Reja: Ekologiya va Atrof-muhitni muhofaza qilish to’g'risida umumiy tushuncha

Ekolgiya asoslari, ekologiya fani va vazifalari

Ona sayyoramiz nisbatan yosh samoviy jism hisoblanadi. Uning yoshi taxminan 4,6 million yilga teng. Olimlarning fikricha, moddiyatning tadrijiy takomili qonuniyati natijasida bundan uch milliard yil ilgari Yerda hayot vujudga kelgan va biologik qatlam rivojlana boshlagan. Turli populatsiyalar hamda turlardan tashkil topgan flora va faunalar paydo bo’lgan, o’simlik va hayvonot olami turlari hamda populatsiyalari o’rtasida ma'lum munosabatlar shakllangan. Yerdagi hayot tadrijiy takomili (evolutsiyasi)ning dastlabki bosqichi yakunida o’simliklar va hayvonlar o’rtasida. dinamik muvozanat yuzaga kelgan. Uning mohiyati shundan iboratki, o’txo’r hayvonlar o’simliklami, o’txo’r hayvonlarni esa yirtqich hayvonlar yeyishi va ularga boshqalarining kushanda bo’lishi flora va faunalar mazkur turlarining butunlay yo’qolib ketishiga olib kelmagan. Nobud bo’lgan o’simliklar va hayvonlar o’rniga evolutsiya va ko’payishning tabiiy jarayoni natijasi sifatida yangilari paydo bo’lib turgan.
Odamsimon jonzotlar bundan qariyib uch million yil ilgari bi-ologik tizimga qo’shilgan. Ularning ushbu tizimga ko’rsatgan ta'siri juda kichik boigan. Ibtidoiy inson faoliyati ov qilish, baliq tutish, o’simliklarning ildiz va butalarini, daraxtlarning meva va hosilini yio’ish va boshqalar bilan cheklangan. Bu esa mavjud biologik mu-vozanatning juda oz darajada buzilishiga olib kelgan.
Tadrijiy takomilning ma'lum bosqichida mehnat qurollari yaratilishi natijasida inson o’zining tevarak-atrofidagi tabiiy muhitga faol ta'sir ko’rsata boshlagan. Endi u ko’chmanchi tarzda emas, balki tabiiy shart-sharoitlar yaxshi bo’lgan joylarda o’troq holda hayot kechirgan va qishloq xo’jaligi faoliyati bilan shuo’ullangan. Natijada inson hali qo’l tegmagan yerlarni qishloq xo’jaligi maydoni yoki to-morqa sifatida o’zlashtirgan va ayrim yovvoyi hayvon turlarini xona-kilashtirgan. Insonning bunday ongli faoliyati tufayli biologik (ekologik) tizimning yangi turi — qishloq xo’jaligi shakllangan. Atrof-muhitni o’zlashtirishning bu boshlano’ich shakli, o’z nav-batida, mavjud ekologik muvozanatning o’zgarishiga olib kelgan. Tabiatning biologik qimmati o’zgargan. Oxir-oqibatda dastlabkidan farq qiluvchi yangi shakldagi ekologik muvozanat vujudga kelgan.
Insoniyat taraqqiyoti sanoatning rivojlanishiga olib kelgan. Sha-harlarning qurilishi va o’sishi, shahar aholisining ko’payishi qonu-niy holda tabiat va insonning yangi turdagi o’zaro munosabatini shakllantirgan. Natijada bizning zamonamizda inson qadami yetib bormagan tabiiy muhitlar faqat tropik junglilar va togiarning ba-land-baland etaklarida, qisman tundrada, himoya qilinadigan qo’riqxonalardagina saqlanib qolgan. Dunyodagi butun tabiiy muhitining taxminan o’n foiz hududiga hali butunlay tegilmagan.
Inson sivivlizatsiyasining rivojlanishi va uning tabiat bao’riga tobora chuqurroq kirib borishi oqibatida ahvol tubdan o’zgardi. Odamlar o’simlik va hayvonot olamiga bostirib kirib, ko’pincha o’z faoliyatining salbiy oqibatlari tabiatni o‘zgartirib yuborishi mum-kinligi haqida hatto o’ylab ham ko’rishmaydi.,
Bugungi kunda ibtidoiy sof tabiat haqida gapirmasa ham boiadi. Yer yuzida o’rmonlar qirqildi, katta-katta hududlar dehqonchilik qilish maqsadida o’zlashtirildi, dorilar bilan o’g’itlandi, har xil chiqindi hamda gazlar bilan toza havo va tabiat ifloslandi. Bundan tashqari, tabiatda toshqinlar, o’rmon yong’inlari, chang bo’ronlari ham yuz beradi. Bularning barchasi tabiatning tabiiy muvozanatiga putur yetkazadi.
Shveysariyalik ekolog V. Sisvilerning e'tirof etishicha, keyingi 300 yil davomida 150 xildan ortiq hayvonlar turi yer yuzidan butunlay qirilib, yo’qolib ketgan. Afsuski, endi ularni qayta yaratib bo’lmaydi. Hozirgi sharoitda yo’qolib ketish havfida turgan 240 turdagi hayvonni qanday saqlab qolish masalasi muammo bo’lib turibdi. Nafaqat hayvonlar, balki o’simliklar ham yo’qolib ketmoq-da. Bulaming barchasi biologik muozanatning buzilishi oqibatlari-dir. Ha, insonning ilmiy nuqtayi nazardan asoslanmagan, oqibatlari qo’llanmagan faoliyati natijasida ko’plab o’simlik va hayvonlar, mikroorganizmlar butunlay yo’qolib ketdi.