Referati mavzu: Sopol buyumlar va ularning ishlanish uslublari Qabul qildi: Xolboyev Ziyodulla

Jizzax davlat pedagogika inistituti
Tarix fakulteti Tarix yo’nalishi
105-guruh talabasi
G’afforova Sevinchning
REFERATI


MAVZU: Sopol buyumlar va ularning ishlanish uslublari


Qabul qildi: Xolboyev Ziyodulla
Jizzax 2021-y
Sopol — maxsus loy (tuproq, suv, qisman qum va toʻzgʻoq aralashmasi)dan ishlanib olovda qizdirib tayyorlanadigan magʻsulot; kulollik buyumlari. Loy 2 xil usulda — koʻlda hamda kulollik charxi yordamida shaklga solib yasaladi, soʻng gulxan (xumdon)da qizdirib S. tayyorlanadi. Roʻzgʻorda (piyola, kosa, lagan, koʻza, oftoba, xum va boshqalar), meʼmorlik (koshin, sopolak, parchin va boshqalar) hamda sanoat (utga chidamli qoliplar va boshqalar)da S. buyumlari keng qoʻllanadi; bolalar oʻyinchoqlari, ayrim bezak buyumlari (haykalcha, yirik haykallar) ham shu usulda tayyorlanadi. Foydalaniladigan loy tarkibiga qarab S.ning rangi turlicha (och sariq, qizgʻish, kulrang va boshqalar) boʻladi. Angob (loya)ga chayib olingan S. soyada quritilib, yana xumdonda pishiriladi. Sta bezak ishlash ham turlicha: boʻrtma, oʻyma naqshlar uning hoʻlligida, qirma gullar S. angobga chayib olingandan soʻng ishlanadi; xumdonga bir bor kirib chiqqan buyumlar gullar ishlangandan keyin yana bir bor xumdonda qizdiriladi. S. buyumlar 2 xil — sirlangan S. hamda sirlanmagan S. (terrakota)ga boʻlinadi. S. neolit davridan maʼlum boʻlib, sirlanmagan S. kadimiydir. Sirlangan S. buyumlar ishlab chiqarish. Oʻrta Osiyoda 10—12-asrlardan yuksak taraqqiy etdi. Oʻzbekiston hududida S. buyumlar ishlab chiqarish. keng yoʻlga qoʻyilgan; S. buyumlarni bezatilishi jihatidan birbiridan farqlanuvchi kulollik maktablari shakllangan (yana q. Keramika).
Qadimda odamlar tabiatdan olingan idish tovoqlarda ovqatlanishgan, bundan usul uzoq vaqt avlodan-avlodga meros bo’lib o’tib kelgan. Buvilarimiz esa ovqatning mazasi idishlarga bog’liq bo’lishini yaxshi bilishgan. Huddi shu kabi foydali idish uchun olinadigan hom ashyolardan biri daraxt bo’lgan. Bugungi kunda yog’och yoki sopol buyumlarni bezak sifatida ko’rishga o’rganib qolganmiz. Keling, ular haqida gaplashamiz.
Ayrim ixlosmand ayollar va chekka qishloqlarda hanuzgacha bunday idishlar ishlatayotganliklarini ko’rish mumkin. Bu kabi idishlarda saqlanadigan yemishlar uzoq vaqt mobaynida o'z hususiyatini saqlab turadi. Yog’ochda oshlovchi modda mavjud bo’lib, bu bakteriyalar ko’payishining oldini oladi. Taom tez buzilishidan saqlaydi va inson organizmi uchun foydali moddalarni saqlab qoladi.
Shunday qilib aytishimiz mumkinki, yog’och o’zidagi foydali hususiyatni taom orqali insonga yetkazib beradi. Murabbo tayyorlashda yog’och qoshiqning ahamiyati juda yuqori. Murabbo tayyorlashda mevalar metall idishda ezilib ketadi, yog’och idishda esa butunligicha turadi. Ovqatlar va shifobaxsh giyohlar tayyorlashda yo’g’och qoshiqdan foydalanilsa sabzavot va giyoh tarkibidagi vitaminlar parchalanmaydi. Eng muhimi zararli ishqorlanish yuz bermaydi.
Sopol idishlar ham inson qo’l mehnati mahsulidir. Avvallari hattoki sopol tovoqda suv qaynatishgan, taomlar tayyorlashgan. Ovqatlar pishirishda idishlar shakli ham muhim ahamiyatni kasb qilgan. Pastki qismi keng, og’zi esa tor idishda taom xil xil bo’lib pishadi. foydali moddalarni saqlab qoladi.
Xozirgi kunda ham sopol ko’zachalarda sho’rvalar tayyorlanadi. Chunki ko’pchilik bu usuldagi taomning foydali hususuyatlaridan habardor. Hozirgi kunda yupqa alyumin va boshqa metallardan tayyorlangan zamonaviy idish tovoqlar paydo bo’ldi. Tog’ri shu kabi idishlarga ham ko’nikib qolganmiz. Biroq sizga sopol va yog’och idishlardan ham foydalanib ko’rishni maslaxat beramiz.