Reja: Dinshunoslik fanining predmeti, sohalari va jamiyatdagi vazifalari 2

6. Ibtidoiy mifologiya. Ibtidoiy odamning tasavvuri va e’tiqodlari majmuasi, ularning real 

hayotdagi  qiyinchiliklari,  muammolari  va  yutuqlari  og‘zaki  ijodda  aks  etgan.  Bu  narsa 

odamlarning ongida  qolib,  turli  afsonalarning  yaratilishiga  sabab  bo‘lgan. Ibtidoiy  mifologiyani 

tashkil  etgan  ijod  doim  odamlarning  ma’naviy  hayoti,  ibodati,  hissiyotlari  va  diniy  tasavvurlari 

bilan  chambarchas  bog‘liq  edi.  Buni  tushunish  oson:  agar  ibtidoiy  odamning  asosiy  ma’naviy 

hayotida  totemlarga,  marhum  ajdodlarga  ibodat  qilish,  ular  bilan  sirli  qarindoshligi  bo‘lsa, 

mifologiyaning  markazida  zooantropomorfik  ajdodlar  yoki  har-xil  mo‘jizalar  kuchiga  ega 

bo‘lgan ilohiylashtirilgan qahramonlar turardi. «Madaniy qahramon»larning ismlari afsonalarda 

biron bir muhim yaratilgan ixtiro yoki yangilikda mujassam bo‘lgan. Masalan, olovni topish, oila 

---

va  nikohlar  shaklni  o‘rnatish,  mehnat  va  ov  qurollarini  yasash  va  boshqa  jasoratlarga  oid 

aqidalarni tashkil qilish. Kosmogonik syujetlar ibtidoiy mifologiyada katta o‘rin egallagan. YA’ni 

er  va  osmon,  quyosh  va  oy,  o‘simlik  va  hayvonot  va  nihoyat  odamning  yaratilishi  to‘g‘risida 

rivoyatlar  va  afsonalarda  diniy  tasavvurlarning  ta’siri  yaqqol  namoyon  bo‘lgan.  Ruhlarni  yangi 

shaklga kirish sehrli xususiyatiga, ya’ni o‘z qiyofasini o‘zgartirish qobiliyatiga ega, bir vaqtning 

o‘zida odam va hayvon shaklidagi monstr deb hisoblashardi. 

Ibtidoiy  mifologiyada  hayot  va  o‘lim,  tabiat  va  madaniyat,  ayol  va  erkaklar  orasidagi 

muhim  aloqalar  tasvirlangan  edi.  Mifologiyaning  bunday  qarama-qarshiliklarini  tahlil  qilish 

hozirgi  sharoitda  inson  tarixining  qadimgi  bosqichini  qayta  tiklash  uchun  muhim  manba 

hisoblanadi.  Xususan,  bu  tahlil  ibtidoiy  jamoalarda  taraqqiyotning  borishida  diniy 

tasavvurlarning muhim rolini aniqlashga imkon yaratadi.