Режа: Атмосфера ва унинг каватлари тугрисида тушунча

Иссиқилик электр станцияларининг ташқи муҳитга таъсири
Иссиқлик электр станциялари (ИЭС) да ёндириладиган органик ёқилғилардан ташқи муҳитга жиддий зарар етади. Ёниш жараёнида уларнинг таркибидаги углерод, азот, олтингугурт ва бошқа элементлар оксидланиб, юқори ҳарорат билан ҳавога чиқарилади. Ҳозирги кунда ИЭС лар ёқилғисида етакчи ўринни кўмир эгаллаб турганлигини назарда тутадиган бўлсак, унинг таркибида 0,2 - 10% гача пирит шаклидаги олтингугурт, темир моддаси, гипс ва бошқа мураккаб моддалар мавжуд. Шунинг учун ҳам бундай электр станциялари ҳавога катта миқдордаги сульфат ангидриди, карбонат ангидрид, ис гази, азот оксидлари, шунингдек инсон организмида рак касаллигини қўзғатувчи бензопирен ва шу сингари канцероген чиқиндиларни чиқаради. Бу чиқиндилар таркибидаги кремний оксиди ва алюминий инсоннинг нафас олиш органиларини зарарлаб, силикоз касаллигини келтириб чиқаради. ИЭС мўрисидан чиқадиган сульфат ангидриди ҳаводаги намли қулай шароитга тушганда оксидланиб, сульфат кислотасига, азот оксидлари эса нитрат кислотасига айланади. Шунинг учун ҳам иссиқлик электр станциялари жойлашган ҳудудларда баъзан «кислотали ёмғирлар» пайдо бўлади.
Ҳозирги кунда жиддий экологик муаммолардан бири ИЭС лардан чиқадиган қаттиқ чиқиндилар ва аэрозоллардир. Уларнинг йиллик умумий массаси 250 млн. т. атрофида бўлиб, ҳавода бундан аэрозолларнинг кўпайиши Ер юзига етиб келадиган қуёш радиациясининг камайишига олиб келмоқда. Бу аэрозоллар шунингдек тропосферадаги сув буғларини конденсациялаб, ёмғирларнинг кўпайишига олиб келмоқда. Кейинги йилларда ёмғирли кунларнинг кўпайганлиги, ёмғирнинг баъзан суткалаб тинмай ёғиши, ҳавонинг тез очилмаслиб кетмаслиги – буларнинг барчасида ҳаводаги аэрозолларнинг алоҳида роли бор.
Иссиқлик электр станцияларида кўмирдан ташқари табиий газ ва нефть (мазут) ҳам ёндирилади. Улар орасида нисбатан экологик тоза ёқилғи газдир. Аммо жаҳон электр энергетикасида газнинг ўрни нисбатан кам. Нефтни эса, унинг ёнишидан чиқадиган чиқиндиларнинг таркиби ва миқдори жиҳатидан экологик тоза деб бўлмайди. Унинг ёнишидан табиатга кўп миқдорда олтингугурт ангидриди, углерод оксидлари, бошқа канцероген моддалар ажаралади.
Иссиқлик электр станциялари нафақат атмосфера ҳавосини, балки ер ва сувларни ҳам ифлослайди. Атмосферага чиқарилган аэрозоллар ва қаттиқ заррачалар ер сатҳи ва сувларга чўкиб, улардаги экологик вазиятни ёмонлаштиради. Бундан ташқари ИЭС да фойдаланилган иссиқ сув очиқ сув ҳавзаларига тушиб, уларнинг ҳароратини 10-11⁰С гача кўтаради. Бу эса сувда яшовчи организмлар учун экологик ҳалокат ҳисобланиб, улар қирилиб кетади.