Reja: «Asosiy ishlab chikarish» schyoti. «Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob-kitoblar» schyoti

«Umumishlab chikarish xarajatlari» schyoti.
Bu schyot korxonaning asosiy va yordamchi ishlab chikarishlariga xizmat kilishga doir xarajatlar tugrisidagi ma’lumotlarni umumlashtirish uchun tayinlangan. Bu schyot kuyidagi xarajatlar aks ettiriladi:
− mashina va asbob-uskunalarni saklash va ulardan foydalanish xarajatlari;
− ishlab chikarishda ishlatiladigan asosiy vositalarni tula tiklashga kilingan amortizatsiya ajratmalari va ularni tuzatish xarajatlari;
− ishlab chikarishda ishlatiladigan mulkning sugurtasiga doir xarajatlari;
− ishlab chikarish binolari, mashina va asbob-uskunalar xamda ishlab chikarishda ishlatilaëtgan ijaraga olingan vositalar uchun ijara xaki;
− ishlab chikarishga xizmat kilish bilan band bulgan ishlab chikarish xodimlarining mexnat xaki;
− boshka shunga uxshash xarajatlar.
Umumishlab chikarish xarajatlari bu schyotning debetida aks
ettiriladi. «Umumishlab chikarish xarajatlari» schyotida xisobga olingan xarajatlar ularni xisob ob’ektlari urtasida taksimlash tartibiga kura taksimlanadi va bunda kuyidagicha buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ye b ye t «Asosiy ishlab chikarish» schyoti.
D ye b ye t «Yerdamchi ishlab chikarish» schyoti.
K r ye d i t «Umumishlab chikarish xarajatlari» schyoti.
Bu schyotning kreditiga tegishli me’yoriy xujjatlar bilan urnatilgan bazisga mutanosib ravishda taksimlanishi yuli bilan ishlab chikarilaëtgan maxsulotlarning tannarxiga kushilishini kursatuvchi xujalik operatsiyalari aks ettiriladi. Xisobot oyining oxirida «Umumishlab chikarish xarajatlari» schyotida koldik kolmaydi.
«Umumxujalik xarajatlar» schyoti.
Bu schyot ishlab chikarish jarayoni bilan bevosita boglik bulmagan boshkaruv va xujalik xarajatlari tugrisidagi ma’lumotlarni umumlashtirish uchun tayinlangan. Bu schyotda kuyidagi xarajatlar aks ettiriladi:
− ma’muriy-boshkaruv xarajatlari;
− ishlab chikarish jarayoni bilan boglik bulmagan umumxujalik xarajatlari;
− xodimlarini saklash xarajatlari;
− boshkaruv va umumxujalik uchun tayinlangan asosiy vositalarni tula kayta tiklashga kilingan amortizatsiya ajratmalari va ularni tuzatish xarajatlari;
− umumxujalik uchun tayinlangan binolar uchun ijara xaki;
− axborot, auditor va maslaxat xizmatlari uchun tulashga kilingan xarajatlar;
− boshka shunga uxshash xarajatlar.
Umumxujalik xarajatlari bu schotning debetida xisobga olinadi.
«Umumxujalik xarajatlar» schotida yigilgan xarajatlar tegishli me’yoriy xujjatlar bilan urnatilgan umumxujalik xarajatlarini xisobning ob’ektlari urtasida taksimlash tartibiga kura taksimlanadi. Bu operatsiyaga kuyidagicha buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ye b ye t «Asosiy ishlab chikarish» schoti.
D ye b ye t «Yerdamchi ishlab chikarish» schoti.
D ye b ye t «Xizmat kiluvchi ishlab chikarish va xujaliklar» schoti.
K r ye d i t «Umumxujalik xarajatlar» schoti.
Bu schot xar oyning oxirida yopiladi, shuning uchun buxgalteriya balansida bunday modda yuk.
«Tayyor maxsulot» schoti.
Bu schot tayyor maxsulotlarning mavjudligi va xarakati tugrisidagi ma’lumotlarni umumlashtirish uchun tayinlangan. «Tayyor maxsulot» schotini moddiy ne’matlar ishlab chikarish tarmoklarining korxonalari kullaydi.
Korxona maxsulotlarining tannarxiga kiymati kushilmaydigan komplektlash uchun xamda sotish uchun mol sifatida sotib olingan tayyor maxsulotlar «Tayyor maxsulot» schotida xisobga olinmasdan «Mollar» schotida xisobga olinadi. Chetga bajarilgan ishlar va kursatilgan xizmatlarning kiymati «Tayyor maxsulot» schotida aks ettirilmaydi, ular buyicha xakikiy xarajatlar esa ishlab chikarishga kilingan xarajatlarni xisobga oluvchi schotlardan bevosita «Maxsulot(ish, xizmat)larni sotish» schotiga utkaziladi. Buyurtmachilarga joyida topshirilishi kerak bulgan va kabul kilish dalolatnomasi bilan rasmiylashtirilmagan maxsulotlar tugallanmagan ishlab chikarish tarkibida koladi va ular «Tayyor maxsulot» schotida aks ettirilmaydi. Tayyor maxsulotlar «Tayyor maxsulot» schotida xakikiy ishlab chikarish tannarxida xisobga olinadi. Kishlok xujalik korxonalari usimlik, chorvachilik va xom ashyoni kayta ishlash maxsulotlarini yil davomida rejalashtirilgan tannarxi buyicha xisobga oladi, aks ettirilmaydi. Tayyor maxsulotlarning xakikiy va rejalashtirilgan tannarxlari urtasidagi fark yil oxirida aniklanadi va uning yilning oxiriga kolgan maxsulotga tegishli kismi «Tayyor maxsulot» schotiga utkaziladi.
Ishlab chikarishga kilingan xarajatlarni xisobga olish uchun «Chikarilgan maxsulot(ish, xizmat)» schoti kullanilganda tayyor maxsulotlar «Tayyor maxsulot» schotida me’yoriy (rejalashtirilgan) tannarx buyicha xisobga olinadi.
Sotish uchun (shu jumladan korxonaning uz extiëjlari uchun tayinlangan maxsulotlar) tayyorlangan (olingan) tayyor maxsulotlar omborga kabul kilinganda kuyidagicha buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ye b ye t «Tayyor maxsulot» schoti.
K r ye d i t «Asosiy ishlab chikarish» schoti.
K r ye d i t «Yerdamchi ishlab chikarish» schoti.
Agar tayyor maxsulotning xammasi korxonaning uzida ishlatiladigan bulsa, u xolda bu tayyor maxsulot «Tayyor maxsulot» schotiga kirim kilinmasligi va «Materiallar» schotiga yoki boshka shunga uxshash schotlarga kirim kilinishi mumkin.
Xaridorlarga (buyurtmachilarga) junatilgan yoki joyida berilgan va ular buyicha xisob-kitob xujjatlari yukoridagi xaridorlarga (buyurtmachilarga) takdim kilingan tayyor maxsulotlar sotilgan deb kabul kilinadi va kuyidagicha buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ye b ye t «Maxsulot(ish, xizmat)larni sotish» schoti.
K r ye d i t «Tayyor maxsulot» schoti.
Agar shartnomaga kura junatilgan maxsulotga egalik, foydalanish va xujayinlik xukuki xamda uning favkulodda nobud bulishlik xavfining korxonadan xaridorga (buyurtmachiga) utish xolati yukorida ta’kidlangandan fark kilsa (masalan, maxsulotni chet elga sotish), u xolda pul kelib tushgunga kadar bu maxsulot «junatilgan mollar» degan schotda xisobga olinadi. Bunday junatilgan maxsulotlar kuyidagicha buxgalteriya provodkasi bilan rasmiylashtiriladi:
D ye b ye t «Junatilgan mollar» schoti.
K r ye d i t «Tayyor maxsulot» schoti.
Boshka korxonalarga vositachilik va shunga uxshash asoslarda sotish uchun tayyor maxsulot berilsa, kuyidagicha buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ye b ye t «Junatilgan mollar» schoti.
K r ye d i t «Tayër maxsulot» schoti.
«Chikarilgan maxsulot (ish, xizmat)» schoti kullanilmaganda «Tayyor maxsulot» schotining debetida ishlab chikarishdan kabul kilingan tayyor maxsulotlarning rejali yoki me’yoriy tannarxi, oyning oxirida kabul kilingan tayyor maxsulotlarning xakikiy tannarxi bilan rejali yoki me’yoriy tannarxi urtasidagi fark summasi aks ettiriladi.
Ishlab chikarishdan tayyor maxsulotlar xisobot oyi ichida omborga rejali yoki me’yoriy tannarxi bilan kabul kilinadi. Xisobot oyining oxirida ishlab chikarilgan tayyor maxsulotlarning xakikiy tannarxi aniklanadi. Ishlab chikarilgan tayyor maxsulotlarning xakikiy tannarxi rejali yoki me’yoriy tannarxdan kam bulsa, u xolda bu fark summaga kizil siëx bilan buxgalteriya provodkasi tuzilib, «Tayyor maxsulot» schotining debetiga va «Asosiy ishlab chikarish» schotining kreditiga yoziladi. Agar ishlab chikarilgan tayyor maxsulotlarning xakikiy tannarxi rejali yoki me’yoriy tannarxdan yukori bulsa, u xolda bu fark summaga kushimcha buxgalteriya provodkasi tuzilib, «Tayyor maxsulot» schotining debetiga va «Asosiy ishlab chikarish» schotining kreditiga oddiy siëx bilan aks ettiriladi.