Referati reja: Efemer, efemeroid, kosmopolit turlar haqida tushuncha

mexanik ta`sir etuvchi munosabatlari ham mavjud. Jamoadagi har bir tur o`ziga yaqin turgan boshqa turga yer osti organlari va yer usti organlari bilan ham katta mexanik ta`sir ko`rsatadi. Natijada jamoadagi turlararo va tur ichida yashayotgan joyning tuproq namligi, unumdorlik darajasiga, yorug`likka, issiqlikka nisbatan kuchli raqobat bo`ladi.
f) Bundan tashqari, jamoadagi turlar ichida epifitlik munosabatlar ham ko`plab uchrab, bunday hol o`rmon o`simliklarida yaqqol ko`zga tashlanadi. Bir turga mansub o`simlik ikkinchi bir tur o`simlikka, ayniqsa, yirik o`rmon daraxtlar ustida boshqa tur o`simlik o`sadi. Bunda bir tur ikkinchi turga parazitlik qilmaydi, faqat substrat sifatida foydalanadi. Yirik, ko`p yillik yong`oqzorlardagi yong`oqlarning tanasida ozgina yoriqlarga chang zarrachalarining tushishi, shamol va qushlar yordamida boshqa turlarning urug`i tushishi natijasida shu yerda ildiz chiqarib rivojlanishiga imkon yaratiladi. Bularning barchasi bevosita yoki to`g`ridan-to`g`ri munosabatlarga misol bo`ladi.
2. O`simliklar qoplamidagi bilvosita munosabatlar. O`simliklar qoplamidagi bilvosita munosabatlarga muhit hosil qilish va raqobat kirib, bu barcha fitotsenozlarda doimiy mavjud bo`ladi. Bunday muhitni tog` o`rmonlarida, zax muhitdagi fitotsenozlarda yaqqol ko`rish mumkin. Baland daraxtli qalin o`rmonlarda butalar, moxlar, lishayniklar o`ziga xos muhit tashkil qiladi. Asosan tog`ning o`ziga xos fito muhiti bo`lib, u botqoq, cho`l, o`tloq muhitidan tubdan farq qiladi. Fitotsenozdagi har bir tur o`ziga xos ekologik xususiyatga ega bo`lib, bu turlar o`rtasida har xil munosabatlar yuzaga keladi. Bu munosabatlar fitotsenozdagi turlar o`rtasida raqobat muhitni tashkil etishda to`liq namoyon bo`ladi. O`rmondagi yirik daraxtlar shu yerda o`suvchi butalarga va moxlarga salbiy ta`sir ko`rsatadi. Shu bilan birga, daraxtlardan to`kilgan barglar tuproqning tarkibiga ham ta`sir ko`rsatadi. Fitotsenozdagi buta va o`t o`simliklar, mikroorganizmlar ham tuproqning tarkibiga hamda muhitga o`ziga xos ta`sir qiladi. Barqaror jamoadagi turlar doimiy ravishda bir-birlari bilan kuchsiz raqobat qiladi. Agar jamoada yangi turlar son jihatdan ko`p bo`lsa, bu yerda raqobat kuchli bo`ladi. Buni yangi yerlarni o`zlashtirishda ko`rish mumkin. Umuman, jamoada raqobat tashkil etish — muhit tashkil etishga nisbatan ancha murakkabdir. Raqobat turlararo va tur ichida bo`ladi. Turlararo raqobat jamoaning barqarorligiga va turlar miqdoriga bog`liq holda yuzaga keladi. Qisqa muddat davom etadigan jamoalarda bir turga mansub individlar o`rtasida juda kuchli raqobat namoyon bo`ladi. Bunday holat agrofitotsenozlarda yaqqol ko`rinadi. Ekologik xususiyatlarni namoyon etishda fitotsenozdagi har bir o`ziga xos o`rin tutadi.
Xulosa qilib aytganimizda, fitotsenozdagi turlar doimiy ravishda, hoh ijobiy, hoh salbiy ko`rinishda bo`lsin, ular doimiy munosabatda bo`ladilar.
ASOSIY ADABIYOTLAR:

1. 
   Burigin I. A., Jongurazov F. X. Botanika. Toshkent, “O`qituvchi”, 1977.
   
2. 
   Xo`jamqulov B. Geobotanika asoslari. Qarshi, “Nasaf”, 2002.
   
3. 
   Sulaymonov E. Geobotanika. Samarqand, 2004.
   
4. 
   Hamdamov I. va boshq;- Botanika asoslari. Toshkent, “Mehnat”, 1990.
   

QO`SHIMCHA ADABIYOTLAR:

1. 
   Zokirov Q. Z., Nabiev M. M., Pratov O`. P., Jamolxonov X. L. Ruscha-o`zbekcha botanika terminlarining qisqacha izohli lug`ati. Toshkent, 1963.
   
2. 
   Nabiev M. M. Botanika atlas-lug`ati. Toshkent, 1963.
   
3. 
   Xoliqov S., Pratov O`. O`simliklar aniqlagichi. Toshkent, “O`qituvchi”, 1970.