Reja: D. A. Bogdanov. "Tektologiya"si

08 Tashkiliy va boshqaruv fikrini rivojlantirish.
Reja:

1. 
   D.A. Bogdanov . "Tektologiya"si.
   
2. 
   MITEning milliy maktablari
   
3. 
   Boshqaruvning xarkov maktabi
   
4. 
   N.A. Vitke konstruktivizmi
   
5. 
   Milliy boshqaruv va boshqaruvning an’anavi maktablarini tashkil etishga qarashlarning umumiyligi va xususiyligi
   

Aleksandr Aleksandrovich Bogdanovning "Umumiy tashkiliy fan" yoki "Tektologiya" asari 20-asr boshidagi rus nazariy fikrining ajoyib yodgorligidir.
Tektologiyaning yaratuvchisi yorqin, iste’dodli shaxs, 19-20-asrlar bo‘yida rus inqilobiy ziyolilarining eng qiziqarli vakillaridan biri bo‘lib, u ehtirosli inqilobchilik, ensiklopedik bilimlar, yangi narsalarni qidirishga bo‘lgan cheksiz intilishni o‘zida mujassam etgan. bu tibbiyot, falsafa yoki iqtisod, mashaqqatli kundalik inqilobiy ish, proletar madaniyatini shakllantirish usullarini ishlab chiqish yoki mamlakatda qon quyish xizmatini tashkil qilish uchun kurash;
O‘z mazmuniga ko‘ra, Tektologiya o‘z davridan ancha oldinda edi va tarixda tez-tez sodir bo‘lganidek, nashr etilgan paytda ham ilmiy va falsafiy jamiyat tomonidan tushunilmagan.
Shu bilan birga, "Tektologiya", albatta, yaratilgan vaqtdan ajralmas: marksistik falsafaning rivojlanish darajasi, marksistik faylasuflarning 20-asr boshlariga xos bo‘lgan munozaralar - bularning barchasi tektologik AA Bogdanov g‘oyalarida o‘z ifodasini topdi..
Tektologiyaning boshlang‘ich nuqtasi har qanday hodisani uni tashkil etish nuqtai nazaridan o‘rganishga yondashuv zarurligini tan olishdir.
Tashkiliy nuqtai nazarni qabul qilish har qanday tizimni ham uning barcha qismlarining munosabatlari, ham uning atrof-muhit bilan, ya’ni barcha tashqi tizimlar bilan munosabatlari nuqtai nazaridan o‘rganishni anglatadi.
Tizimlarni tashkil qilish qonunlari har qanday ob’ektlar uchun bir xil bo‘ladi, eng xilma-xil hodisalar umumiy strukturaviy aloqalar va qonuniyatlar bilan birlashtirilgan: "Tuzilish munosabatlari matematikada bo‘lgani kabi bir xil rasmiy tozalik darajasiga, sxemalarga umumlashtirilishi mumkin, miqdorlar nisbati. , va shu asosda tashkiliy masalalarni matematikaga o‘xshash usullar bilan hal qilish mumkin.
Bundan tashqari, men miqdoriy munosabatlarni strukturaning alohida turi deb bilaman va matematikaning o‘zini oldindan ishlab chiqilgan, maxsus sabablarga ko‘ra universal tashkiliy fanning bir tarmog‘i deb bilaman: bu matematikaning hayotni tashkil qilish vositasi sifatidagi ulkan amaliy kuchini tushuntiradi.
Tashkiliy nuqtai nazarga ko‘ra, dunyoni A.A. Bogdanov doimiy o‘zgarishda bo‘lgani uchun, unda doimiy hech narsa yo‘q, hamma narsa o‘zgarish, harakat va reaksiyaning mohiyatidir.
O‘zgaruvchan elementlarning o‘zaro ta’siri natijasida kuzatuvchi o‘zlarining tashkiliy darajalari bilan farq qiluvchi ba’zi turdagi komplekslarni ajrata oladi.
Uyushgan kompleks tektologiyada “butun uning qismlari yig‘indisidan kattaroqdir” tamoyili asosida ta’riflanadi va butun qismlarning yig‘indisidan qanchalik farq qilsa, u shunchalik uyushgan bo‘ladi.
Uyushmagan komplekslarda butun uning qismlari yig‘indisidan kichik bo‘ladi.
Va nihoyat, neytral komplekslarda butun uning qismlari yig‘indisiga teng.
Ko‘pgina tashkiliy shakllar orasida A.A. Bogdanov tizimlarning ikkita universal turini aniqlaydi - markazlashtirilgan (agressiya) va skelet (degressiya).
Birinchi turdagi tizimlar uchun (agressiya - lotincha "qatordan chiqish") markaziy, yuqori darajada tashkil etilgan kompleksning mavjudligi bilan tavsiflanadi, unga nisbatan boshqa barcha komplekslar periferiya rolini o‘ynaydi.
Ikkinchi turdagi tizimlar, aksincha, murakkab tashkil etilgan plastik komplekslar bilan ajralib turadigan tashkiliy jihatdan quyi guruhlar hisobiga shakllantiriladi.
Bu yerda biz egiluvchanlik va kuch o‘rtasidagi birlik va farqni ko‘ramiz.
Degressiya (lotin tilidan - "pastga tushish") tashkiliy nuqtai nazardan juda muhim ijobiy ma’noga ega: faqat bu plastik shakllarni ishlab chiqishga imkon beradi, nozik kombinatsiyalarni qo‘pol muhitdan himoya qiladi.
Asosiy tashkiliy mexanizmlar - tizimlarni shakllantirish va tartibga solish mexanizmlari maxsus tahlildan o‘tkaziladi.
Shakllanayotgan mexanizmlarga konyugatsiya (komplekslar birikmasi), ingressiya (bir kompleks elementining boshqasiga kirishi) va dezingressiya (kompleksning parchalanishi) kiradi.
Umumjahon tartibga solish mexanizmi "tanlash" atamasi bilan belgilanadi: bu A.A.ning kontseptsiyasi. Bogdanov biologiyadan qarz oladi va uni barcha turdagi tizimlarni saqlash va yo‘q qilish jarayonlariga kengaytiradi.
Biologiyadan tashqari, g‘oyalar va tasvirlarning muhim manbai A.A. Bogdanov tili.
U “Umumiy tashkiliy fan” va boshqa asarlarida tilning jamoat ongini organuvchi omil sifatidagi tarixiy o‘rni haqidagi sevimli tezislaridan biriga qayta-qayta qaytgan, “so‘z tafakkurdan oldin turadi” deb hisoblagan.
Uni tilda "yashirin tizimlilik" - har xil, ammo tillarning umumiy kelib chiqishi bilan bog‘liq bo‘lgan so‘zlar o‘rtasidagi muntazam tovush va semantik muvofiqlik mavjudligi hayratda qoldirdi.
Bu yozishmalarni tizimlashtirish va tilning tarixiy o‘tmishini qisman tiklash imkonini bergan qiyosiy-tarixiy metodning muvaffaqiyatlarini, birinchi navbatda, A.A. Bogdanov tilshunoslik haqida “mafkuraviy fanning ilgari rivojlangan qismi” deb yozgan.
Ushbu ehtirosning ifodalaridan biri - ushbu qo‘llanma sahifalarida keltirilgan ko‘plab etimologiyalar - ko‘pincha noto‘g‘ri bo‘lsa-da, aqlli va dadildir.
"Tektologiya"da asosiy e’tibor progressiv seleksiyaga ("seleksiya") qaratilgan, chunki tabiatdagi shakllarning haqiqiy saqlanishi faqat ularning progressiv rivojlanishi orqali mumkin.
Tanlov ijobiy yoki salbiy bo‘lishi mumkin - bu komplekslarning rivojlanishi va ularning nisbiy pasayishi jarayonida harakat qiladi.
Birgalikda ijobiy va salbiy tanlovlar jahon taraqqiyotining butun dinamikasini qamrab oladi.
Ijobiy tanlash, shakllarni yanada murakkablashtiradi, borliqning heterojenligini oshiradi, uni tobora ortib borayotgan material bilan ta’minlaydi; salbiy tanlash, bu materialni soddalashtirish, undan barcha nozik, kelishmovchilik, qarama-qarshilikni yo‘q qilish, uning ulanishlarida bir hillik va izchillikni joriy etish, ikkinchisini buyuradi.
Bir-birini to‘ldirib, ikkala jarayon o‘z-o‘zidan dunyoni tashkil qiladi.
«Umumiy tashkiliy fan» na umumiy boshqaruv nazariyasini, na ijtimoiy ishlab chiqarishni boshqarish nazariyasini almashtira olmaydi.
Ammo A.A. Bogdanovning chuqur izlanishlari tufayli. "Tektologiya" tashkiliy jarayonlarning umumiy qonuniyatlari ushbu fanlar uchun doimiy ahamiyatga ega.
Bu tashkilotning umumiy nazariyasining ijtimoiy boshqaruv faniga ta’sirini belgilaydi, xususan, milliy iqtisodiyotni boshqarish fanini va davlat boshqaruvi nazariyasini va zamonaviy nazariy bilimlarning bir qator boshqa sohalarini o‘z ichiga oladi.
Ularning barchasi ijtimoiy, shuningdek, texnik va tabiiy fanlarning rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq.
Ularning barchasi u yoki bu darajada tashkiliy komplekslarning tuzilishi, shakllanishi va rivojlanishi, ularning barqarorligi va beqarorligi, inqirozlari, qo‘shilishlari, ajralishlari, bir holatdan ikkinchisiga o‘tishlari va boshqalar to‘g‘risidagi Tektologiya qoidalarini o‘z ichiga oladi.
A.A. Bogdanovning asarlarida. sotsialistik xalq xo‘jaligini tashkil etish va boshqarish muammolarini ishlab chiqishda tektologik qonuniyat va tamoyillardan foydalanishi alohida o‘rin tutadi.
Bogdanov, boshqa ko‘plab marksistlar singari, sotsializm tovar ishlab chiqarishni yengish demakdir, degan fikrga qo‘shildi.
Shu bilan birga, u sotsializm qurilishi sharoitida tovar-pul munosabatlaridan foydalanish zarurligini tan oldi.
U o‘zining "Yagona iqtisodiy rejaning tashkiliy tamoyillari" asarida shunday yozadi: "Ishlab chiqarishni rejalashtirilgan tashkil etish, u butun dunyo bo‘ylab miqyosda bo‘lmasa ham, kapitalistik tipdagi boshqa jamiyatlar bilan tovar ayirboshlashga majbur bo‘lishi mumkin..
Falokat tufayli buzilgan iqtisodiyotni tiklash bosqichida tovarlar almashinuvi vazifani amaliy jihatdan osonlashtirishi mumkin.
Ammo uning nazariy, ya’ni rejalashtirilgan tomoni murakkablashib bormoqda”.
"Tektologiya" asosida A.A. Bogdanov o‘sha davrda xalq xo‘jaligi rejasi modelini ishlab chiqish bo‘yicha innovatsion vazifani ilmiy va rejalashtirish ishlarining diqqat markaziga qo‘ydi.
1920 yilda, yagona xalq xo‘jaligi rejasi haqida hali aniq g‘oya mavjud bo‘lmaganida, A.A. Bogdanov uni qurishning mohiyati va asosiy tamoyillarini shakllantirdi.
U shunday deb yozgan edi: «Qanday iqtisodiyotni rejali deb atash mumkin? Yagona, uslubiy ishlab chiqilgan iqtisodiy reja asosida barcha qismlar uyg‘un ravishda muvofiqlashtirilgan.
Ko‘lami va qiyinchiliklari bilan tengi yo‘q bu vazifani hal qilishni qanday boshlash kerak? Prinsiplarni faqat ilmiy tashkiliy nuqtai nazardan belgilash mumkin.
Barcha tashkiliy shakllar muvozanatining barqarorligi, A.A. Bogdanov, xalq xo‘jaligining turli jihatlari, sohalari va tarmoqlarining mutanosibligi va muvozanatini ta’minlash uchun alohida ahamiyatga ega bo‘lgan eng zaif bo‘g‘inning (eng kam qonuni) kuchi bilan cheklanganligi aniqlangan.
Zaif bo‘g‘inlarni hisobga olish, ularni rivojlanishda oldinga siljish va rejaning turli qismlari va ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi zarur muvofiqlikka erishish zarurati bugungi kunda rejalashtirish nazariyasi va amaliyotida tan olingan.
Aynan mana shu g‘oya Qo‘shma Shtatlarda keng tarqalgan Rejalashtirish va Boshqaruv Texnikasiga (PERT) asos bo‘ldi; u har bir bosqichning "eng zaif nuqtalari" orqali boshqariladigan jarayonning "tanqidiy yo‘lini" aniqlashdan iborat.
Bu "tanqidiy yo‘l" vaqt ichida eng shiddatli va uzoq; u butun jarayonning davomiyligini o‘lchaydi.
Uning "eng zaif nuqtalari" boshqa, kamroq stressli "hodisalar va ishlar" resurslari bilan mustahkamlanishi mumkin, bu esa butun yo‘lni tugatish vaqtini qisqartiradi.
"Eng zaif nuqtalarni" kuchaytirish yana bir tektologik qoidaga mos keladi - yagona tizim elementlari o‘rtasidagi mutanosiblik.
Bunday yondashuvni ishlab chiqish, aslida, butun mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga to‘siq bo‘luvchi ayrim tarmoqlar va tarmoqlarni ilg‘or rivojlantirishga qaratilgan amaliy chora-tadbirlar va nazariy qoidalardir.
1921 yilda mehnatni ilmiy tashkil etish (MITE) bo‘yicha konferentsiyadagi ma’ruzasida A.A. Bogdanov, umuman, va birinchi navbatda, uni tiklash jarayonida xalq xo‘jaligi tarmoqlari va korxonalarining "muvozanat normasi" ga rioya qilish zarurligi haqida gapirdi.
Zero, “eng kichik tarmoqlar qonuni”ga ko‘ra, nisbatan eng zaiflashgan, eng orqada qolgan tarmoqlar iqtisodiyotning qolgan qismining rivojlanishini muqarrar ravishda kechiktirishi sababli, bunday zaif tarmoqlar va korxonalar eng kuchli qo‘llab-quvvatlanadi. "shok".
Aynan ular «muvozanat normasi»ga erishilgunga qadar mehnat kuchlari va mehnat vositalarini eng kam ortda qolayotgan tarmoqlardan yo‘naltirishlari zarur.
A.A.ning iqtisodiy tizimi. Bogdanov uni statik holatda emas, balki dinamik holatda, doimiy o‘zgaruvchan muvozanat sharoitida ko‘rib chiqdi, bu uning kontseptsiyasiga ko‘ra, teng ravishda o‘zgaruvchan muvozanat normasi bilan ta’minlanadi.
Xususan, buni quyidagi bayonot bilan ko‘rsatish mumkin: jamg‘arish tezligi iste’mol va jamg‘arish fondlari o‘rtasidagi optimal nisbatni ta’minlaydi.
Inson ehtiyojlarini qondirish maqsadiga asoslanib, A.A. Bogdanov mehnatga layoqatli va nogironlarning ma’lum bir soni uchun zarur bo‘lgan iste’mol buyumlarining oddiy hisobini keltirib, ishlab chiqarish vositalariga bo‘lgan ehtiyojni keltirib chiqaradi.
Ehtiyojlar zanjiri sxemasi muallifni barcha keyingi ilmiy va amaliy konstruktsiyalarning boshlang‘ich nuqtasini tashkil etuvchi ehtiyojlar hajmi va turlariga olib keladi.
Shunday qilib, XX asrning 20-yillari boshlarida A.A. Bogdanov ushbu rejalashtirish mantiqini ishlab chiqdi, bu keyingi ish uchun muhim boshlang‘ich nuqtalardan biri bo‘lib xizmat qildi.
Bogdanov A.A.ning g‘oyalari. 1920-yillarning boshlarida ilmiy jamoatchilikning keng e’tiborini tortdi.
Ularning qabul qilinishiga, birinchidan, muallifning falsafiy qarashlarining ilgari qoralangani to‘sqinlik qilgan; ikkinchidan, o‘sha davr fanining turli xil (tabiiy, texnik, ijtimoiy-iqtisodiy) hodisalarga yagona, umuminsoniy tamoyillar va qonuniyatlarni qo‘llash imkoniyatining o‘ziga nisbatan noto‘g‘ri munosabati.
1920-1930 yillardagi mafkuraviy qoralashlar to‘lqinlarida Tektologiya tomonidan kashf etilgan umumiy iqtisodiy jarayonlarni matematik modellashtirish va xususan xalq xo‘jaligini rejalashtirish imkoniyatlari ham gʻarq bo‘ldi.
«Konyugatsiya»ni «Tektologiya»ning boshlang‘ich kategoriyasi sifatida tushuntirib , turli elementlarning (komplekslarning) birlashgan narsaga birikmasini ifodalab, A.A. Bogdanov shunday yozadi: «Ilmiy tashkiliy tushunchalar matematik kabi qat’iy rasmiydir; bu, aslida, ularga tegishli; "Konjugatsiya" - bu miqdorlarning qo‘shilishi kabi rasmiy tushuncha, bu uning alohida holatidir.
va "Tektologiya" g‘oyalari ochiq qabul qilinmagan bo‘lsa-da, Bogdanovning ijtimoiy jarayonlarning ma’lum tomonlarini aks ettiruvchi ba’zi tektologik tamoyillari haqiqatda ma’lum darajada sotsialistik qurilish jarayonida amalga oshirildi.
Tinch qurilishga o‘tish bilan, xalq xo‘jaligini rejalashtirish vazifasi to‘liq yuksalishda paydo bo‘lganida, u 1920-yillarning boshlarida rejalashtirish va statistika idoralari boshlagan xalq xo‘jaligi balansini rivojlantirishga asoslangan edi.
Konsolidatsiyalangan (kirish-chiqish) balansining birinchi va eng mashhur versiyasi 1923-1924 yillar uchun CSO tomonidan ishlab chiqilgan va 1926 yilda nashr etilgan.
“Ishlab chiqarish va taqsimotning birligi, milliy iqtisodiyot tizimi sifatida, - deyiladi SSSR tomonidan ishlab chiqilgan versiyaning kirish maqolasida, - ijtimoiy iqtisodiyotda muvozanat tizimi mavjud: ishlab chiqarish va milliy mahsulotlarni taqsimlash o‘rtasidagi muvozanat. butun iqtisodiyot, xalq xo‘jaligi tarmoqlari o‘rtasidagi muvozanat, har bir tarmoq elementlari va munosabatlarining muvozanati va nihoyat, ishlab chiqarish va taqsimot sohasida o‘rnatilgan sinflar va ijtimoiy guruhlar o‘rtasidagi muvozanat.
Muvozanat nisbatini statistik qiymatlarda tasvirlab, balans ana shu muvozanat nuqtai nazaridan ishlab chiqarish va taqsimlash nuqtai nazaridan milliy iqtisodiyot munosabatlarini tasniflaydi, har bir hodisa, har bir milliy iqtisodiy fakt uchun muvozanat tizimida o‘z o‘rnini topadi.
Ammo balans ishlab chiqarish va taqsimot tizimini tarixiy momentning o‘ziga xos shakllarida o‘rganganligi sababli, u ishlab chiqarish va taqsimlash tizimidagi nomutanosiblik hodisalarini ham o‘rganadi, chunki pul-tovar munosabatlarida milliy iqtisodiyot tizimining o‘zi shartlarni o‘z ichiga oladi. muvozanat uchun."
Vaqt "Tektologiya" ning ilmiy ahamiyatini inkor etishning noqonuniyligini ko‘rsatdi va A.A.ning "tashkiliy" g‘oyalari shubhasiz muhimligini tasdiqladi. Bogdanov jamoat amaliyoti uchun.
Mamlakatimiz boshdan kechirayotgan butun tashkiliy tuzilmani qayta qurish davrida ularning ahamiyati ortib bormoqda.
Tashkiliy tuzilmalarning ijtimoiy taraqqiyot jarayonining tabiatiga ta’sirini o‘rganishga mo‘ljallangan ijtimoiy tizimni o‘rganish yo‘nalishi A.A. nomi bilan chambarchas bog‘liq. Bogdanov.
Tektologiya doirasida ishlab chiqilgan ko‘plab g‘oyalar bir qator aniq iqtisodiy masalalarni hal qilish bilan bevosita bog‘liq, xususan, turli xil iqtisodiy komplekslarni shakllantirish va ilmiy tahlil qilishda - xalq xo‘jaligi, agrosanoat, hududiy va boshqalar.
A.A. Bogdanov jamiyatning tizimli yaxlitligi va uning har xil turdagi alohida quyi tizimlari muammosiga katta e’tibor berdi.
“Yagona iqtisodiy rejani tashkil etish tamoyillari” nomli ma’ruzasida u ikkita qoidani asoslab berdi:
a) uyushgan bir butun sifatida jamiyat - tabiiy muhitda sodir bo‘ladigan inson faoliyatining yig‘indisidir; b) xalq xo‘jaligining har bir tarmog‘i, korxona, ishchi tashkiliy tizimning bir qismi sifatida unda va uning uchun o‘ziga xos vazifani bajaradi.
Ushbu ikki boshlang‘ich nuqta har qanday tashkiliy tizim sifatida iqtisodiyotning muvozanati va rivojlanishining asosini tashkil qiladi.
Bunday tizimlarni hisobga olgan holda, A.A. Bogdanov, adabiyotda ta’kidlanganidek, bir tomondan, siyosiy tizimlarning "tashkiliy xarakterini", tashkiliy tuzilmalarni, ularning individual bo‘g‘inlarini va boshqalarni, ularning shaxsiy manfaatlarini (barqarorlikni saqlash va mustahkamlashda, ularning jamiyatdagi o‘rnini) ko‘rsatadi. jamoat mehnat taqsimoti, mavqei, ta’siri, hokimiyati va boshqalar) va ularni amalga oshirish vositalari, unda tuzilmaning konservativ printsipi ifodalanadi.
Boshqa tomondan, struktura labillik, o‘zgaruvchanlik, tashkilotning funktsional tomonini ifodalovchi rivojlanish qobiliyati bilan tavsiflanadi.
Ushbu yondashuv tashkiliy tuzilmalarning ijtimoiy hayot jarayonlariga ta’sirini o‘rganish va ob’ektiv baholash imkonini beradi, bu ko‘pincha juda katta va hatto hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Bogdanov A.A.ning fikrlari qiziqish uyg‘otadi., agar u noqulay sharoitlarda ("salbiy tashkiliy tanlov") yoki ("ijobiy tanlov" bilan) federatsiya, avtonomiya va o‘zini o‘zi boshqarishga asoslangan tuzilmaga ega bo‘lsa, yaxlit, markazlashtirilgan tuzilmaga ega bo‘lsa, davlat barqarorroq va ijtimoiy jihatdan samaraliroq bo‘ladi.
Shunday qilib, A.A. Bogdanov siyosiy, milliy iqtisodiy va boshqa ijtimoiy tizimlarning yaxlitligi masalasini zamonaviy shakllantirishga aniq yaqinlashmoqda, ma’lum bir nuqtalarda haddan tashqari o‘sish yoki aksincha, rol, ta’sirning pasayishi natijasida zaiflashgan yoki parchalanib ketgan. kuch, mas’uliyat va boshqalar.
strukturaning alohida bo‘g‘inlari, ularning turli sabablarga ko‘ra ishlamay qolishi, ushbu tizimda bajarishi kerak bo‘lgan funktsiya.
Muvozanat muammosi (muvozanat, mutanosiblik va boshqalar tashkilot elementlari o‘rtasida) bu bilan chambarchas bog‘liq.
A.A. Bogdanov muvozanatli va muvozanatsiz tizimlarni ajratadi, ularning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tish imkoniyatlari haqida yozadi.
U tizimning muvozanat holatini faqat bir marta berilgan emas, balki dinamik muvozanat deb hisoblaydi.
Muvozanatda, rivojlanish jarayonida bo‘lgan tizim asta-sekin bu sifatni yo‘qotadi va bu holatni “inqiroz” sifatida boshdan kechiradi va uni yengib o‘tib, o‘z taraqqiyotining yangi bosqichida yangi muvozanatga keladi.
Mobil balansning ushbu printsipi hali ham o‘z ahamiyatini saqlab qoladi.
Gap yaratish yoki tugatish haqida bo‘ladimi, turli tarkibiy bo‘linmalarni qo‘shish yoki bo‘linish, birlashtirish yoki qisqartirish, ularni kattaroq tartibdagi bo‘linmalar tarkibiga kiritish yoki ulardan ajratish va hokazolar haqida, ya’ni biz qanday darajada bo‘lishidan qat’iy nazar. Gap - bir kishidan, jamoadan, korxonadan va hokazo. juda katta hajmdagi murakkab tashkiliy tizimlarga (iqtisodiyot tarmoqlari, idoralar, shtatlar, hududiy birliklar va boshqalar) bu jarayonlarning barchasi A.A. tomonidan eng umumlashtirilgan va mavhum shaklda tasvirlangan. Bogdanov o‘zi taklif qilgan bosqinchilik, parchalanish, degressiya, tajovuz va boshqalar nuqtai nazaridan.
Har qanday tizimning tuzilishini A.A. Bogdanov qarama-qarshiliklarning uzluksiz kurashi natijasida tizimning bir muvozanat holatini boshqasiga almashtirdi.
Muvozanat printsipi nafaqat yuqorida qayd etilgan shakllarda, balki har bir shaxsning, har bir boshqaruv organining va umuman olganda, huquq va majburiyatlari (majburiyatlari) muvozanatining sof tashkiliy (zamonaviy maxsus ma’noda) talabida ham o‘z ifodasini topadi . , har qanday tashkilotning har qanday havolasi.
Darhaqiqat, agar bu muvozanat buzilgan bo‘lsa, ushbu tashkilot uchun og‘ir oqibatlar deyarli muqarrar: yoki nazoratsiz va mas’uliyatsiz vakolat egalari suiiste’mol qilish uchun imkoniyatlarga ega bo‘ladilar va foydalanadilar yoki kuchsiz burch egalari ularni to‘g‘ri bajara olmaydi.
Xuddi shunday og‘ir oqibatlar boshqa nomutanosiblik holatlarida ham yuzaga keladi: ishlab chiqaruvchi kuchlar bilan ishlab chiqarish munosabatlari o‘rtasida, ishlab chiqarish munosabatlari va jamiyatning siyosiy va umuman, ma’naviy hayoti shakllari o‘rtasida, bozordagi talab va taklif o‘rtasida, xom ashyo ishlab chiqarish va ishlab chiqarish o‘rtasida. undan tayyor mahsulot, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish, markazlashtirish va markazsizlashtirish, boshqaruvning professional va ijtimoiy omillari va boshqalar.
A.A. Bogdanov sotsialistik ("kollektiv") jamiyat "juda tabaqalashtirilgan tizim bo‘lib, uning qismlari va turli tomonlari o‘rtasida tobora ko‘proq kelishmovchiliklar paydo bo‘lishi kerakligini" bashorat qilgan.
Differentsiatsiya, tizimning ichki aloqalarining boyligi uning rivojlanish darajasini ifodalaydi.
Shu bilan birga, tizimning yaxlitligi uning elementlarining o‘zaro ta’sirida uyg‘unlikni, ularning bir-birini to‘ldirishini taqozo etadi, bu esa | ajralib chiqadigan qismlar o‘rtasida mos keladigan bog‘lanishlar ("qo‘shimcha 5 nisbat") rivojlanishi bilan aniqlanadi.
Shunday qilib : tizim elementlari orasidagi tafovutlarning kuchayishi uning ichida tobora mustahkamroq strukturaviy munosabatlarga olib keladi.
"Tizimli tafovut bir-birini to‘ldiruvchi bog‘lanishlarga to‘kilish tendentsiyasini o‘z ichiga oladi."
Shu bilan birga, tizimli divergensiya beqarorlikning muayyan sharoitlarini rivojlantiruvchi yana bir tendentsiyani - tizimli qarama-qarshiliklarning kuchayishini o‘z ichiga oladi.
Rivojlanishning ma’lum darajasida bu qarama-qarshiliklar qo‘shimcha aloqalarning ahamiyatidan ustun turishga qodir.
I Har qanday tizim elementlarni farqlash orqali rivojlanadi
Sya asta-sekin ma’lum bir nuqtaga, butunning qismlari o‘z tashkilotida juda boshqacha bo‘lganda.
Ushbu bosqichda tartibsizlik momenti - to‘plangan tizimli qarama-qarshiliklarning oqibati - qismlar o‘rtasidagi qo‘shimcha bog‘lanishlar kuchidan ustun turadi va bu aloqalarning uzilishi - buzilishlarga, butunning tashkiliy shaklining umumiy qulashiga olib keladi.
"Natijada strukturaviy o‘zgarish yoki oddiy parchalanish bo‘lishi kerak."
Anarxiya va bozor kurashlari bilan kapitalistik ishlab chiqarish uchun kuchayib borayotgan parchalanish, o‘zining halokatli oqibatlari muqarrar.
"Alohida funktsiyalar sur’atidagi nomuvofiqlik shundan dalolat beradiki, asboblar va materiallarni bir-biriga etkazib beradigan ishlab chiqarishning alohida tarmoqlari nomutanosib ravishda kengayadi: ba’zilari orqada qoladi, boshqalari o‘tib ketadi, shuning uchun ularning bir qatorida marketing yoki zaruriy yo‘q. ularning ish vositalari.
Va keyin ishlab chiqarish umuman iste’molning o‘sishidan ustun turadi va biz ishlab chiqaruvchi kuchlarning katta vayron bo‘lishi, keng tarqalgan tartibsizlik jarayonlari bilan "ortiqcha ishlab chiqarish" umumiy inqirozlarini olamiz.
Kapitalistik ishlab chiqarish o‘zining stixiyaliligi bilan "amaliy parchalanish" ni bartaraf etishga qodir emas.
Raqobat kurashi va yollanma mehnatni ekspluatatsiya qilish kapitalizmning tizimli qarama-qarshiliklari namoyon bo‘lishining antagonistik xarakterini, ularni hal qilishning inqiroz shakllarini belgilaydi.
Aksincha, sotsialistik iqtisodiyotning ishlash tartibi ishlab chiqaruvchi kuchlarni oqilona tashkil etish va ishlab chiqarish munosabatlarining oqilona yaratilgan tuzilishiga asoslanishi kerak.
Buning uchun imkoniyatlar ishlab chiqarish vositalariga davlat mulki bo‘lishi va iqtisodiyotni boshqarishda ongli omil rolining ortib borishi bilan yaratiladi.
Rejalashtirish bo‘yicha qo‘llanma sifatida ishlaydigan ishchilar uyushmasi "tanlash kuchi bilan qo‘shimcha aloqalar chizig‘i bo‘ylab tizimli kelishmovchiliklarni yo‘naltirish", ya’ni iqtisodiy jarayonlarni ongli ravishda tartibga solish va tizimli kelishmovchiliklarning qarama-qarshiliklarini "" qarama-qarshilik, ya’ni tizimni tarkibiy o‘zgartirish, boshqaruvning yangi shakllari va usullarini izlash. ...
Bogdanov, shuningdek, nomuvofiqlikning "optimalini" - eng foydali nomuvofiqlik darajasini, boshqacha aytganda, tizim eng samarali ishlaydigan qarama-qarshiliklarning rivojlanish darajasini aniqlash muammosini qo‘yadi.
A.A. Bogdanovning nazariyasi. har qanday tizimlarning, shu jumladan ijtimoiy-iqtisodiy, tizimli qarama-qarshiliklarning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va hal qilinishining ajralish va tartibsizlik mexanizmi to‘g‘risida ma’ruzasi nafaqat sotsializmning iqtisodiy qarama-qarshiliklarini tahlil qilish uchun qo‘llaniladi, balki uning muhim jihatlarini chuqurroq o‘rganishga imkon beradi. va sotsializm davrida antagonistik qarama-qarshiliklar yuzaga kelishi mumkinligi va ularning oldini olish yo‘llari haqidagi munozarali masala.
Sotsializmning qarama-qarshiliklari tabiatan antagonistik emas.
Ammo ularni hal qilish shakllarini o‘z vaqtida aniqlamaslik, tegishli "qarama-qarshiliklarni" amalga oshirmaslik, tartibsizlik momentining to‘planishi iqtisodiy aloqalarning uzilishi, tizimli munosabatlarning antagonistik bo‘lmagan qarama-qarshiliklarini rivojlanishiga olib kelishi mumkin. antagonistiklarga ajralish.
Sovet jamiyatidagi shunga o‘xshash vaziyat 70-yillarning oxiri - 80-yillarning boshidagi turg‘unlik hodisalari natijasida yuzaga keldi.
Tektologiya maxsus fan sifatida joy olganmi? Bu savolga javob noaniq.
Agar biz uning muallifining har qanday nazariya va amaliyotning umumlashtirilgan kontseptsiyasini ishlab chiqish haqidagi da’volarini yodda tutsak, javob salbiy bo‘lishi kerak.
Xuddi shu javobni tektologiya boshlang‘ich ta’riflarning qat’iyligi, ma’lum bir mantiqiy to‘liqligi va maxsus apparati bilan tavsiflangan umumiy nazariyami yoki yo‘qmi degan savolga berish kerak.
Biroq, ma’lumki, bu ma’noda "tizimlarning umumiy nazariyasi" ham amalga oshmagan; kibernetikaning universal umumiy nazariy sxemalarni yaratish haqidagi dastlabki da’vosi ham oqlandi.
Shu bilan birga, kibernetikaning real ta’siri, tizimli kelishi va shunga o‘xshash umumiy ilmiy yo‘nalishlar yangi g‘oyalar va tamoyillarning zamonaviy ilmiy tafakkurga kirib borishida, uni ilmiy bilishning vazifalari, usullari va shakllari ta’sirida o‘zgartirishdadir.
Va shu ma’noda tektologiyani tashkiliy fan sifatida o‘rnatilgan deb hisoblash mumkin, chunki tashkilot tushunchasi tizim, tuzilma, aloqa, boshqaruv va boshqalar tushunchalariga o‘xshaydi. zamonaviy fan tilining ajralmas qismiga aylandi.
To‘g‘rirog‘i, tektologiyani fan tarixida birinchi, tizimli kontseptsiyaning kengaytirilgan versiyasi deb atash mumkin.
Aytilganlar bir qator sovet va xorijiy olimlarning tektologiyaning kibernetika, tizimli yondashuv, strukturalizm, falokat nazariyasi, sinergetika va boshqalar kabi zamonaviy umumiy ilmiy yo‘nalishlar bilan chuqur qarindoshligi haqidagi fikrlarini tushunish uchun etarli.
Tektologiyada ishlab chiqilgan bir qator tushunchalar ("zanjir bo‘g‘ini", "eng kam qonuni", "minimum printsipi") kibernetik nuqtai nazardan to‘g‘ri bo‘lib chiqadi.
Nihoyat, A.A. Bogdanov nafaqat kibernetikaning asosiy g‘oyalaridan biri - qayta aloqa g‘oyasini (uning terminologiyasida - biregulator) kutadi, balki uni kibernetika asoschilaridan biri V. Ross Esbi bilan bir xil misollar bilan ko‘rsatadi.
O‘rgimchaklarning rivojlanishi uchun "Tektologiya" ning ahamiyatini baholab, akademik N.N.ning bayonotiga murojaat qilish mumkin. Moiseev: “D.Mendeleev jadvali, V.Vernadskiyning biogeokimyosi, V.Sukachev va N.Timofeev-Resovskiyning biogeotsenozlar nazariyasi – bularning barchasi universal bilim tizimlari rus va sovet fanining faxridir.
A. Bogdanovning tashkiliy nazariyasini shunga o‘xshash ta’limotlar bilan tenglashtirish mumkin.
Mehnatni ilmiy tashkil etishning milliy maktablari.
20-asr boshlarida Rossiyaga chet el texnologiyalari, kapitali va mutaxassislarini olib kirish menejment sohasida ilg‘or g‘oyalarni qabul qilish bilan birga keldi.
Keyinchalik XX asrning 30-yillari o‘rtalarigacha faol ishlagan tashkiliy va boshqaruv fanining o‘ziga xos mahalliy maktablari shakllandi.
Muayyan tarixiy sharoitlarda mehnatni ilmiy tashkil etish (EMAS) mahalliy ilmiy boshqaruv rivojlanishining asosiy yo‘nalishiga aylandi.
O. Yermanskiyning "Sanoat utopiyasi"
O‘sha davr ilmiy tafakkurining o‘ziga xos xususiyati uning siyosiylashuvi edi.
“MITE” bo‘yicha mashhur darsliklar muallifi O.Yermanskiy jamiyat boshqaruvini qayta qurish bo‘yicha global loyihani taklif qildi.
O.Yermanskiy ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishning progressiv rolini to‘g‘ri baholab, biroz kutilmagan xulosaga keladi, chunki tez orada vazn etakchiga aylanadi, chunki tirik odamlar emas, balki murakkab avtomatik mashinalar ishlaydi.
Negadir O.Yermanskiy shaxsni bevosita ishlab chiqarish sohasidan siqib chiqarish jarayonini jonli mehnatni bartaraf etish deb tushundi.
Aniqrog‘i, umuman jonli mehnat emas, balki ijrochilarning mehnati.
Zero, rahbarning faoliyati ham jonli mehnatning elementidir.
Albatta, menejerlar Yermanskiy loyihasida qolmoqda.
Bundan tashqari, ularning soni keskin ortib bormoqda.
Yermanskiyning "sanoat utopiyasi" juda ko‘zga ko‘rinmas metodologik xatoga asoslangan edi: mavhum nazariy fikrlash hech qanday mavhum empirizm tomonidan qo‘llab-quvvatlangan; Muallif muammoni konkret tahlil qilish o‘rniga, uzoqdan-uzoq miqdoriy hisob-kitoblarni keltirgan.
"Fiziologik optimal" muallifining materializmi (O. Yermanskiyning asosiy prinsipi).) alohida turga xos.
Bu Karl Marks va L. Bogdanov asarlaridan olingan (har doim ham to‘g‘ri tushunilmagan), shuningdek, fizika bo‘yicha boshlang‘ich kursdan olgan g‘oyalariga asoslangan edi.
Yermanskiy o‘z nazariyasini uchta tamoyilga asosladi - ijobiy tanlov, tashkiliy yig‘indi va optimal, Bogdanov tomonidan ancha oldin ifodalangan.
U Marksning mehnat qiymati nazariyasini insonning jismoniy energiyasini sarflash nuqtai nazaridan tushuntiradi.
U buni shunday qiladi.
Yermanskiy hamma narsani hamma narsaga tenglashtirib, bir ish turining 3 soatini boshqasining 5 soati bilan jamlaydi, bu mehnatning tabiati va mazmuni butunlay boshqacha.
Nega? Ma’lum bo‘lishicha, ham jismoniy, ham aqliy mehnat.
bitta moddiy maxrajga qisqartirilishi mumkin, faqat odam tomonidan chiqarilgan karbonat angidrid miqdorini va nafas olayotgan kislorodni o‘lchash kerak.
Agar dirijor uni torner-operator yoki xizmatchi kabi nafas chiqarsa, ular orasida sifat jihatidan farqlar yo‘q.
"Gaz almashinuvi metodologiyasi" da faqat aniq hisob-kitoblar, raqamlar va formulalar mavjud.
A.F. Juravskiy L.F. Juravskiy - mehnatni tashkil etish sohasida taniqli mutaxassis.
Buni MITE ning ijtimoiy-iqtisodiy yo‘nalishiga bog‘lash mumkin.
Uning manfaatlariga mehnatni tashkil etish, tartibga solish va rag‘batlantirish, kasbiy tanlash va mehnat madaniyati masalalari kiritilgan.
Mehnatni tashkil etish qo‘shma, jamoaviy faoliyat uchun oqilona shartdir.
Ishni tashkil etishdan maqsad ishchilarni shunday taqsimlashdan iboratki, birining sa’y-harakatlari hammaning sa’y-harakatlari bilan muvofiqlashtirilsin.
Juravskiy burjua mehnat nazariyalarini batafsil ko‘rib chiqib, Teylor tizimi haqida bir qator tanqidiy fikrlarni aytadi, xususan, bu yerda mehnatning malakasi yoki murakkabligi emas, balki to‘g‘ri ishlash qobiliyati to‘lanishida ayblaydi. .
Shu bilan birga, Juravskiy nuqtai nazaridan, u bir qator ijobiy jihatlardan (masalan, ishlab chiqarishni dastlabki tayyorlash) xoli emas.
Yana bir element - Teylorning nafaqat to‘g‘ri ish usullarini ishlab chiqish, balki ishchini ulardan foydalanishga undash qobiliyatidir.
Sovet hokimiyatining dastlabki yillarida eski ish haqi tizimlari hali ham amalda bo‘lganligi sababli, ishchilar narxlarning kutilmagan pasayishidan kafolatlanmagan, bu esa odamlarning o‘z vazifalarini vijdonan bajarishga bo‘lgan motivatsiyasini yomonlashtirgan.
Eng maqbul yo‘l - yangi sotsialistik sharoitlarga javob beradigan ilmiy asoslangan mehnat standartlarini ishlab chiqish.
Shu bilan birga, u narxlarni belgilashdagi xatolar uchun ishchilar emas, rahbariyat to‘lashi kerak, deb hisoblaydi.
Mehnat intensivligini ish intensivligi darajasi va ish vaqtining siqilish darajasi sifatida belgilab, Juravskiy xodimning mashaqqatli mehnatga motivatsiyasini faqat uning mehnatning yakuniy natijalariga qiziqishida ko‘radi.
Vaqtinchalik ish haqi bilan ishchi mehnat intensivligini oshirishdan iqtisodiy manfaatdor emas.
Bu yerda mashaqqatli mehnat faqat chetdan kimningdir, masalan, ish tartibini belgilovchi ustaning doimiy nazorati ostida bo‘lishi mumkin.
Bunday holda, odam o‘z ishini tashkil qilishni yaxshilashga undamaydi.
Shu sababli, Juravskiy "ishbay stavkani yomon ishchi emas, balki yaxshi ishchiga qarab belgilash kerak" deb hisoblab, ishbay ish haqini afzal ko‘radi.
Yetarli darajada yuqori va ilmiy asoslab berilgan norma xodimni mehnat unumdorligini oshirishga undaydi.
Juravskiydagi mehnat intensivligi malakaga (ta’lim darajasi), yoshga, jinsga va boshqalarga bog‘liq.
Malakali ishchi kuchini haddan tashqari sarflash hisobiga emas, balki bilim va malakalarini yanada samaraliroq qo‘llash orqali katta mehnat intensivligiga erishadi.
Intensivlikni oshirish usullaridan biri bir vaqtning o‘zida bir emas, balki bir nechta mashinada ishlashdir.
Ma’lumki, XX asrning 30-yillarida SSSRda ko‘p stanokli ishchilar harakati keng tarqaldi, bunga korxonalarda mehnatni to‘g‘ri tashkil etilganligi ko‘p jihatdan yordam berdi.
Va bunda ittifoq MITE masalasi bilan shug‘ullangnlarning xizmatlari katta.
Bundan tashqari, Juravskiy kasb tanlash va psixotexnika muammolarini, boshqaruv va ma’muriy ishning tuzilishini, insonning mehnat kuchi sifatida biomexanikasini, psixofiziologik sifatlariga qarab ishchilar turlarini tasnifini, mehnat gigienasi, mehnatni tashkil etish va hayot madaniyatini o‘rganadi.
A.K. Gastevning "Ijtimoiy muhandislik"i.
Shubhasiz, A.K. Gastev. 1921 yildan 1938 yilgacha u Moskvadagi Markaziy mehnat institutiga (MMI) rahbarlik qildi.
Gastevning asosiy xizmati tabiiy fanlar, sotsiologiya, psixologiya va pedagogika usullarini o‘zida mujassam etgan yangi fan - ijtimoiy muhandislik («ijtimoiy muhandislik»)ning nazariy va eksperimental g‘oyalarini ishlab chiqishdadir.
Uning rahbarligida o‘nlab korxonalarda mehnat va ishlab chiqarishni tashkil etishning innovatsion usullari joriy etildi, MMI usullari bo‘yicha 500 mingdan ortiq kishi malakali ishchilar, minglab boshqaruv maslahatchilari va MITEga o‘qitildi.
.
Uning kibernetika va umumiy tizimlar nazariyasi g‘oyalarini rivojlantirishga qo‘shgan hissasi katta.
Gastevning ishlanmalari dunyo miqyosida e’tirof etilgan, ular AQSh, Angliya, Frantsiya va boshqa mamlakatlarda o‘rganilmoqda.
Rossiyaning sanoat tiklanishi, Gastevning fikriga ko‘ra, madaniy to‘ntarishdan ajralmasdir.
Mehnat ta’limi va madaniy munosabatlar kontseptsiyasi insonning "o‘z-o‘zidan buzuqligi" ni yo‘q qilishni nazarda tutadi, bu Gastev jismoniy va maishiy madaniyat - oqilona kundalik rejim, to‘g‘ri ovqatlanish, dam olish va harakatlanishdan boshlanadi, keyin esa ijtimoiy-psixologik jihatdan mustahkamlanadi. xulq-atvor madaniyati, o‘zini va his-tuyg‘ularini, munosabatlarini o‘zlashtirish san’ati va umumiy ishlab chiqarish madaniyatining yuksalishiga olib keladi.
Ish madaniyati kun davomida yagona, barqaror sur’atga asta-sekin ko‘nikishdan boshlanadi.
Mehnatga chidamlilik operatsiya xonasida ishlaganda yaxshi rivojlanadi va tahrirlashda qiyinroq, takrorlanmaydigan yoki yirtiq ritm bilan.
Rahbarni mehnatga o‘rgatishning dastlabki bosqichi - bu ishni bajarish, oddiy "itoatkorlik, chunki faqat bu erda inson nimaga qodirligi tekshiriladi".
Faqat maktabni tugatgandan so‘ng, xodimning tashkiliy va boshqaruv faoliyati yanada murakkab rejalashtirish funktsiyalariga qabul qilinishi mumkin.
Gastev eng oddiy narsalarga ijodiy yondashishni talab qiladi.
Ishlab chiqarishda mashinaning o‘zi emas, balki unga o‘rnatish, ya’ni doimiy, kundalik dizayn, ixtiroga e’tibor berish muhimdir.
Mehnatkashlar ommasiga “toliqmas ixtiro iblisi”ni yuqtirish uchun xodimlarni boshqaruvga jalb etishning samarali usullari tizimini ishlab chiqish va joriy etish zarur.
Ular, shuningdek, ma’muriyatning kundalik e’tibori (o‘qitish, yordam) ishchi uchun uning har bir harakati va texnikasi haqida o‘ylash, uning "anatomiyasi" va tuzilishini tushuna olish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi.
Kundalik hayotda EMASni o‘rgatishning o‘ziga xos vositalaridan biri Gastevning xrono-kartasi, ya’ni vaqt budjetini qayd etish uchun bir xil hisob hujjati edi.
Gastev rejasiga ko‘ra, aholidan to‘plangan ro‘yxatga olish kartalarini statistik qayta ishlash uning ijtimoiylashuv darajasini aniqlashga yordam beradi va ularni tizimlashtirish - asosiy ijtimoiy guruhlar (ishchi, direktor, talaba, dehqon, qizil jangchi) tabiatiga ko‘ra. va vaqtdan foydalanish usullari.
Mehnat madaniyati piramidasining tepasida Gastev ishchilar sinfi madaniyatiga ega.
Har bir xodim tomonidan olingan individual ko‘nikmalar birgalikdagi faoliyatning aniq tashkil etilishi bilan mustahkamlanadi, bu esa ijodkorlikka chanqoqlik va o‘z vositalarini yaxshilash istagini uyg‘otadi.
Gastev o‘zining "CIT usuli bo‘yicha ishlab chiqarishni o‘rnatish" (1927) asarida EMAS - zamonaviy korxonani ulkan ijtimoiy laboratoriya sifatida qurish vazifasini qo‘ydi.
Buning uchun yangi fan - korxonalarni ijtimoiy qayta qurish fanini yaratish kerak.
Demak, ijtimoiy injeneriya “mashina – odam” tizimidagi murakkab muammoni hal qiluvchi ilmiy qo‘llaniladigan usul sifatida.
Eng umumiy shaklda amalga oshirish dasturi quyidagicha edi:
ishlab chiqarish jarayonining dastlabki elementlarini ilmiy jihatdan aniqlash;
mehnat jarayoniga nisbatan bir xil;
ishlab chiqarish jarayoni anatomiyasi qonuniyatlarini o‘rnatish;
ishlab chiqarish qonuniyatlarini tahlil qilish - jarayonning bo‘linishi va mehnat taqsimoti;
Ushbu qonunlarning sintezi kompozitsiyalar va mehnat kooperatsiyasi kombinatsiyasi;
ishlab chiqarish shakllarining genezisi;
Ushbu shakllarga muvofiq kasblarning "mehnat texnologiyasi";
xodimlarning munosabatini shakllantirish;
yangi turdagi xodimlarni o‘qitish.
Ommaviy ishlab chiqarishda ish tezligining tezlashishi va qat’iy tartibga solinishi bilan ilmiy tajriba va texnik ratsionalizatsiya zarur.
Ammo bu ularni tashqaridan olib kelish kerak degani emas.
Aksincha, ular ishlab chiqarishning o‘zi ichki evolyutsiyasining mantiqiy natijasi sifatida namoyon bo‘ladi.
Xuddi shu Staxanov usulini samarali amalga oshirish vaziyatni "klinik" tahlil qilishni va bir qator tashkiliy tadbirlarni talab qiladi.
Zamonaviy ishlab chiqarish bir-biriga bog‘langan ish o‘rinlari tizimidir.
Shuning uchun ularga xizmat ko‘rsatish vazifasi - "zamonaviy profilaktik xizmat ko‘rsatish tizimini" yaratish alohida ta’kidlangan.
Xizmat ko‘rsatishning yuqori madaniyatigina amalga oshirishning yakuniy samarasini kafolatlaydi.
Qolaversa, innovatsiyalarni joriy etish ishni tashkil etishni yanada takomillashtirish uchun asos bo‘lib xizmat qilmoqda.
Amalga oshirilayotgan tizimni uzluksiz takomillashtirish tamoyili boshqa tamoyil bilan uzviy bog‘liqdir: amalga oshirish fanni tashqaridan kiritish emas, balki ishlab chiqarishning o‘zining ichki evolyutsiyasi masalasi bo‘lishi kerak.
Bu ikkala tamoyil Gastèv innovatsion dasturining asosini tashkil qiladi.
Gastevning o‘ziga xosligi mehnatni tashkil etishning yangi shakllari va ishchilarni yangi mehnat texnikasiga o‘rgatish tizimini joriy etishning yaqin uyg‘unligidadir.
Gastevning ta’kidlashicha, asosiy narsa har bir ishchiga Teylor singari "muzlatilgan me’yor" yoki standartni emas, balki psixologik va umumiy biologik munosabatni - har ikkala usulda ham, ishni tashkil etishda ham doimiy, kundalik takomillashtirishga e’tibor berishdir.
"Paralelizm printsipi" (ishlab chiqarishni qayta tashkil etish ishchilarning o‘zlari rivojlanishi bilan birga keladi) Gastevo dasturini nafaqat sovet, balki xorijiy usullardan ham ajratib ko‘rsatdi.
Kasbga o‘rgatishning asosiy tamoyili oddiydan murakkabga o‘tish, mehnat texnikasi sirlarini o‘zlashtirishdan mehnat operatsiyalari qonuniyatlarini o‘rgatishdan iborat.
Siz, albatta, operatsiyani, jarayonni uning tarkibiy qismlariga ajratishingiz, eng to‘g‘risini tanlashingiz va keraksizlarini tashlab, "ideal model" ni sintez qilishingiz mumkin.
Buni Teylor, Gilbrstt va ba’zi sovet olimlari amalga oshirgan.
Lekin bu yetarli emas.
Gastevning fikricha, eng qiyin narsa ishchiga o‘z ishini bajarish texnologiyasi qonunlarini ochib berish, uni bu qonunlarni o‘zi o‘rganishga va amalda o‘zlashtirishga majbur qilishdir.
Muxoliflar Gastevni laboratoriya amaliyotiga bo‘lgan ishtiyoqida ayblashdi, bu umuman zaiflik emas, balki CIT faoliyatining kuchli tomoni ekanligini tushunishmadi.
Bu maxsus jihozlar yordamida ko‘z bilan kuzatilmaydigan (bolg‘aning tez urishi, qo‘l harakati va hokazo) operatsiyalarni eksperimental tarzda o‘rganish va ularning aniq tahlilini berish imkonini berdi.
Shuning uchun CIT faoliyatining butun mantig‘i mehnat operatsiyasining mikrotahlilidan butun korxonaning makrotahliliga qadar rivojlandi.
Yoki Gastevning o‘zi ta’biri bilan aytganda, "ish joyi va oqim orqali harakatlarning mikrotahlilidan, ishchi kuchini tayyorlash bo‘yicha ishlardan, klinika orqali ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish shakllarini loyihalash va ishlab chiqishdan eng murakkabgacha. boshqaruv muammolari."