Rеgrеssiv soliq stavkasidadaromad yokiob`yektoshibborishibilansoliq
stavkasikamayibborib, mahsulot ishlab chiqarishrag’batlantiriladi. Masalan,
yuridikshaxslariningfoydasolig’ida, mol-mulksolig’idaeksportgatovarishlab
chiqarib, erkinalmashtiriladiganvalyutada sotgan yuridikshaxslarumumiyishlab
chiqarganmuhsulotlarga nisbataneksport hissasigaqarabkamaytirilgan soliq
to’laydilar (30 va 50 foizga). Bu 2002 yildan kiritilgan soliqsiyosati bo’lib
iqtisodiy rivojlanishgakatta naf kеltiradi.
Soliqimtiyozlari soliqto’lovchilargasoliqlarbo’yicha bеriladigan turlixil
yengilliklarbo’lib, ularvaqtinchalik, doimiy, to’liqyoki qismanvaboshqa
ko’rinishlarda bеrilishimumkin. Soliqimtiyozlariningturlarimamlakatijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish darajasidan kеlib chiqqanholda bеlgilanadi.
5. Soliqlarnihisoblashjarayoniniaxborotbilanta’minlashfunktsiyasi ham muhimahamiyatkasbetib, bufunktsiyaorqalixarajatlarhajmivasoliqlardavlatningqandayijtimoiy-iqtisodiyfunktsiyalarinibajarishgasarflanganligito’g’risidaaxborotberibturilishijudazarur. Shundayqilinsa, soliqlarningbyudjetgatushishito’liq, o’zvaqtidavaosonkechadi.
Biz soliqfunktsiyalariniqisqachako’ribchiqishimizsoliqlarmoliyaresurslarinitiklash, xo’jalikfaoliyatinitartibgasolishvadaromadlarniijtimoiyjihatdanahamiyatlimaqsadlaruchunqaytataqsimlashbo’yichamuhimvazifalarnibajaradi deb xulosachiqarishimizuchunimkonberadi.
Soliqlarbajaradiganvazifalarko’pchilikmamlakatlarningsoliqqonunchiligidaumumiyo’xshashliklargaega. Ana shundayan’anaviysoliqvazifalarigaquyidagilarnikiritishmumkin:
1. Umumdavlatvazifalarinihalqilishuchundavlatgazaruriymoliyaviyresurslarta’minlabberish. Soliqlarningfiskallikfunktsiyasiushbuvazifanihalqilishmaqsadlarigaxizmatqiladi. Bu vazifanihalqilishdavlatningiqtisodiyotgaqaydarajadaaralashuvigako’pjihatdanbog’liq. Bu ko’rsatkichqanchalikyuqoribo’lsa, soliqlarningfiskallikfunktsiyasishunchalikfaolbo’ladi. Ammo soliqlarningushbuvazifasifaqatiqtisodiyjarayonlarniqamrabolmaydi, balkidavlatningnoishlabchiqarishxarajatlariko’payishi ham davlatningortiqchamoliyaviyresurslargamuhtojliginikeltiribchiqaradi.
2. Mamlakatiqtisodiyotidaqulayinvestitsiyamuhitiniyaratishgako’maklashish. O’zbekistonRespublikasidasoliqlarningushbuvazifasinibajarishio’zigaxosxususiyatlargaega. Asosiyxususiyatlaridanbirishundaki, hozirgikundasarmoyalarningasosiyqismisavdovaxizmatlarsohasigayo’naltirilayotganligitashvishliholdir. Buningasosiysababifoydanormasiningbusohalardakattaligidir. Soliqlarsarmoyalarnibevositamahsulotishlabchiqarishsohasigayo’naltirishningqudratlivositasibo’lishikerak.
3. Aholiningmehnatfaolliginirag’batlantirish. Soliqlardeyarlibarchamamlakatlardaushbuvazifanibajaradi. Chunkiularaholidaromadlarinitartibgasolishningmuhimvositasihisoblanadi. Daromadlardanolinadigansoliqstavkalariningengyuqorichegarasinisezilarlidarajadapasaytirishishchikuchiningtaklifibilanbog’liqsalbiyoqibatlarningoldiniolishimumkin. 70-80 yillardaShvetsiyadasoliqstavkalariniaholidaromadlarigaprogressivravishdaqo’llashmalakaliishchilarningboshqamamlakatlartomonmigratsiyasigaolibkelgan.
4. Iqtisodiyo’sishnirag’batlantirishmaqsadidadaromadlarnitaqsimlashningsamaradorlikvaadolatprintsiplario’rtasidagimuvofiqlikkaerishish. Amaldagisoliqlargabarqarorlikvamoslanuvchansoliqstavkalariningxosligisoliqlarninguzoqmuddatlivazifalariniamalgaoshirishgazaminyaratadi. Milliyvaxorijiyinvestorlarkapitalqo’yilmalariniamalgaoshirarekan, ularo’zlariningsoliqmajburiyatlarinianiqbilishikerak. Soliqturlarivastavkalaribarqarorvatez-tezo’zgarmaydiganbo’lishikerak. Soliqtizimigamustahkamishonchbo’lgantaqdirdauzoqmuddatliinvestitsiyalarningharakatioshibboradi.
Yuqoridaaytibo’tganimizdek, soliqlarningbyudjetgaijobiyta’siridantashqari, muhimiqtisodiyislohotlarniamalgaoshirishsohasida ham ulardanfaolfoydalanishmumkin. Narx-navoningislohqilinishi, tashqisavdoningerkinlashtirilishi, mehnatbozoriningislohqilinishivahokazolaryangipaydobo’lgantijorattuzilmalarinimoliyaviyjihatdanqo’llab-quvvatlashzaruratiniyuzagakeltiradi. Bu vazifanisoliqstavkalarinitabaqalashtirishyo’liorqalihaletishmumkin.
Shundayqilib, soliqlarningvazifalariularniamalgaoshirishmuddatigaqarab, qisqamuddatli, o’rtavauzoqmuddatlivazifalargabo’linadi. Bu vazifalarmazmunigako’rabir-biridanfarqqiladi. Soliqlarnafaqatdavlatbyudjetiningtushumlarigabo’lganehtiyojlarniqondirishgabalkidavlatdaromadlarinibyudjetningo’rtamuddatlirejadahayotiyliginiyaxshilashmaqsadidamoslashuvchanliginiamalgaoshirishga ham xizmatqilishimumkin.
