Reja: Axborot komplekslarida axborot ta’minoti. Axborot ta’minotining tuzilishi. Axborotlarni raqamli qayta ishlash texnologiyalari. Iqtisodiy sohalarda axborot ta’minotining o‘rni va ahamiyati. Axborot komplekslarida axborot jarayonlari

Mashina ichidagi axborot ta’minoti asosan 2 kismdan iborat:

1. 
   Ma’lumotlar bazasi.
   
2. 
   Ma’lumotlar bazasini boshkarish tizimidan tashkil topadi.
   

Ma’lumotlar bazasi mashinadan tashkaridagi axborot ta’minotining tizimlari yordamida xosil kilinadi.

Ma’lumot bazasi deganda, sof axborot ishlari uchun, ya’ni uzaro boglangan katta xajmdagi axborotni saklash, uzgartirish va ishlatish uchun muljallangan, maxsus tizim tushuniladi.

Masalan: korxonaning ma’lumotlar bazasida ishchi va xizmatchilarning shtat jadvali, moddiy boyliklar, keltirilgan xom-ashyo va butlash kismlari, omborlardagi extiyot kismlar, tayyor maxsulot, direktsiyaning buyruk xamda farmoyishlar va boshkalar xakidagi barcha axborot saklanadi. Kandaydir bitta axborotning juda kichik uzgarishi turli joylarda muxim uzgarishlar bulishiga olib kelishi mumkin.

Xozirgi kunda ma’lumotlar bazasining daraxtsimon, tarmokli va jadvalli turlari mavjud. Daraxtsimon turdagi ma’lumotlar bazasi 1- va 2-avlod EXMlari yordamida tashkil kilingan. Bunday ma’lumotlar bazasidan tegishli axborotni olish uchun, avvalom-bor, yukori xususiyatga murojaat kilinadi. Va, shu tarika, yukoridan pastga xarakat kilish orkali tegishli ma’lumotlarni olish mumkin. Bu usulning kamchiligi ma’lumotlarni saklash uchun katta xajm talab kiladi. Tegishli ma’lumotlarni olish vaktini uzaytiradi. Yukoridagi kamchiliklarni tugatish maksadida tarmokli turdagi ma’lumotlar bazasi xosil kilingan. Bunday ma’lumotlar bazasi 3-avlod EXMlarida ish yuritadi. Bugun tegishli ma’lumotlar olish uchun istalgan yunalish buylab borish mumkin. Tarmokli turdagi ma’lumotlar bazasi zamonaviy xisoblash texnikalarida ish yurita olmaydi.

Shuning uchun xam jadval turdagi ma’lumotlar bazasi tashkil kilingan. Jadval turdagi ma’lumotlar bazasida ustun nomlari ma’lumotning identifikatoridan tashkil topadi. Jadvalning katorlari esa, birlamchi ma’lumotlardan iborat bulib, yozuvlar deyiladi. Xar bir yozuv uzining tartib rakamiga ega. Gaplarning xar biri bitta yozuvni tashkil etadi. Xar bir yozuv maydon deb ataladigan bulaklardan tashkil topadi. Maydon ma’lumotlarning, imkoni boricha kiska tuplamidan iborat bulishi lozim. Xar bir maydon uzi ifodalaydigan ma’lumotlarga kura, biror nomga ega buladi. Masalan:

Familiyasi	Ismi:
1.Axmedov.	Alixuja.
2.Dadaboev.	Akbar.
3	3.Komilov	Aziz.
4.Sobirov.	Akmal

Bu misolda 5 ta yozuv bulib, ularning xar biri oltita maydondan iborat. Maydonlar nomi: «familiya», «ismi». Yozuvdagi maydonlar soni yozuvga kiritilgan axborotlar xajmiga boglik. Shu sababli, yukoridagi misolga yana boshka, masalan, «Ol-5 baxolar soni», «koldirgan darslar soni» kabi maydonlarni kiritish mumkin.

Faylga kiritilgan yozuvlar birlamchi xisoblanadi. Ixtiyoriy boshka ma’lumotni shu yozuvlar yordamida aniklash mumkin. Masalan: maktabdagi 10-sinf ukuvchilar soni, axborotlar texnologiyasi faniga kizikadigan ukuvchilar soni.

Bu ma’lumotlarni olish amaliy dasturlar va fayllar yordamida xal kilinadi.

Insoniyat tomonidan katta mikdordagi bilimning tuplanishi, turli xil axborotlarni saklash masalasini xal kilishni talab etadi. Bunda axborotlarni saklash yagona maksad xisoblanmaydi, balki u kerakli ma’lumotlardan kerakli vaktda foydalana olish, turli xujjatlarni kayta ishlashga muljallangan. Xozirgi kunda bir kancha ma’lumotlar bazasini boshkarish tizimi yaratilgan: REBUS, KARAT, SUBD+, DBASE, FOXBASE, FOXRRO, ACCESS va boshkalar.