Reja: " Elektron hukumat" tushunchasi va maqsadi

Qozog’iston davlati
elektron hukumat tizimini tahlil qilish

Reja:

1. 
   “Elektron hukumat” tushunchasi va maqsadi
   
2. 
   Qozog’iston "Elektron hukumat" tizimining faoliyati .
   
3. 
   ”Elektron hukumat” tizimi va interaktiv davlat xizmatlarini rivojlantirish.
   

Qozog'iston Respublikasi Markaziy Osiyoda, Yevropa va Osiyoning kesishgan joyida joylashgan bo'lib, u dunyodagi eng katta dengizga chiqa olmaydigan davlatdir. Xitoy va Evropa o'rtasidagi bunday muhim joylashuv ushbu moliyaviy hududlar o'rtasida bog'lovchi rol o'ynab, imkoniyatlar yaratadi. Bundan tashqari, hukumatning maqsadi birinchi navbatda mamlakatning neft va gaz sanoatiga bog'liq bo'lgan Qozog'iston iqtisodiyotini diversifikatsiya qilishdir. Mamlakatning maqsadlaridan biri ham 2030 yilga borib dunyoning eng raqobatbardosh ellikta davlati qatoriga kirishdir. Shu bois rivojlanayotgan davlat bo‘lgan Qozog‘iston Respublikasi AKTdan foydalanishga asoslangan axborot jamiyatini qurishga harakat qilmoqda. Bu yuqorida qayd etilgan reytingda muhim omil hisoblanadi.
Qozog‘iston Respublikasi Prezidentining xalqqa Murojaatnomasiga muvofiq, Axborot va kommunikatsiya agentligi dastlab Qozog‘iston Respublikasida 2005-2007 yillarda elektron hukumatni rivojlantirish milliy dasturi sifatida ishlab chiqilgan. Bu yuqori texnologiyali rivojlangan hukumatni barpo etish uchun qilingan jiddiy qadamlardan biri edi. Elektron hukumatni joriy etishdan asosiy maqsad davlat boshqaruvi va davlat xizmatlari sifati va samaradorligini oshirish edi. “Elektron hukumat” davlat organlari faoliyatini avtomatlashtirishga qaratilgan boʻlib, bu fuqarolarga talab yuqori boʻlgan elektron xizmatlardan yanada samarali foydalanish imkonini beradi. 2009-yilda Qozog‘iston hukumati boshqaruvdagi byurokratik tartib, davlat sektoridagi ishdan bo‘shatish natijasida yuzaga kelgan murakkabliklar, muvofiqlashtirish va davlat sektorlari o‘rtasida axborotni to‘g‘ri tarqatish kabi muammolar bilan kurashdi. Ushbu muammolarning aksariyatini AKTdan samarali foydalanish, muayyan fuqaroga oid barcha maʼlumotlar zarur boʻlganda vakolatli shaxslarga elektron koʻrinishda taqdim etilishi mumkin boʻlgan yagona markazlashtirilgan maʼlumotlar bazasini tashkil etish orqali bartaraf etish rejalashtirilgan edi. Qozog'istonda elektron hukumatni yaratish uzoq muddatli jarayon bo'lib, uni uchta ketma-ket bosqichda amalga oshirish rejalashtirilgan: dastlabki, axborot bosqichi (2005 yildan 2006 yilgacha). Ushbu bosqichda tashabbuskorlar tomonidan fuqarolarga yo‘naltirishlar olib borildi, tashkilotlarning hayotiy va biznes voqealaridan kelib chiqqan holda ehtiyojlari to‘g‘risida ma’lumotlar berildi. Ushbu bosqich doirasida 2006 yil oxirigacha barcha davlat organlari xizmatlari to'g'risidagi ma'lumotlar portalga joylashtirildi. Umuman olganda, u fuqarolarga davlat organlariga tegishli ma'lumotlarni taqdim etdi. Ikkinchi interaktiv bosqichda foydalanuvchilarni identifikatsiyalash va avtorizatsiya qilish mexanizmlari, fuqarolarni qabul qilish xizmatlari hamda portalning mobil versiyasi joriy etildi. Ushbu bosqich tugagandan so'ng, fuqarolar Internet tarmog'i orqali aniq ma'lumotlarni olish yoki keng ko'lamli protseduralarni bajarish uchun ariza va so'rovlarni yuborishlari mumkin edi. Uchinchi, tranzaksiya bosqichi fuqarolarning portal orqali davlat xizmatlarini to‘lash imkoniyatiga ega bo‘lish mexanizmini amalga oshiradi. Bu to'lov shlyuzi va bank tizimini integratsiyalashgan holda moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi. Ushbu bosqich yakunlangach, fuqarolar davlat xizmatlari bilan bog'liq to'lovlarni Internet orqali amalga oshirishlari mumkin edi. Hozirgi to'rtinchi, transformatsiya bosqichi hali ham davom etmoqda. Transformatsiya bosqichidan ko‘zlangan asosiy maqsad fuqarolarga ko‘rsatilayotgan elektron xizmatlar samaradorligini oshirishdan iborat. Bunga erishish uchun interaktiv va tranzaktsion xizmatlar fuqarolar uchun zarur bo‘lgan integratsiyalashgan xizmatlarga birlashtirilgan.
Elektron hukumatni amalga oshirishni amalga oshirish uchun faqat veb-ilovalarni ishlab chiqish va joriy etish yetarli emas. “Axborot jamiyati” (ya’ni, yetarlicha kompyuter savodxonligi va AKTdan arzon foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lgan, geografik joylashuvidan qat’i nazar, Internet orqali davlat organlari bilan o‘zaro aloqada bo‘lish imkoniyatiga ega bo‘lgan odamlar)ga ko‘maklashish ehtiyojlari ham hisobga olinishi kerak. Buning uchun Axborot va kommunikatsiyalar agentligi tomonidan “2007-2009-yillarda axborot tengsizligini kamaytirish dasturi” ishlab chiqildi. Umumiy qiymati qariyb 1 million AQSH dollarini tashkil etgan ushbu dastur 2009 yil oxirigacha Qozogʻiston aholisining faol internet foydalanuvchilari sonini 20 foizga oshirishni maqsad qilgan. Dasturning asosiy maqsadi internetga ulanish narxini pasaytirish, ijtimoiy kompyuterlar bilan taʼminlash edi. hamyonbop narxlarda va Qozog‘iston fuqarolarida AKTga qiziqishni shakllantirish. Agentlik tomonidan aholi oʻrtasida koʻplab bukletlar tarqatildi, “Elektron hukumat” toʻgʻrisida “davra suhbatlari” tashkil etildi, fuqarolar uchun bepul treninglar oʻtkazildi. Shunga qaramay, fuqarolarning ushbu tashabbusdan xabardorligi past edi. Taʼkidlanganidek, mablagʻning katta qismi loyihaning texnik jihatlariga sarflangan va Agentlikning saʼy-harakatlari yetarli boʻlmagan. 2009-yilda “Elektron hukumat” portalining ommabop emasligining sabablari ko‘p edi. Aholining elektron hukumat resurslariga bo'lgan ishonch darajasi masalalardan biri bo'ldi. Shuningdek, “Elektron hukumat” portalining ishga tushirilishi boshida IT infratuzilmasini yaxshilashga katta miqdorda byudjet ajratilgani ham taʼkidlandi.
Ayni paytda “Elektron hukumat” tizimi o‘zining to‘rtinchi bosqichida, ya’ni transformatsion bosqichda. Boshqacha qilib aytganda, samaradorlikka erishish uchun fuqarolarga ko'rsatiladigan xizmatlarning aksariyati birlashtirilishi kerak. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Elektron hukumatni rivojlantirish indeksiga ko'ra, Qozog'istonning 10 yildagi o'rni sezilarli darajada; aslida u ikki barobar oshdi (1-jadvalga qarang). Bundan tashqari, “Elektron hukumat” tizimidan foydalanuvchilar soni 2009-yildagi 10960 nafar foydalanuvchidan 2018-yilda 8,6 million nafarga yetdi (800 barobar o‘sish). Biroq, so'nggi to'rt yil ichida biz Qozog'iston reytingida pasayish tendentsiyasini kuzatdik. Unda Qozog‘iston jamiyatida elektron hukumatning qabul qilinishini tekshirish zarurligi ta’kidlandi. 2018-yilda Qozog‘iston iqtisodiyoti 2009-yilda bo‘lgani kabi qiyin davrga duch keldi, chunki neft va gaz sanoati (Qozog‘iston iqtisodiyotining asosiy haydovchisi) sekin tiklanishda davom etmoqda. Biroq, 2020 yildagi koronavirus pandemiyasi global moliyaviy ahvolni yomonlashtirdi. Ushbu misli ko'rilmagan vaziyat IT tizimini ko'plab odamlarga aloqa, masofaviy ta'lim, masofaviy ishlash va hokazolarda yordam berishga majbur qildi. Elektron hukumatni tizimli ravishda yanada takomillashtirish mamlakatni moliyaviy resurslarning cheklanganligi kabi muammolarga tayyorlashi mumkin. Koronavirus pandemiyasi bilan bogʻliq vaziyat “Elektron hukumat” xizmatlari, elektron taʼlim va onlayn tizimlardan foydalanishni tezlashtirdi. Boshqa tomondan, bu AKT infratuzilmasidagi kamchiliklarni, shuningdek, tizim va tashkilotlarning bunday vaziyatga tayyor emasligini aniqladi. Foydalanuvchilar ko'proq elektron xizmatlarni o'rganishga va ularga tayanishga majbur.
Qabul qilingan foydalilik "muayyan dastur tizimidan foydalanish tashkilot kontekstida uning ish samaradorligini oshirishning sub'ektiv ehtimoli" sifatida aniqlanadi. Qabul qilingan foydalanish qulayligi "foydalanuvchi maqsadli tizimdan sa'y-harakatlardan xoli bo'lishini kutish darajasi" degan ma'noni anglatadi. Foydalanishga munosabat maqsadli xulq-atvorni amalga oshirish haqidagi shaxsiy tuyg'u sifatida tavsiflanadi. Foydalanishga munosabat niyatlarga ta'sir qiluvchi ob'ekt bo'lib, u o'z navbatida ob'ektga nisbatan xatti-harakatlarga ta'sir qiladi. Xulq-atvor niyatini kelajakda texnologiyadan foydalanish niyatining kuchi sifatida tushuntirish mumkin. Texnologik qabul qilish kontekstida texnologiyaning o'ziga bo'lgan munosabat va idrokni emas, balki texnologiyadan foydalanishga bo'lgan munosabatni va undan foydalanish haqidagi tasavvurlarni o'lchash juda muhimdir, chunki odamlar texnologiya haqida ijobiy nuqtai nazarga ega bo'lishlari mumkin, undan foydalanishga nisbatan ijobiy his-tuyg'ularsiz. TAMni qayta ko'rib chiqish taklif qilindi, mualliflar foydalanuvchi xatti-harakatlarini bashorat qilish va tushuntirish uchun yanada kuchli model ekanligini da'vo qilishdi. U faqat PU, PEOU va BI kabi konstruktsiyalarga asoslangan edi; AT konstruktsiyasi idrokning niyatga munosabat bilan ta'sirining qisman vositachiligi tufayli olib tashlandi. Keyinchalik TAM bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, munosabat majburiy foydalanishni aniqlashda markaziy vositachilik rolini o'ynashi mumkin, ammo uning xulq-atvor niyatiga bevosita aloqasi qo'llab-quvvatlanmadi. Ishlash asosiy hisoblanadi: niyat insonning xatti-harakatni amalga oshirishga nisbatan his-tuyg'ularini emas, balki ishlashni hisobga olgan holda shakllanadi.. Munosabat foydalanish xatti-harakati bilan o'zaro bog'liq bo'lishi mumkinligi ko'rsatilgan . Tanlash erkinligi insonning innovatsiyalarni qabul qilishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi; masalan, agar ba'zi xodimlar yangilikni qabul qilishni istamasalar, ular hatto uni amalga oshirishga sabotaj qilishlari mumkin. Reaktsiya xodimlarni texnologiyaga nisbatan dushmanlik ko'rinishiga olib keladigan shaxsiy munosabat sifatida tushuntirilgan.
Tez o'zgarib borayotgan texnologik dunyoda ilg'or mamlakatlar innovatsiyalardan ko'proq foydalanishga moyil bo'lib, bu ularning jahon bozorida raqobatbardoshligini qo'llab-quvvatlaydi. Qozog'iston uchun texnologik innovatsiyalarni o'zgartirish gorizontal ravishda xorijiy kompaniyalar bilan hamkorlikda sodir bo'ladi. Mahalliy yirik innovatsiyalar ko'proq moliyaviy yordam, texnologik yutuqlar, mutaxassislar va tegishli infratuzilmani talab qiladigan ba'zi muammolarni hal qila olmaydi. Shuning uchun ham qisqa vaqt ichida AKTning mahalliy va inqilobiy rivojlanishini kuzatish qiyin. Biroq, global kompaniyalar bilan mahalliy kashfiyotlar bo'yicha bilim almashish iqtisodiy barqarorlikka erishish uchun ko'proq hamkorlikni jalb qiladi.
Bundan tashqari, ijtimoiy, yaqin va bozorga ochiq innovatsiyalar o'rtasidagi munosabatlar onlayn veb-saytlarda bog'lanishi mumkin. Elektron hukumat orqali jamiyat va AKT o'rtasidagi aloqa ijtimoiy innovatsiyalarni rag'batlantiradi. Bu tadbirkorlik subyektlari uchun foydalidir. Ochiq innovatsion tizimning murakkabligi mikro tizimlardan tortib makro tizimlargacha bo'lgan turli tashkilotlarni ham jalb qilishni talab qiladi. Ushbu tadqiqot ko'plab tashkilotlar, jumladan biznes, hukumat, davlat sektorlari va universitetlarni integratsiyalashda asosiy bo'lishi mumkin bo'lgan elektron hukumat tizimidan foydalanishga ta'sir qiluvchi omillarni taqdim etadi.
Elektron hukumatning elementlaridan biri ochiq ma'lumotlardir. Ochiq ma’lumotlar loyihasining asosiy maqsadi davlat organlari faoliyatining shaffofligini ta’minlashdan iborat. Ilovalarning tabiati ish stoli va mobil muhitlar uchun umumiy ma'lumotlar to'plamiga asoslangan ma'lumotlarga asoslangan ilovalar ekanligi ta'kidlandi. Bu universitetlar, davlat sektori va boshqalar ishtirokchilarini jalb qilish orqali ochiq maʼlumotlarga ega startaplarni koʻproq yaratadi. Bunga koʻra, mobil ilovalar kabi muvaffaqiyatli ochiq maʼlumotlar loyihalari mavjud, masalan, Ostona bolalar bogʻchalari, pochta boʻlimlari, Ostona madaniyati va mintaqalar statistikasi. Internetdagi fuqarolar uchun ishonchli ma'lumot manbai zarur.
Pandemiya sharoitida elektron xizmatlar virus tarqalishini nazorat qilish uchun davlat xizmatlari va fuqarolar o‘rtasida o‘zaro hamkorlik qilishning yagona yo‘li hisoblanadi. Pandemiya holati elektron xizmatlarni takomillashtirishni tezlashtirmoqda va hozirgi bosqichda tizimdagi kamchiliklarni aniqlamoqda. Kompaniyalar qisman yoki to'liq ishlashi uchun onlayn tizimlardan foydalanishni qabul qildilar.
Asosiy maqsad texnologiyani qabul qilish modelidan foydalangan holda Qozog'iston elektron hukumat portalini axborot bosqichida qabul qilishga ta'sir qiluvchi omillarni o'rganish edi. Tadqiqotlar shuni tasdiqlaydiki, qabul qilingan foydalilik “Elektron hukumat” portalini qabul qilishda muhim omil hisoblanadi. Uni qabul qilish darajasini oshirish uchun “Elektron hukumat” portalini ishlab chiquvchilar portalning foydaliligini oshirish yo‘llarini ko‘rib chiqishlari kerak. Foydalilik va foydalanish qulayligi o'rtasidagi bog'liqlik tekshirildi. Bu shuni anglatadiki, elektron hukumatni qabul qilishda ikkala omil ham muhim ahamiyatga ega.
Odamlar “Elektron hukumat” portali haqida bilishadi, uni foydali va foydalanish uchun qulay deb bilishadi va undan foydalanish niyatida; ammo, haqiqiy foydalanish kam. Ushbu portalni qabul qilishga ta'sir qiluvchi to'siqlar aniqlandi. Eng muhimi shundaki, odamlar undan foydalanish kerak deb o'ylamaydilar. Biz hukumatga portalning ahamiyatini ommaviy axborot vositalari, xususan, televidenie, gazetalar orqali targ‘ib qilishni, bu haqdagi ma’lumotlarni ishonchli internet manbalarida e’lon qilishni boshlashni taklif qilamiz. Eng foydali axborot sektorlari va ushbu sektorlar haqidagi ma'lumotlar aniqlandi.
Odamlar portal byurokratiya muammosini hal qilishini va portalni rivojlantirishning interaktiv va tranzaksiya bosqichlariga tegishli bo‘lgan so‘rovlarni ko‘rib chiqish vaqtini minimallashtirishini kutishmoqda. Biroq, portalda taqdim etilgan ma'lumotlar odatda foydalanuvchilarning ehtiyojlariga mos kelmaydi. Jumladan, respondentlar portal ichidan maʼlumot topa olmaganliklarini va portaldagi maʼlumotlarga ishonmasliklarini, bu esa, oʻz navbatida, foydalanish niyatlariga taʼsir qilishini taʼkidladi. Ishonch elektron davlat xizmatlarini samarali joriy etishning yana bir muhim omilidir. Shuning uchun portalni kelgusida amalga oshirishning barcha bosqichlarida hisobga olinishi kerak. Shuning uchun ishonch masalasi boshidanoq belgilanishi kerak; masalan, to'liq va ishonchli manbalardan olingan so'nggi yangiliklar va ma'lumotlarga ega bo'lish orqali.
Aholining vakilligidan foydalangan holda Qozog'iston uchun modelning ko'proq tushuntirish xususiyatlarini olish uchun keyingi tadqiqotlar o'tkazish maqsadga muvofiqdir. Karantin rejimi bilan bogʻliq pandemiya sharoitida “Elektron hukumat” tizimini yanada oʻrganish qiziq boʻladi.