Reja: Ekologik muammolarning tarkib topishi

Havoning ifloslanish sabablari

Download 1,36 Mb.

bet	2/14
Sana	12.07.2022
Hajmi	1,36 Mb.
	#782759

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14

Bog'liq
Maruzalar matni hozirgi zamon ekologik muammolari 1

А tmosfera ifloslanishining iqlimga ta’siri va uning salbiy oqibatlari

^{Havoning ifloslanish sabablari}
^{Tabiiy omillar}
^{Inson har doim ham aybdor emas, ba'zida havoning ifloslanishiga sabab bo'lishi mumkin}^{tabiiy omillar:}
^{Vulqonlardan chiqadigan kul va chiqindilar.}
^{Kabi tabiiy jarayonlar bilan havo ifloslanishi mumkin}^{vulqon otilishi}^{yoki atmosferaga karbonat angidrid va boshqa gazlarni chiqaradigan zilzila.}
^{Ishonchsiz olovdan tutun va gazlar.}
^{Changli bo'ronlar}
^{O'simliklar sporalari va polenlari.}
^{Inson omili}
^{Afsuski, ko'pincha muammolarni o'zimiz yaratamiz. Havoning ifloslanishining ba'zi sabablarini tasniflashimiz mumkin}^{inson tomonidan yaratilgan}^{(antropogen) quyidagicha:}
^{Benzinli avtoulovlardan ifloslantiruvchi moddalar}
^{Oktanni ko'paytirish uchun uglerod oksidi (CO), azot oksidlari (NOx) va qo'rg'oshin hosilalari (tetraetil qo'rg'oshin).}
^{Avtomobillardan ifloslantiruvchi moddalar a}^{dizel (yuk mashinalari va avtobuslar)}
^{Buning natijasida yoqilg'ida mavjud bo'lgan oltingugurtdan zich bug'lar, yoqilmagan uglevodorodlar (HC), azot oksidlari va oltingugurt dioksidi paydo bo'ladi.}
^Isitgichlar^{ko'mir bilan.}
^{Oltingugurt dioksidi, uchuvchi kul, soot, og'ir metallar va azot oksidlarini ifloslantiruvchi moddalar.}

^А^{tmosfera ifloslanishining iqlimga ta’siri va uning salbiy oqibatlari}

^{Biz bilamizki bugungi kunda fan-texnikaning jadal rivojlanishi insoniyatning tabiatga ta`siri miqyosi va darajasining keskin ortishiga olib keldi. Tabiiy resurslarning mislsiz o`zlashtirilishi, sanoat ishlab chqarishining ortishi, transport vositalari soning ko`payishi atrof muhitning kuchli floslanish muammosini keltirib chqarmoqda. Endilikda barchamizni birdek tashvishlantirayotgan ekologik muammolarga etibor qaratsak, atrof-muhit ifloslanishi, global isish, tabiiy boyliklardan o}^і^{qlona foydalanish dolzarb masalaga aylanib borayotganining guvohi bo’lamiz. Binobarin, XXI asrga kelib, insoniyat global iqlim o’zgarishlari, bioxilma-xillikning boy berilishi, suv tanqisligi, qurg’o}^і^{chilik, cho’llanish hamda sanoat va maishiy chiqindilar zarari kabi qator ekologik muammolar bilan to`qnash kelmoqda.}
^{Prezident I.A. Karimov “O’zbekiston XXI asr bo’sag`asida: xavfsizlikka tahdid bar}^і^{arorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asarida mana shu haqq}^і^{atga urg’u berib: “Asrlar tutash kelgan pallada butun insoniyat, mamlakatimiz aholisi juda katta ekologik xavfga duch kelib qoldi, – deb ta’kidlaydi. – Buni sezmaslik, qo’l qovushtirib o’tirish o’z-o’zini o’limga mahkum qilish bilan barobardir. Endilikda atmosfera havosini asrab-avaylash va muhofaza qilish muhim ekologik vazifalardan biri hisoblanadi. 1996 yil 27-dekabirda qabul qilingan “Atmosfera havosini muhofaza qilish to’g’risida”gi qonun mazkur masalani huquqiy jihatdan tartibga soluvchi qimmatli hujjatdir. Ushbu qonun kuchga kirgach, sanoat, energetika va transportdan atmosferaga chiqarilayotgan zararli moddalar miqdori 1989 yilga nisbatan 2 million tonnaga kamaydi. Statsionar manbalardan chiqariladigan ifloslantiruvchi moddalar miqdori esa 600 ming tonnaga qis}^і^ardi.
^{Bu boradagi ishlar ist}^і^{qloldan so’ng chuqqur ma’no-mazmun kasb etdi. Atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiat in’om etgan boyliklardan oqilona foydalanish davlatimiz siyosatining ustuvor yo’nalishlardan biriga aylandi. Shu sohaga oid 30 ga yaqin qonun hamda 350 dan oshiq me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Ular Konstitutsiyamiz, Milliy Xavfsizlik konsepsiyasi va shu sohaga oid xalqaro huquqiy hujjatlar hamda rivojlangan mamlakatlar tajribasi asosida ishlab chiqilgan bo’lib, yurtimizdagi bioresurslarni muhofaza qilish, asrab-avaylash va kelgusi avlodlarga bekami-ko’st yetkazishning kafolati sifatida xizmat qilmoqda.}
^{Atmosfera yer sharining havo qobig'i bo'lib, biosferada hayot mavjudligini taminlovchi asosiy manbalardan biridir. Atmosfera barcha jonzotlarni zararli kosmik nurlardan himoya qilib turadi, sayyora yuzasidagi issiqlikni saqlaydi. Agar havo qobigi bo'lmaganida yer yuzasida kunduzi harorat +100 C va kechqurun-100 C harorat kuzatilgan bo'lar edi. Atmosferaning yuqori chegarasi taxminan 2000 km balandlikdan o'tadi, atmosfera bir necha qatlamlardan iborat bo’lib. Uning asosiy massasi 10-16 km balandlikkacha bo’lgan quyi troposfera qismida joylashgan, ob-havo va iqlim ko'p jihatdan atmosferadagi jarayonlar bilan bog'liq. Begona qo'shimchalari bo'lmagan atmosfera havosi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat; azot-78.1%, kislorod 20.9%, argon va boshqa inert gazlar 0.95%, karbonat angidrid 0.03 %. Boshqa gazlarning miqdori nisabtan kam . Bundan tashqari havoda doim 3-4 % suv bug'lari. Chang zarralari bo’ladi. Atmosferadagi har bir gaz o'ziga xos fizik va kimyoviy xususiyatlarga egadir.}
^{Aholi yashash joylarida havoning ifloslanganlik darajasi va tasiri REM ko`rsatkichlari bo'yicha belgilanadi. Turli moddalarning tasir darajasiga qarab xilma-xil REM ko’rsatkichlari belgilangan. Masalan. Quyidagi REM ko’rsatkichlarini ajratish mumkin; is gazi-0,01 mg/m3: oltingugurt gazi-0,05 mg/m3; xlor-0,03mg/m3; fenol-0,01 mg/m3; formaldegid-0,003 mg/m3; qurum-0,05 mg/m3: va hokozo. REM ko’rsatkichlari turli davlatlarda farqlanishi mumkin. Hozirgi kungacha atmosfera havosidagi 600 ta kimyoviy moddaning REM lari ishlab chiqilgan, shuningdek 38 ta moddalaning birlashib ta'sir qilishi o'rganilgan bo’lib ular uchun me'yorlar belgilangan.}
^А^tm^о^sf^е^r^а^ifl^о^sl^а^{nishi tuf}^а^{yli M}^о^skv^а^d^а^а^tm^о^sf^е^r^а^g^а^nisb^а^t^а^{n 11 % yog’in ko’p tush}^а^{di. S}^а^m^а^rq^а^{nd sh}^а^hri^а^tr^о^fig^а^nisb^а^t^а^{n 1 yild}^а^{6 kun tum}^а^{n ko’p tushib, 11 mm yog’in ko’p yoqq}^а^{n. S}^аⁿ^оа^{ti riv}^о^jl^а^ng^а^{n sh}^а^h^а^rl^а^r^а^tr^о^fig^а^nisb^а^t^а^{n yillik o’rt}^а^ch^а^h^а^r^о^r^а^{t yuq}^о^{ri bo’lishi kuz}^а^tilg^а^{n. Bung}^а^s^а^b^а^{b kishil}^а^{r f}^о^yd^а^l^аⁿ^а^dig^а^{n b}^а^rch^а^en^е^{rgiyani issiqlik e}^е^nrgiyasig^а^а^yl^а^ntir^а^{di v}^а^{uning bir qismi}^е^{r yuz}^а^{sining qo’shimch}^а^{isituvchi m}^а^nb^а^{si bo’lib q}^о^l^а^{di. shu s}^а^b^а^{bli s}^аⁿ^оа^{ti riv}^о^jl^а^ng^а^{n v}^а^а^h^о^{lisi 100 mingd}^а^{n 500 mingg}^а^ch^а^bo’lg^а^{n sh}^а^h^а^rd^а^o’rt^а^ch^а^{yillik h}^а^r^о^r^а^t^а^tr^о^fd^а^gig^а^nisb^а^t^а^{n 10 S yuq}^о^{ri bo’ls}^а^,^а^h^о^{lisi 0,5-1,0 mln bo’lg}^а^{n sh}^а^h^а^rd^а^{1,1-1,20 C, 1 mln. d}^аⁿ^о^{rtiq bo’lg}^а^{n sh}^а^h^а^rd^а^{1,3-1,50 S yuq}^о^{ri bo’l}^а^{di. shu s}^а^b^а^{bli T}^о^shk^е^{nt sh}^а^h^а^{rining m}^а^rk^а^zid^а^{yillik o’rt}^а^ch^а^h^а^r^о^r^а^{t sh}^а^h^а^r^а^tr^о^fd^а^gig^а^nisb^а^t^а^{n 1,30 C yuq}^о^{ri bo’ls}^а^{, bu f}^а^{rq S}^а^m^а^rq^а^ndd^а^{0,50 S g}^а^{, P}^а^{rij v}^а^St^о^kg^о^lmd^а^{0,70 C g}^а^{, M}^о^skv^а^d^а^{20 C g}^а^е^t^а^di.
^T^а^bi^а^{t k}^о^p^оⁿ^е^ntl^а^{ri – h}^а^v^о^{, suv, tupr}^о^{q, o’simlik, h}^а^yv^о^nl^а^{r bir-birig}^а^{uzviy b}^о^g’liqligid^а^{n, ins}^о^nning^х^o’j^а^{lik f}^ао^{liyati n}^а^tij^а^sid^а^ifl^о^sl^а^ng^аⁿ^а^tm^о^sf^е^r^а^{, o’z n}^а^vb^а^tid^а^{, t}^а^bi^а^{tning b}^о^shq^а^k^о^mp^оⁿ^е^ntl^а^rig^а^h^а^{m t}^а^{’sir et}^а^{di. Buning n}^а^tij^а^sid^а^{suv v}^а^tupr^о^{qning t}^а^{biiy h}^о^l^а^tid^а^{, kishi}^о^rg^а^nizmid^а^{, h}^а^yv^о^{n v}^а^o’simlikl^а^{r t}^аⁿ^а^sid^а^s^а^{lbiy o’zg}^а^rishl^а^{r vujudg}^а^k^е^{lib, g}^ео^gr^а^{fik q}^о^biqd^а^gl^о^b^а^{l o’z}^а^rishl^а^{r s}^о^{dir bo’l}^а^{di. Shynday ekan atmosferani ifloslanishining oldini olish maqsadida har bir qarich maydonga ko’chat ekib yashil maydonlarni kengaytirsak hamda ishlab chiqarishni tabiatga ta’sir doirasini ham inobatga olsak o’z oldimizga qo’yilgan maqsadga erishamiz ham tabiatni asrab,}

Download 1,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14

Reja: Ekologik muammolarning tarkib topishi

Havoning ifloslanish sabablari

Аtmosfera ifloslanishining iqlimga ta’siri va uning salbiy oqibatlari

^А^{tmosfera ifloslanishining iqlimga ta’siri va uning salbiy oqibatlari}