnitostriksion materiallar va boshqa kiradi. Ulardan magnit oʻtkazgichlar, drossellar, elektromagnit rele, transformator oʻzaklari, ferritlardan magnit antennalar va boshqa tayyorlanadi. Magnit jihatdan qattiq material l arning koersitiv kuchi (5-YU3 — 1 ■ 105 A/m), qoldiq magnit induksiyasi (0,2—1,2 T) va magnit energiyasi (103—105 T A/m)ning kattaligi bilan farq qiladi. Bularga magnitli poʻlat, temir-kobaltmolibdenvolfram, temirnikel-alyuminiykobalt asosidagi qotishmalar, platina-kobalt, berilliyli, stronsiyli va kobaltli ferritlar, magnit jihatdan qattiq dielektriklar kiradi. Magnit jihatdan qattiq materiallardan, asosan, oʻlchash asboblarida, mikrodvigatel va gisterezis elektr dvigatellarda, soat mexanizmlarida ishlatiladigan doimiy magnit tayyorlanadi.
Elektrotexnika poʻlatiga oltingururt bilan legirlangan temir asosidagi krtishmalar kiradi. Tarkibida 0,1—0,3% marganets ham boʻladi. Bulardan elektr toki generatorlari, transformatorlar, elektr dvigatellar va boshqa ishlab chiqariladi. Maxsus Magnit materiallarga termomagnit qotishmalar va magnitostriksion materiallar kiradi. Termomagnit qotishmalar temperatura taʼsirida asboblarning magnit tizimlarida magnit oqimlari oʻzgarishlarini sezdirmaslik uchun ishlatiladi. Magnitostriksion materiallar yordamida elektromagnit energiya mexanik energiyaga aylantiriladi.
Yumshoq magnit materiallar kichikroq qoldiq magnitlanishi va sintetik po'lat plitalar va sof temir kabi majburiy kuchga ega ferromagnit materiallarga tegishlidir. Bu oson magnitlanish, oson demagnetizatsiya va tor histeriztsiya loopi bilan xarakterlanadi. Yumshoq magnit materiallar ko'pincha elektr motorlar, transformatorlar, elektromagnitlar va shunga o'xshashlar uchun temir yadrolarini tayyorlash uchun ishlatiladi.
Xarakteristikada magnetizatsiya qilish oson emas va magnetizmni yo'qotish oson emas va histerezning pastasi kengdir.
Qattiq magnit materiallar ko'pincha doimiy magnitlar, karnaylar uchun magnitlar va elektron konturlarda xotira qismlarini yaratish uchun keng tarqalgan.
So'nggi yillarda magnit materiallar hayotimizda keng qo'llanilmoqda. Misol uchun, doimiy magnit material, vosita sifatida, transformatorda ishlatiladigan yadro material sifatida, xotirada ishlatiladigan magnit disk, kompyuter USE magnetik yozish floppi va boshqalar sifatida ishlatiladi. Ko'pincha magnit materiallar Fe, Co, Ni va ularning qotishmalarining haddan tashqari elementlari bilan bevosita yoki bilvosita magnitlanishi mumkin bo'lgan moddalarga qarashadi. Magnit materiallar magnitlanganidan so'ng yumshoq magnit materiallarga va qattiq magnit materiallarga bo'linadi. Keling, magnit materiallar haqida gapiraylik.
Do'stlaringiz bilan baham: |
