Reja: Cho‘kirish va birgalashib cho‘ktirish usullari

Reja :

1. Fizikaviy ajratish va konsentrlash usullari.

3. Rouz-Klaypeyron tenglamasi
2. Distilyatsion va sublimatsion jarayonlar geterogenli sistemalar:

Tayanch iboralar:molekulalararo o‘zaro ta’sir kuchlari, haydash, bug‘latish, distilyatsiya, filtrlash, konsentrlash, gelfiltrlash, sublimatsiya, vozgonka, rektifikatsiya,nazariy tarelkalar, azeotrop aralashma, Rouz-Klaypeyron tenglamasi, Truton qoidasi, oddiy haydash, Raul qonuni.

Fizikaviy ajratish va konsentrlash usullarida kimyoviy reaksiyalar amalga oshmaydi. Bunda ajratish va konsentrlash usullarining molekulalararo o‘zaro ta’sir kuchlari, Vander­vals kuchlari hisobiga amalga oshadi. Bu usullarga misol qilib haydash, bug‘latish, distilyatsiya, filtrlash, konsentrlash, gelfiltrlash, sublimatsiya, vozgonka, rektifikatsiya va boshqalarni keltirish mumkin. Distilyatsion ajratish va konsentrlash uchuvchan moddalarni haydashga asoslangan. Ma’lumki moddalar turli haroratlarda haydaladi. Suyuq moddalar gazga (bug‘ga) aylanib haydalsa, ayrim qattiq moddalar suyuqlanmasdan birdaniga bug‘ga aylanib haydaladi. Bunday hodisa sublimatsiya deyiladi.

3 3

3 4 3

4
Gaz holatiga o‘tgan modda sovutilib kondensatlanadi va ajratib olinadi. Gaz holatidagi moddalarni kondensatlanishidan tashqari yuttirib ham ajratish mumkin. Ayrim hollarda uchuvchan modda haydalib, qoldiq tekshiriladi. Agar suyuqliklar aralashmasini ajratish talab qilinsa, aralashmadagi har bir moddani qaynash haroratida ketma­ket haydab ajratish mumkin. Buning uchun rektifikatsion kolonnalardan foydalaniladi. Masalan neftni fraksiyalarga ajratish bunga misol bo‘ladi. Ayrim moddalar uchuvchan emas, ularni ajratish uchun uchuvchan holatga aylantirish talab etiladi. Masalan borni haydab ajratish uchun uni borat kislota efiriga aylantirilib [B(OCH ) ] haydalsa, mishyakni AsCl ga, germaniyni GeCl ga, temirni FeCl ga, kremniyni SiF ga, simobni erkin simob (Hg) ga aylantirilib haydaladi.

Aralashma bug‘lanishi va kondensatlanishining bosqichlariga nazariy tarelkalar deyiladi. Hamma nazariy tarelkalar ham rektifikatsion kolonnalar bilan bog‘liq emas. Dastlabki bug‘lanish va kondensatlanish suyuqlik solingan idishning o‘zida bo‘ladi. Agar berilgan distilyatsion qurilmaning samaradorligi n ga teng bo‘lsa, uning nazariy tarelkalari soni n-1 ga teng bo‘ladi.

Ko‘pchilik suyuqlarning aralashmalarini toza holda ajratish ancha qiyin, chunki ular azeotrop aralashmalarni hosil qiladi. Bir xil tarkibli gaz fazasi bilan muvozanatdagi suyuqlik aralashmasiga azeotrop aralashma deyiladi. Masalan, tarkibida 50% (mol) suv bo‘lgan etanolni ajratish talab etilsa, 95% (massa bo‘yicha) etanol haydab ajratilishi mumkin. 100% lik etanolni haydab ajratib bo‘lmaydi.