Reja: Abdurahmon Jomiyning ma’rifiy-tarbiyaviy qarashlari. “Tuhfat-ul-ahror” asari

Koshifiy asarlarida inson aqliga, aqliy tarbiyaga katta e’tibor beriladi.

Koshifiyning ahloqiy qarashlari Kur’on va Xadislardagi qoidalari bilan bog’liqdir. U ilgari surgan ahloqiy tushunchalar: yaxshilik yomonlik, adolat, burch, vijdon, or -nomus, baxt saodat kabilarni ta’riflab, har birini insonda shakllantirish yo’llari va usullarini ham bayon etadi, ular tarkibiy qismlarigacha ajratib, ijtimoiy talab darajasida tushuntiradi, hamda asosiy mezonlarini ham ko’rsatib beradi. U ahloqiylikning asosiy mezonlai, insoniylik, adolatlilik, sof insoniy munosabatlarni biladi.

Koshifiyning «Futuvvatnomai Sultoniy» asari ham boshqa ta’limiy-ahloqiy asarlar qatorida ana shu javonmardlik ilmining qoida-nizomlarini ifoda etgan. Javonmardlikning ruknlari o’n ikkita bo’lgan: oltitasi zoxiriy, oltitasi botiniy, botiniyga:

• G’iybat bo’xton va yolg’ondan tilini tiyish.
• Nojuya noma’lum so’zlardan qulog’ini berkitish.
• Ko’rish nojoiz narsalardan ko’zini yumish.
• Harom narsalardan qo’lini tortish.
• Borish man qilingan joylardan oyog’ini tortish.
• Harom ovqatdan tiyilish, zinodan saqlanish.

Botiniy ruknlar:

• 1. Sahovat
• 2. Kamtarlik.
• 3.Qanoat.
• 4.Avf va maxorat.
• 5.Kibr va g’ururni tark etish.