Referati Mavzu: "Milliy iqtisodiyotning rivojlanishida qurilishning tutgan oʻrni va ahamiyatini aytib bering?"

Qurilish sanoati va iqtisodiy rivojlanish
Ko‘plab davlatlar misolida o‘tkazilgan epirik tadqiqotlar ko‘rsatmoqdaki, qurilish sohasi va iqtisodiy rivojlanish o‘rtasida kuchli bog‘liqlik mavjud. Mashina yoki ishlab chiqarish vositalariga kiritiladigan investitsiyalar bilan birga, qurilish sohasi orqali amalga oshiriluvchi infratuzilmaviy loyihalar – yo‘llarning qurilishi, elektrenergiya bilan ta’minlash, kommunikatsiya vositalarining barpo etilishi uzoq muddatli iqtisodiy o‘sishni ta’minlaydi. Bo‘ yo‘nalishdagi dastlabki tadqiqot 1969 yilda D.Turin tomonidan o‘tkazilgan bo‘lib, unda 87ta davlatning iqtisodiy o‘sishi va mazkur davlatlarda qurilish sohasiga kiritilgan investitsiyalar o‘rtasida kuchli chiziqli bog‘liqliq aniqlangan. Ya’ni, qurilish sohasiga kiritilgan investitsiyalarning ortishi bilan jon boshiga Yalpi ichki mahsulotning o‘sishi ham kuzatilgan. Mazkur bog‘liqlik, shuningdek, Strassman (1970), Vells (1986) va Jahon bankining (1994) tadqiqotlarida ham o‘z tasdig‘ini topgan.
O‘zbekiston iqtisodiyotida qurilish sanoatining roli
Qurilish sanoati O‘zbekiston iqtisodiyotning ustuvor yo‘nalishi sifatida milliy iqtisodiyot tarmoqlari orasida barqaror o‘sish sur’atlarini qayd etayotgan sohalardan hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev tashabbusi bilan ishlab chiqilgan va qabul qilingan 2017-2021-yillarga mo‘ljallangan Harakatlar strategiyasida bino-inshootlar, yangi sanoat ob’yektlarini barpo etish, temir yo‘l va avtomobil, turar-joylar qurishni jaddalashtirish bo‘yicha qurilish sanoatiga iqtisodiyotni harakatga keltiruvchi kuch - lokomotivi sifatida alohida urg‘u berilgan.
Turar joy majmualarini, ijtimoiy soha va muhandislik infratuzilmaob’yektlarini qurish va kapital rekonstruksiya qilish, shuningdek, sanoatningbazaviy tarmoqlari korxonalarini qurish va modernizatsiya qilish bo‘yichainvestitsiya loyihalarini amalga oshirish borasida olib borilayotgan keng ko‘lamliishlar natijasida qurilish ishlari hajmi 2018 yil bilan taqqoslaganda 19,0 foizgao‘sdi. Qurilish tarmog‘ining YaIM o‘sishidagi ijobiy hissasi 1,0 foiz bandni tashkilqildi. Shuningdek, uning YaIMdagi ulushi ham 2017 yildagi 5,7%dan 2019 yilda 6,4%ga yetdi (1-rasm). Mazkur holatni ko‘plab rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda ham kuzatish mumkin (2-rasm).
³
Qurilish sanoatidagi o‘sish, birinchi navbatda, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish bo‘yicha amalga oshirilayotgan loyihalar uchun kapital qo‘yilmalar hajmining ortishi bilan bog‘liq. Xususan,O‘zbekistonda 2019 yilda iqtisodiy va ijtimoiy sohalarni rivojlantirish uchun jami moliyalashtirish manbalari hisobidan 21,5 mlrd. AQSh doll. yoki 2018 yilga nisbatan 133,9 % asosiy kapitalga investitsiyalar o‘zlashtirildi. Bu esa, o‘z navbatida, qurilish ishlari va qurilishi materiallari ishlab chiqarish hajmini ko‘paytirishga olib keldi.
⁴
Qurilish sohasi - iqtisodiy barqarorlikni saqlab qolish kafolati
Ma’lumki, pandemiyaning tarqalishi ortidan butun dunyo davlatlari iqtisodiy inqirozga yuz tutmoqda. Global hamjamiyatning bir bo‘g‘ini sifatida global inqirozning salbiy ta’siri O‘zbekistonni ham chetlab o‘tmaydi. Xalqaro valyuta jamg‘armasining ma’lum qilishicha,pandemiya natijasida global iqtisodiyot bu yil 3,0 foizga pastlashi kutilmoqda.
⁵
Shuningdek, dunyoning 170 dan ortiq mamlakatlari iqtisodiyotida pasayish sodir bo‘ladi. Mana shunday ko‘lamdagi inqirozning sodir bo‘lishiga qaramay, xalqaro moliyaviy tashkilotlar 2020 yilda O‘zbekiston iqtisodiyotida past bo‘lsada o‘sish kuzatilishini prognoz qilmoqda (3-rasm). Keyingi yilda esa iqtisodiy o‘sish o‘zining inqirozdan oldingi trendiga qaytadi.
Bunday ijobiy ko‘rsatkichlarga erishishda hukumat tomonidan ishlab chiqilgan inqirozga qarshi choralarningo‘z vaqtida va samarali amalga oshirilishi talab etiladi. Shu maqsadda, hukumat tomonidan qurlish sohasiga inqirozning salbiy ta’sirini yumshatuvchi va iqtisodiy o‘sishni ta’minlovchi asosiy soha sifatida qaralmoqda.
Qurilish sanoati iqtisodiy barqarorlikni saqlab qolish borasida katta imkoniyatlarga ega bo‘lgan sohalardan biri hisoblanadi. Boisi, qurilish sohasi ko‘plab sanoat tarmoqlari uchun talab yaratadi.Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazining hisob-kitoblariga ko‘ra, qurilish sohasining iqtisodiyot uchun multiplikator effekti 1,8ga teng. Ya’ni, qurilish sohasiga kiritilgan 1 birlik investitsiya yalpi ishlab chiqarish hajmining 1,8gako‘paytiradi.Shuningdek, bu sohada 1325 ming nafar aholi ish bilan band.
Iqtisodiy faollikning pasayishi qurilish ishlarini kamaytirishi, bu esa, o‘z navbatida, qurilish materiallariga bo‘lgan talabni pasayishiga va ishsizlik miqdorini ko‘payishiga olib keladi. Shu sababli, karantin davrida qurilish hajmlari kamayishiga yo‘l qo‘ymaslik va sohani qo‘llab-quvvatlash maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi 5969-sonli farmoni bilan qurilish sohasiga qo‘shimcha 3,6 trillion so‘m mablag‘ ajratildi.⁶
Shu maqsadda, Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan qurilish sohasidagi ishlarni yanada kuchaytirish borasida aniq yechim va yo‘nalishlar ko‘rsatib berildi. Mazkur chora-tadbirlar qurilish sanoatining uchta eng yirik tarmoqlari – qurilish ishlari, qurilish materiallarini ishlab chiqish va muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmasi qurilishini qamrab oladi.