Реферат Текширди: проф. Сотволдиев А. Андижон -2017 й

Хўжалик бўйича меҳнат унумдорлигининг

омилли таҳлили.

Хўжалик ёки тармоқлар бўйича ҳисобланадиган меҳнат унумдорлиги кўрсаткичи унинг умумий кўрсаткичи бўлиб ҳисобланади. Меҳнат унумдорлигининг умумий кўрсаткичлари унинг бевосита кўрсаткичлари бўлиб, фақат пул шаклида ифодаланувчи миқдорлардир. Буларга 1 ходим, 1 киши-куни ва 1 киши-соат ҳисобига етиштирилган ялпи маҳсулот ҳажми (суммаси)ни ифодаловчи кўрсаткичлар мисол бўлади.

Меҳнат унумдорлигининг умумий кўрсаткичлари фермер хўжалиги бўйича ҳам, ўсимликчилик ва чорвачилик тармоқлари бўйича ҳам аниқланиб, таҳлил қилинади.
Меҳнат унумдорлигининг энг муҳим умумий кўрсаткичи бўлиб, ўртача бир ходим ҳисобига етиштирилган ялпи маҳсулот ҳажмини ифодаловчи миқдор ҳисобланади. Бу кўрсаткични аниқлаш учун ишлаб чиқарилган ялпи маҳсулотнинг жами ҳажмини ходимларнинг ўртача йиллик сонига бўлиш керак. Меҳнат унумдорлигининг умумий кўрсаткичининг таҳлилини ўртача 1 ходим ҳисобига етиштирилган ялпи маҳсулот мисолида «Занжирли боғланиш» усулидан фойдаланиб, кўриб чиқамиз.
Ҳисобот йилида ўртача 1 ходим ҳисобига етиштирилган ялпи маҳсулот ҳажмини (V₁), базис йилида ўртача 1 ходим ҳисобига етиштирилган ялпи маҳсулот ҳажмига (V₀) солиштириб, меҳнат унумдорлиги даражасининг умумий ўзгариши (ошганлиги ёки камайганлиги) аниқланади. Сўнгра ушбу ўзгаришга таъсир қилувчи омиллар аниқланиб, ҳар бирининг таъсирини ҳажми топилади ҳамда зарурий хулосалар қилинади.
Меҳнат унумдорлиги умумий кўрсаткичининг ўзгариши қуйидаги 4 та омил ҳисобига содир бўлади:
1. Ишчиларнинг жами ходимлар сонига нисбатан эгаллаган ҳиссаси (салмоғи)нинг ўзгариши (Ҳ₁-Ҳ₀).
2. 1 ишчининг ўртача бир йилда ишлаган кунлари сонининг ўзгариши (К₁-К₀).
3. Иш кунининг ўртача давомийлигининг ўзгариши (ўртача 1 кунда 1 ишчининг ишлаган соатлари миқдорининг ўзгариши) (D₁-D₀).
4. 1 киши-соат ҳисобига етиштирилган ялпи маҳсулот ҳажмининг ўзгариши (С₁-С₀).
Ушбу омилларнинг таъсирини аниқлаш учун биринчи навбатда, меҳнат унумдорлигининг қуйидаги 5 та умумий кўрсаткичлари «Занжирли боғланиш» усулининг қоидаларига амал қилган ҳолда аниқлаб олинади:



V- боғланиш кўрсаткичидан (ҳисобот йилидаги меҳнат унумдорлигининг умумий кўрсаткичидан) 1-боғланиш кўрсаткичини (базис йилидаги меҳнат унумдорлигининг умумий кўрсаткичини) айириш орқали унинг умумий ўзгариши аниқланади:

Ушбу ўзгариш тўрт омил таъсири остида пайдо бўлган. Уларнинг ҳар бирининг таъсири қуйидагича аниқланади:
II – боғланишдан (1-шартли меҳнат унумдорлиги кўрсаткичидан) 1-боғланишни (базис давридаги меҳнат унумдорлиги кўрсаткичини) айириш орқали меҳнат унумдорлигининг умумий ўзгаришига, ишчилар салмоғи ўзгаришининг таъсири аниқланади:

III – боғланишдан (2-шартли меҳнат унумдорлиги кўрсаткичидан) II-боғланишни (1- шартли меҳнат унумдорлиги кўрсаткичини) айириш орқали меҳнат унумдорлигининг ўзгаришига 2-омилнинг, яъни бир ишчининг ишлаган кунлари сони ўзгаришининг таъсири аниқланади:

IV – боғланишдан (3-шартли меҳнат унумдорлиги кўрсаткичидан) III-боғланишни (2-шартли меҳнат унумдорлиги кўрсаткичини) айириш орқали меҳнат унумдорлигининг ўзгаришига 3-омилнинг, яъни иш куни давомийлиги ўзгаришининг таъсири аниқланади:

V – боғланишдан (ҳисобот йилидаги меҳнат унумдорлиги кўрсаткичидан) IV – боғланишни (3-шартли меҳнат унумдорлиги кўрсаткичини) айириш орқали меҳнат унумдорлигининг ўзгаришига 4-омилнинг яъни 1 киши-соат ҳисобига етиштирилган ялпи маҳсулот ҳажми ўзгаришининг таъсири топилади:

Юқорида келтирилган 4 та омил таъсирларининг йиғиндиси меҳнат унумдорлиги умумий кўрсаткичининг жами ўзгаришига тенг келиши керак. Шундан сўнг хулоса қилинади.
Энди, хўжаликнинг ҳисобот маълумотлари асосида хўжалик бўйича меҳнат унумдорлигининг таҳлилини кўриб чиқамиз.