Reja: 1 Mantiq ilmi tafakkur to’g’risidagi fandir

Formal mantiq qonunlari (yoki tafakkur qonunlari) deyilganda fikrlashga xos muhim, zaruriy bog’lanishlar tushuniladi.

Tafakkur qonunlariga amal qilish to’g’ri, tushunarli, aniq, izchil, ziddiyatsiz, asoslangan fikr yuritishga imkon beradi.

• Mantiq ilmining rivojlanish bosqichlari

• Qadimgi dunyoda mantiqiy qarashlar rivoji (mil av III-I ming yilliklar)

• O’rta asrlarda mantiq ilmi taraqqiyoti (milodiy asr boshlaridan XV asrgacha)

• Yangi davr G’arbiy Yevropasida mantiqiy ilmlar rivoji (XV-XIX asrlar)

• геронтология

• Hozirgi kunda mantiq ilmi taraqqiyoti

• Forobiy til xaqida gapirib, u milliy xarakterga ega, logika qoidalari esa umuminsoniy xarakterga ega ekanligini alohida ta’kidlaydi. Forobiy fikricha, sillogizm (xulosa chiqarish yoki Aristotelь ifodalagan deduktsiyaning mantiqiy sistemasi) va isbotlash usuli eng to’g’ri, haqiqatga olib boruvchi usul, ilm-fan, falsafa ularga asoslanishi lozim.
• Forobiy asosiy maktiqiy shakllar - tushuncha hukm va xulosa chiqarish, deduktsiya xaqida fikr yuritadi. Bular Forobiy logikasining muhim qismini tashkil etadi. SHuni alohida ta’kidlash kerakki, Forobiy fikrlarning asosiy qoidalari aynanlik, hukmning o’zaro zid bo’lmasligi, har qanday xulosaning asoslanganligi, izchilligi kabi muhim logik masalalarni har tomonlama tahlil qilib bergan. Ibn Sino Forobiy ishini davom ettirdi. Ibn Sino «Ishorat va tanbikot», «Al-najot», «Donishnoma» asarlarida mantiq ilmini barcha ilmlarning muqaddimasi, ularni egallashning zarur sharti hamda falsafiy bilimlarning ajralmas qismi sifatida talqin qildi. Demak, uning fikricha, mantiq shunday bir qurolki, uning talablariga amal qilish yordamida inson tafakkuri xato va yolg’ondan saqlab qolinadi. Logika haqiqatni bilish to’g’risidagi ma’lum bilimdan noma’lum bilimga o’tishning qoidalari, shakllari, usullari haqidagi fan sifatida ob’ektiv olamni bilish uchun xizmag qiladi.

• Ibn Sino logikasida tushuncha, hukmlar, xulosa chiqarish, ularning turlari, tuzilishi, deduktsiya masalalari har tomonlama tahlil qilingan u logikada matematik tushunchalarni, belgilarni qo’llashga harakat qildi va logika fanini yangi bosqichga ko’tardi.
• Abu Rayhon Beruniy (973-1048 y.y.) mantiqqa oid asarlar yozmagan bo’lsa ham, uning qonun-qoidalaridan, isbotlash usullaridan ilmiy-amaliy faoliyatida keng foydalangan. Beruniyning buyuk xikmatlaridan biri tabiat va jamiyatni bilishning ilmiy metodini ishlab chiqqanligidadir. Beruniy ilmiy metodining asosiy printsiplari «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» asarida ko’rsatib o’tilgan.
•