Reja: Biosfera. Biosferaning rivojanish jarayoni

Biosfera qobig‘i uch qatlamdan - atmosfera, gidrosfera, litosferadan iborat.

Atmosfera

Uning kislorod va azotdan iborat gaz qobig'i bor. Shuningdek, kam miqdorda karbonat angidrid (0,03%), ozon va boshqa gazlar mavjud. Atmosferaning holati, yer yuzasidagi hamda suvli muhitdagi fizik, kimyoviy va biologik jarayonlarga katta ta’sir qiladi. Biologik jarayonlarning borishi, organizmlarning nafas olishi va o’lik organik moddalarning minerallashishi uchun kislorod hamda karbonat angidrid zarur. Nafas olish va fotosintez jarayonlarida ozon qatlami yer yuzasini ultrabinafsha nurlardan himoya qiladi. Azot, karbonat angidrid va suv bug‘i vulqonlarning harakati natijasi, kislorod fotosintezi mahsulidir.

Atmosfera bir necha qatlamga ega:

1) troposfera - eng pastki qatlam, yerga tutashgan qism (9-17km).

Bu qatlam atmosferadagi 80 foiz gaz va suv bug‘ini o’zida saqlab turadi;

2) stratosfera;

3) mezosfera;

4) termosfera (ionosfera);

5) noosfera - bu qatlamda «tirik narsa» mutlaqo yo‘q.

Gidrosfera

Gidrosfera - yerning suv qobig‘idir. Suv tez harakatlanishi hamda yerga singishi, hamma joyda o‘ziga hos holda bo’lishi hamda o‘ziga chetdan boshqa molekulalani biriktirib olish imkoniga ega. Eng toza hisoblangan atmosfera suvlarida ham eriydigan 10-50 mg/l moddalar bor.

Suv - biosferaning eng muhim tarkibiy qismi, tirik organizmlar hayoti uchun eng zarur omillardan biri. Yer sharining 70 foizi suv bilan qoplangan bo’lib, 1300 mln.km3ni tashkil qiladi. Suvning asosiy qismi Tinch okeanida joylashgan. Yer usti suvlari (ko’l va daryo) 0,182 mln.km3 bo’lsa, shundan0,001 mln.km3 suv tirik organizmlarda uchraydi. Muzliklarda hozircha 24 mln.km3 chuchuk suv zahirasi bor, shuningdek, suvda ma’lum miqdorda kislorod va karbonat angidrid mavjud. Ularing miqdori, harorat va tirik organizmlar soniga ham bog’liq. Karbonat angidrid atmosferaga qaraganda suvda 60 marta ko‘p.

Litosfera

Litosfera - yering tashqi qattiq qobig’i bo’lib, cho‘kma va magmatik jinslardan iborat. Yer po‘sti deb, yerning ustki qattiq qatlamiga aytiladi. Litosferaning yuza qismi-tirik organizmlar yashashi uchun qulay sharoit mavjud qismiga tuproq deyiladi. Organizmlarning chirigan qismi gumusga yoki tuproqning unumdor qatlamiga aylanadi. Tuproqning tarkibiy qismini minerallar, organik moddalar, tirik organizmlar, suv va gazlar tashkil qiladi. Litosferada ko’p uchraydigan kimyoviy elementlarga О, Al, Fe, Ca, Mg, Na, К lar kiradi.