Reja: Ekologik turizm fanining maqsadi va vazifalari. O'rganish obyekti

A. V.Drozdov — «—ski va Yangi dunyoda deyarli bir vaqtdq mahalliy aholining an ’anaviy madaniyatini hurmat qilishga, sayohatchilarning ma’rifiy madaniyatini oshirutchi, tabiat oldida mas ’ullik ta himoya qilishga, ijiimoiy ta ekologik talablarini qondirishga qaratilgan ta sayyoratiy ekologik inqirozning oldini olishga asoslangan ekoturi~.m shakllandi»ⁿ.

T.S.Sergeyeva — “Ekoturizm bu — mahalliy aholining an ’anatiy turmush tarzini saqlagan, xojalik fdoliyati kam ta’sir qilgan betakror tabiiy hududlarni ко ‘risk; bu — mahalliy aholining yashash darajalarini ta turistik jarayondagi barcha qatnashutchilarning ekologik madaniyati darajalarini oshirish, ekologik tur ta daslm-larda tabiat muhofazasi me ’yorlari ta texnologiyalariga rioya qilishdir ”^{6 7}.

XX asr oxirlariga kelib AQSH, Kanada, Yevropa davlatiari, Avstraliya ekoturizmni rivojlantirish davlat dasturlarini ishlab

chiqdilar. Bu dasturlarda ekoturizmni rivojlantsrish shiorlari va talablari quyidagicha edi:

Amerika Qo‘shma Shtatlari ekotarizml jamiyati — «Ekoturizm— mahalliy aholi manfaatlarini e’tiborga oluvchi, tabiiy resurslarni muhofaza qiluvchi, ekotizimlarning butunligini saqlovchi, mahalliy madaniyat va tabiiy muhitni anglash uchun tabiiy hududlarga maqsadli sayohat».

Avstraliya ekoturizmi miiliy strategtyasi —«Ekoturizm — ekologik barqarorlik prinsiplariga va ekologik bilim, madaniyat dasturiariga amal qiiishga asoslangan va mahalliy aholi manfaatlarini hisohga olgan holda tabiatga sayohat gilish turizmi».

Gennaaryaaa ekoturizmni rivojlantirislsda laoliyaviy hamkorlik Federal vaziriigi — «Ekoturizmda tabiatga minimum ta ’sir qilish hissi madaniyati va tuyg‘usi paydo bo‘ladi,qo‘riqlanadigan hududlarga moliyaviy yordam imkoniyatlari va mahalliy aholida qo ‘shimcha daromad olish manbalari hosil bo‘ladi».

Atrof-muhit mehofazasi bo‘yicha Kanada davlati maslahat Kengashi — «Ekoturizm ~ turizynning turi bo‘lib, mahalliy xalq manfaatlarini hurrnat qilish asosida tabiatni bilish, anglash va ekotizimlami saqlashga yordam ko ‘rsatish yo ‘nalishidagi turistik faoliyat hisoblanadi».

Ekoturizm jadal rivojlantirilayotgan davlatlarning ekoturizm dasturlari asosida xalqaro tabiat va turizm. tashkilotlari ham ekoturizmning ta’riflarini qabul qilishdi:

Butonjalion turizm tashkiloti — «Ekoturizm — tabiat turizynining barchasini o‘zida mujassamlashtirib, tabiiy hududlarga mas’uliyat bilan sayohat qilish natijasida tabiatni muhofaza qilishni ta ’minlaydi va mahalliy xalqning turmush darajasini yaxshilaydi».

Xalqaro ekoturizm tashkiloti (TIES) - «Ekoturizm ~ tabiat mintaqalariga mahalliy aholining farovonligini quvvatlovchi va atrof-muhitni saqlovchi mas ’uliyatli sayohatdir».

O‘zbekistonda ekoturzimni rivojlantirish «Konsepsiyasi»da — «Ekoturizm deganda nafaqat ma’rifiy-ma’naviy maqsadlarni ko ‘zlagan ekzctik tabiiy hududlarga, ularning hayvonot va o ‘simlik

dunyosiga sayohat baiki, ijtimoiy-iqtisodiy masalalaming amalga oshirilishi yordamida ekologiya muammelarini hat qilish bilan bir- biriga bogliq majmualar yig‘indisini tushunamiz»'⁴.

■ Xaiqaro turSzn jamiyati (XTJ) — «Ekoturizm — tabiiy hududlarga mas ’uliyat bilan sayohat qilish natijasida tabiatni muhofaza etishni ta ’minlaydi va mahalliy xalqning turmush darajasini yaxsh.ilaydi».

Taflai.ni muhofaza qilish xaiqaro ittifoqi — «Ekologik turizm yoki ekoturizm ~ tabiat muhitiga nisbatan mas ’uliyat bilan sayohat qilish, tabiat hududlariga ziyon yetkagmagan holda, hamda tabiatning betakror, jalb otuvahi joylaridan zavq olish maqsadida tabiatni muhofaza qilgan holda tabiatga ko ‘maklashadi, atrof- muhitga «yumshoq» ta ’sir etadi. Mahalliy xalqning ijtimoiy-tqtisodiy sharoitini faoUashtiradi va shu faoliyatdan ularning imtiyozlar olishini ta ’minlaydi»¹⁵.

R.A.Isiomova — “Ekoturizm deganda, tabiiy, madaniy va ijtimoiy qadriyatlami ko ‘rish, tomosha qilish, ilmiy jihatdan о ‘rganish, ularning betakror jozibasi va о figa xos tomonlaridan zavq olish maqsadida tabiat hududlariga ziyon yetkazmasdan, atrof-muhitni muhofaza qilgan holda sayohat va sarguzasht qilish orqali tabiatga ko 'maklashish, mahalliy aholining tjtimoiy-iqttsodiy sharoitini yaxsUilashga qaratilgan turizmning turi tushuniladi».

Yuqorida keltiriigan mulohaza va fikr.lami jamlab bizningcha ekoturizmning ta’rifi bo‘yicha quyidagi xulosaga kelish mumkin:- «Ekoturizm-faqat tabiat bag‘rida dam olish, o‘rganish, kuzatish, tomosha qilish va zavqlanish natijasida tabiatni, biologik xilma- xillikni saqlash, muhofaza qilish tadbirlariga ixtiyoriy moddiy yordam berishga qaratilgan, mahalliy aholining milliy madaniyatini, me’rosiy an’analarini, yashash tarzini hurmat qilishga asoslangan turistik faoliyatdan iboratdir».

Ekologik turizmning mohiyati va mazmuni haqida «Tabiatni muhofaza qilish xaiqaro ittifoqi», «Xaiqaro turizm jamiyati», ^{8 9}

«Yoowoyi tabiat umumjahon jamg‘armasi» va boshqa ko'plab xalqaro tashkilotlar Butunjahon Turizm Tashkilotining ekoturizm haqidagi ta’rifini qabul qildi. Dunyo hamjamiyatiga xizmai qiluvchi yuqoridagi xalqaro markaziarning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlari har xil bo‘lsada, ekoturizmning o‘rnini belgilashdagi xulosalari deyarli bir xil¹⁰. Chunki, ekoturizmni targ'ib qilayotgan, BTT, XTJ tabiatni muhofaza qiluvchi - TMKHI ning ish tartibi, maqsadlari doimo bir-biriga qarshi turadi. Dastlabki ikki xalqaro jamiyat tabiatdan turistik maqsadlarda foydalanish iarafdori, keyingi xalqaro tashkilot esa tabiatni muhofaza qilish iarafdori.

Ekoturizmning jahon miqyosida jadal rivojlanib borayot- ganligining yana bir sababi ham shundaki, tabiatni muhofaza qilishdagi xalqaro markazlar ham ekoturizmni rivojl^ntirishoi quwatlamoqda. Ushbu xulosalar ekoturizmning umumiy turizmga nisbatan farqlanishlariga asoslangan bo‘lib, ekoturizmning asl mohiyati va mazmunini tushunib olishga yordam beradi. Mamlakatimizda hozirga kelib ekoturizmning muammolarini o‘rganish va rivojlantirishdagi dastlabki ilmiy tadqiqotlar boshlandi'⁷.

Bu tadqiqotlar hozircha mintaqaviy chegaralarda bajarilayotganligidan ekoturizmning mintaqaviy muammolari va ularning yechimini ishlab chiqishga yo'naltirilmoqda. Shuning uchun ham birinchi navbatda oliy ta’lim tizimida ekoturizm mutaxassislarini tayyorlashni boshiashimiz lozim. Shuningdek, institut va universitetlarda hozirda turizm oliy ta/innining barcha yo‘nalishida ekoturizm fanini amaliyoti bilan o‘qitish mamlakatimizda ekoturizmni rivojlantirishdagi dastlabki qadamlar boiladi.

2^ LA. Karimov. Obod va ozod vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz. — Toshkent, O‘zbek.iston, 2000. 232-b.

3^ Н.Тухлиев, Т.Абдуллаева. Экологический туризм; сущность, тенденции страте­гия развития. - Toshkent, 2006. 416-b., Tuxliyev I., Hayitboyev R. va boshqalar. Turizm asoslari. - Toshkent, 2014. 330-b. Tuxliyev I.S.,Qudratov G‘.H., Pardayev M.Q. Turizmni rejalashtirish. - Toshkent, 2010. 265-b. Mamatqulov X.M. Turiznr infratuzilmasi. O'quv qo'IIanma. - Toshkent, 2011. 336-b.

4‘ Bekbulatova G.A. Turizm va rekreatsiya geografiyasi. Ma’ruzalar rnatni. - Nukus, 2008. 107-b.

5^ O'zbekistonda ekoturizmni rivojlant.irish Konsepsiyasi. Ekologiya xabarnomasi, № 6, - Toshkent, 2007. 6-7-b.

6i Биржаков М.Б. Введение в туризм. Издания 9-е переработанное и дополнен­ное - Спб.: «Издательский дом Герда», 2007. С. 576.

1 Дроздов A.B. Основы экологического туризма. - М.; Гардарики, 2005. С 271. ^,г Сергеева Т.С. Экологический туризм. Москва, Финансы статистика, 2004. С. 360.

7

8¹⁴ O'zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish Konsepsiyasi. Ekologiya xabarnomasi, №

9 Tashkent, 2007. 6-7-b.

'⁵ Xaiqaro tashkilotlarning ekoturizm boyicha ta’riflari (Hayitboyev R., Matyaqubov U. Ekologik turizm. Uslubiy qo'llanrna. - Samarqand, 2010. 60-b.) boyicha berildi.

10^ Lindberg К., Kawkins D.E. ( eds ) Ecotourism: a Guide for Plannere end MaiMgnrs. North Bennington, Vermont. 7993. P. 256.

* Shamuretove N.T. O'y-bekistonda ekologik turizm va uning tabiiy geografik jihatlari. g.f.n. ilmiy derejesini olish uchun taqdim etilgan Oissrrtetsiya evtorrfereti. Toshkent, 207 6. 22-b. Matyaqubov U. Ekologik vaziyatni inobatga olib turizm samareOorligini oshirish yoYalisShtari va istiqboUari, i.f.n. ilmiy da^asim olish uchun taqdim etilgan Oissertetsiye avtorefarati. - ^^marqand, 206 6. 22-b. Islomova R.A. Ekologik turizmni rivojlantirish muammolari. - Toshkent, Iqtisodiyot, 2064,637-b. kayitboyev R., Matyaqubov U. Ekologik turizm. - SamerqanO, 2070, 60-b.