|
O'simliklar ekologiyasi 2 ta bo'limga bo'linadi. - O'simliklar ekologiyasi 2 ta bo'limga bo'linadi.
- Autekologiya.
- Sinekologiya.
- Autekologiya bitta o'simlikka bo'ladigan ekologik omillarning ta'sirini o'rganadi. Sinekologiya esa barcha o'simliklar-ga ekologik omillarning ta'sirini o'rganadi.
- Xozirgi sharoitda ekologiya tabiatdagi boyliklardan ongli ravishda foydalanish uni muxafoza kilish va ko'paytirish to'grisidagi nazariy tushunchalarini berib kolmasdan, balki kelajakda tabiat bilan inson oraisdagi munsosabat masalasini kelajagini ko'rsatib beradi.
- Atsiklik gullarda gulkosa va gultojibarglar speral xosil kilib joylashadi. Masalan: Magnoliyada.
- Gemitsilik gullarda gulkosa va gultojibarglar doira xosil kilib joylashsa, changchi va urugchilar speral xosil kiladi. Masalan: ayiktovon gulida. Gul o'rnida gul kismlarning joylanishi ma'lum konuniyatga amal kiladi. Gulkosa va gultojibarglar gulni muxafoza kilishga xizmat kilsa, changchilar yigindisi androtseyni, urugchilar yigindisi ginetseyni xosil kiladi.
- Glyukosa va gutojibarglar gul kavatlarini tashkil kiladi. gulda xam gulkosa, xam gultoji bargi bo'lsa ikki kavatli, gulda yoki gulkosacha yoki gultoji barg bo'lsa bir kavatli gullar deyiladi. Bir kavatli gullar ayrimlari gulkosabargli (lavlagi, shavel) va gultojibargli (lola) bo'ladi.
- Gultojibarglar - gulning ikkinchi koplamini xosil kiladi. Ularning rangi xromoplastalar va xujayra shirasi pigmentlarga boglikdir. Xujayra shirasi tarikibidagi axtotsian va antoxlor pigmentlari kislotali va ishkoriy muxitga boglik xolda o'z rangini nomoyon kiladi. Gul tekisligi tuzilishiga karab gullarni 3 guruxga ajratish mumkin.
1. Aktinomorf gullar. - 1. Aktinomorf gullar.
- 2. Zigomorf gullar
- 3. Asimmetrik gullar.
- Aktinomorf gullarda (to'gri) uning yuzasidan bir necha simmetirya o'tkazish mumkin. Zigomorf gullar yuzasidan fakat bitta simmetiriya o'tkazish mumkin.
- Masalan: Labguldoshlar, dukkakguldoshlar shunday gul xosil kiladi. Asimmetrik gullar yuzasidan birorta xam simmetriya o'tkazish mumkin emas. (Kanna, valeriana gullari). Changchilar yigindisi andratsey deyiladi. Ular mikroskpora xosil kilishga xizmat kiladi. Changchilarga ta'rif berishda ularning soniga, joylanish doirasiga tutashganligiga va uzunligiga e'tibor berish kerak.
- 3. Changchi kuyidagi kismlardan tuzilgan bo'ladi.
- 1. Changdon.
- 2. Chang ipi.
- 3. Boglagich.
- Changdonning shakli sharsimon, lentasimon, yoysimon ko'rinishida bo'lib, ko'pchiligida 6 burchakli - paralelopiped shaklida bo'ladi. Changdon devorning tuzilishi yaxshi o'rganilgan bo'lib ular kuyidagilardan iborat
- 1. Epiderma.
- 2. Sub epiderma.
- 3. O'rta kavat.
- 4. Tapetum.
- Sub epiderma kavati changdon etilgandan keyin fibroz kavatini xosil kiladi. Fibroz kavatini doimiy o'lib borishi changdonni ochilishiga olib keladi. Changdonlarda etilgan chang gulning ichiga (introz) va uning sirtiga (ekstroz) tushishi mumkin.
- Chang ipining tuzilishi, mikdori va uzun kiskaligi muxim sistematik belgi xisoblanadi. Ko'pchilik o'simliklarda chang ipi oddiy shoxlanmagan bo'ladi. Piyoz, kanakunjit, kayin o'simligida changchi ipi shoxlangan bo'ladi.
- Urugchi va uning tuzilishi. Urugchilar yigindisi ginitsey deyiladi. Ular 1 ta yoki bir necha meva bargchaning ko'shilishidan xosil bo'ladi. Masalan: olxo'ri, shaftolida 1 ta, karamda 2 ta, shoyigul, piyozda 3 ta, olma, nokda 5 ta, lolakizgaldokda 9 - 11 ta meva bargchaning ko'shilishdan xosil bo'ladi.
- Urugchi kuyidagi kismlardan tuzilgan bo'ladi.
- 1. tumshikcha.
- 2. Ustuncha.
- 3. Tuguncha.
- Tumshikchaning vazifasi changni kabul kilishga xizmat kilishdir. Buning uchun unda ishlab chikilgan suyuklik yordam beradi.Ustuncha tuguncha va tumshukchani bir biriga boglab turadi. Ustunchalar soni meva bargchalar mikdoriga boglik. Masalan: olma, nok 5 ta meva bargcha va 5 ta ustuncha xosil kilsa, chinigulda 3 ta, labiguldoshlar va butguldoshlarda bitta ustuncha xosil kiladi. Uning rivojlanishidan urug xosil bo'ladi.
- Tuguncha gul kismlarining joylashgan o'rniga karab kuyidagi turlarga bo'linadi.
- 1. Ostki tuguncha.
- 2. Ustki tuguncha.
- 3. O'rta tuguncha.
- Gul tuzilishida changchi va urugchini gulda joylanishiga karab, gullar bir jinsli va ikki jinsli gullarga bo'linadi. Tabiatdagi yopik urugli o'simliklarning 75 % ikki jinsli gul xosil kilsa, 25 % bir jinsli gul xosil kiladi.
- Bir jinsli gullar changchi va urugchining katnashishiga karab otalik va onalik gullariga bo'linadi.
- To'pgullar. Bir necha gulning birgalashib joylashishi to'pgul deyiladi.. To'pgularni shoxlanish usuliga karab 2 guruxga ajratamiz. 1. Monopodial shoxlanuvchi to'pgullar. 2. Simpodial shoxlanuvchi to'pgullar. Monopodial shoxlanuvchi to'pgullarda o'sish nuktasi cheksiz o'sish xususiyatiga ega bo'lib, yon shoxlarining soni anik emas bo'ladi. Bunday to'pgullarda gulning asosiy o'k kismi yaxshi ifodalangan bo'lib, gullar gulning asosidan uchiga doimiy ravishda ochilib boradi.
- Simpodial shoxlanuvchi gullarning o'sishi chegaralangan bo'lib, xatto xar bir tur va oilaga kiruvchi, o'simlikda fark kiladi. Bunday to'pgullarda guli uchidan asosiga karab ochiladi. Manopadial to'pgullar o'z navbatida kuyidagi turlarga bo'linadi.
- 1. Oddiy monopodial to'pgullar.
- 2. Murakkab monopodial to'pgullar.
- Oddiy monopodial to'pgullarga kuyidagilar kiradi.
- Shingil (shoda). Uzun asosi tepada bo'lib bir xil uzunlikdagi gulbandlarda ajrim gullar xosil bo'ladi. Masalan: beda, shirach, er yongok, ok akatsiya Oddiy boshok-uzun asosida, gul bandsiz gullar joylashgan bo'ladi. Masalan: zubturum, kiyok guli.
- Dasta to'pgul bitta gul bandida bir necha gul joylashgan bo'ladi. Masalan: olma, nok.
- Soyabon - piyoz va olcha gulida xosil bo'lib gullar bir asosida bir xil uzunlikda gumbaz bo'lib joylashadi.
- Kuchala - Yongok, tol, kayin kabi o'simliklarda pastga karab osilib turadi. Savatcha to'pgulda tarelkasimon gul o'rnida cheksiz gul joylashgan bo'ladi. Masalan: kunga bokar, kokio't, bo'tako'z va xokazo..
- Etiboringiz uchun rahmat!
Do'stlaringiz bilan baham: |
