Referat mavzu: Elektronbiznesdanarx shakllantirish Bajardi: 9-1mars- 21 guruh talabasi Choriyev Alisher

5.11-jadvalTovarvaxizmatlarnarxlaridarajasinianiqlabberuvchiomillar

Narxlarni aniqlabberuvchi omillarvaunitasdiqlanishi uchunzarurbo‘lganqarorlar	Sharhlar	Xulosavatakliflar
1.Iste’molchilarningtovarva xizmatlardanfoydalanishdan olgan iqtisodiy samarasi	Mazkur omilni baholash iste’- molchilar tomonidan tovarni ish- latish samarasiga asoslangannarxshakllantirish usullariniqo‘llashdazarurdir	. Samaraning miqdorini aniqlashusulinitakomillashti- rishvaularniqo‘llashsohasini aniqlashtirish zarur
2.Tovar,xizmatvaularbilan bog‘liq bo‘lgan xizmatlar sifatini baholash	Eng muhim narx shakllantiruv- chiomillardanbirihisoblanadi. Tovarsifatiningkompleksko‘r- satkichiga erishish uslublariga kattaamaliytalabseziladi	Tovar, xizmat sifatini ko‘p mezonlisolishtirmabaho-ga erishish imkoniyatlarini ta’minlovchiusullarniishlab chiqishtalabetiladi
3. Korxona nisbatan tashqi muhittahlili:talab,raqobat, bozor	. Narx shakllantirish uchun zarurbo‘lganma’lumotniolish maq- sadida bozorni tadqiq qilishni ko‘zda tutadi (talab hajmini prognoz qilish, uning elastikligi- ni baholash, raqobatchilarbozorsiyosatini, umumiqtisodiy vazi- yatni o‘rganish)	Quyidagiyo‘nalishlarbo‘- yichabaholarto‘g‘risidagi axborotlarniyig‘ishvaqayta ishlash usullarini ishlab chiqish: iste’molchilar;- raqobatchilar; o‘zvaraqobatchilar tovarlariningsifati

4.Tovar,xizmatnarx-larining yuqori va quyi chegaralarini aniqlash	Tovar,xizmatbahosiningquyi chegarasi bo‘lib uni ishlab chiqish va tarqatish uchun qilinganxarajatlarhisoblanadi	Tovar, xizmat bahosining yuqorivaquyichegaralari qiymatlarini hisoblash usullarigaaniqlikkiritish
5. Narx to‘g‘risidagi axborotni xaridorlargayetkazishnitashkil qilish	Bo‘lajakfoydalanuvchilaming axborotga ega bo‘lishlarini yaxshilashga va firma yaxshi obro‘sining shakllanishiga ko‘maklashadi	Istemolchilarvao‘rtadatu- ruvchilarga baholarni tushuntirishnitashkilqilish bo‘yichatavsiyalarniishlab chiqish
6.Maqsadlibozornianiqlash, segmentlash	Narxshakllantirishmaqsadla- rini aniq belgilash, amaliy maqsadlari bo‘yicha yaqin bo‘lgan	Muammoyetarlidarajada yaxshi ishlab chiqilgan
7.Narxshakllantirish-ning maqsadi (maqsadlari)	Sotuvga,foydagavahozirgi ah- volga asoslangan uch asosiy gu- ruh maqsadlari mavjud	Maqsadlarkorxonatomonidan mustaqil o‘rnatiladi. Narx shakllantirish bo‘yicha barcha qarorlar ular- ga mos holda qabulqilinadi
8. Narx shakllantirish- ning umumiysiyosa-tinianiqlash	Quyidagiqarorlarniyagonati- zimga keltirish - narxlarning o‘zgarish chastotasi va tamo- yillari, raqobatchilar xatti- harakatlariga javob qaytarish siyo-sati	Mazkur muammo bo‘yicha qaror qabul qilish na- zariyasiga va o‘yinlar nazariyasiga asoslangan samaraliuslubiyishlanmalar mavjud
9.Narxshakllantirishusulini tanlash	Bozorda shakllangan holat va korxonamaqsadlarigamosra- vishda amalga oshiriladi	Qo‘llanilayotgan narx shakllantirish usullarini maqsadga muvofiqlarini tanlashmaqsadidatahlilqilish lozim
10. Firma-ishlab chi- qaruvchilar tomonidan tovarlarningilgarisu-rilishiva taqsimlanishi strategiyasini baholash	Mazkuromillarnihisobgaolish firma va uning raqobatchilari imkoniyatlarini miqdoriy baholash imkoniyatlarini ta’minlashuchunzarur	Mazkurmuammobo‘yicha ishlanmalar adabiyolarda mavjud emas
11.Tovarhayotiysik-lining uningbahosigata’siri	Mazkuromillarnihisobgaolish tovarsifatinibaholashdazarur	Tovarhayotiysikliningo‘ziga xoskonsepsiyasi[1]da

Tovarlar va xizmatlarning bazaviy narxlarini belgilash sohasida to‘plangan tajribani, mavjud usullarningkuchlitomonlarini,shuningdek,kamchiliklarinie’tiborgaolib,tovarlarvaxizmatlarga narx belgilash chog‘ida hisobga olinishi kerak bo‘lgan quyidagi asosiy prinsiplarni taklif qilamiz:

• 
  narxbelgilashjarayoniningmaqsadyo‘nalishi;
  
• 
  ko‘pvariantlilik;
  
• 
  uzluksizlik;
  
• 
  operativlik;
  
• 
  sikllilik;
  
• 
  ko‘pmezonlilik;
  
• 
  narxbelgilashbosqichlariningketma-ketligi;
  
• 
  ilmiylik;
  
• 
  qonuniylik;
  
• 
  formallashtirish;
  
• 
  moslashuvchanlik;
  
• 
  universallik.
  

Narxbelgilashjarayoniningmaqsadyo‘nalishiprinsipihalqilishchog‘idanarxlarhisobgaolinishi kerak bo‘lgan muammoni aniq belgi- lashni anglatadi.
Ko‘pvariantlilikprinsipitavsiyaruhigaegabo‘lgantakliflarningvariantiko‘pliginianglatib,tovar, xizmat narxining uzil-kesil variantini tanlashni qaror qabul qiladigan shaxs ixtiyorida qoldiradi.
Uzluksizlikprinsipitovarlar,xizmatlarnarxinitashqimuhitdagio‘zgarishlarga,korxonaningfaoliyat ko‘rsatish maqsadlariga, uning faoliyat sharoitlariga, tovar hayotiy o‘xshashlarini tanlash imkoniyatinitaklif etilgansikliningbosqichlariga muvofiqholdabelgilashvao‘zgartirishborasidagi boshqaruv faoliyatini uzluksiz amalga oshirish zarurligini aks ettiradi.
Operativlik prinsipi ishlab chiqaruvchi korxonaning ish sharoiti o‘zgarishiga qarab uning narx belgilashsohasidagisiyosatigatezlikbilantegishlituzatishlarkiritishzarurligininazardatutadi.
Sikllilikprinsipinarxbelgilashjarayonio‘ziningasosiydavrvabosqichlaribo‘yichatakrorlanib
turishida namoyonbo‘ladi. Har gal yangi boshqaruv maqsadi qo‘yilganida yoki avvalgi maqsadga tuzatishkiri-tilganidashundayholyuzberadi.Korxonafaoliyatiningmaqsadio‘zgargantaqdirda, tovar, xizmat narxini belgilash jarayoni o‘zining barcha davrlari bo‘yicha takrorlanadi.
Narx belgilash bosqichlarining ketma-ketligi prinsipi narx belgilash jarayoni bajarilishi natijasida pirovard maqsadga - korxonaning o‘zi e’lon qilgan maqsadlarga erishishini ta’minlaydigan tovar, xizmatnarxiningbelgilanishigaolibkeladiganharakatlarningmuayyanketma-ketligigabo‘ysunishi kerakligini anglatadi.
Ilmiylikprinsipinarxbelgilashningiqtisodiy-tashkiliymodelidanfoydalanishnatijasidaqo‘lga kiritiladigan qarorlarning ilmiy jihatdanasoslanganbo‘lishini ta’minlashni zarur qilib qo‘yadi.
Tovarlar,xizmatlarnarxinibelgilashmodeliningushbuprinsipgamosligiunganarxbelgilashbilan bog‘liq iqtisodiy va tashkiliy qarorlarning to‘g‘ri tanlangan dastlabki ma’lumotlardan foydalanishga, yetarli darajada aniq hisob- kitob natijalarini qo‘lga kiritish imkonini beradigan zamonaviy mate- matik apparatga hamda qaror qabul qilish jarayonini to‘g‘ri tashkil etish- ga asoslanadigan usullarni kiritish bilan ta’minlanadi.
Qonuniylikprinsipitovar,xizmatnarxiniamaldagiqonunlargamu-vofiqhamdaulargazid bo‘lmagan tarzda belgilashni nazarda tutadi.
Formallashtirishprinsipiunijoriyetishmumkinbo‘lganboshqaruvtartib-taomillarivafunksiyalari uchun ularni formallashtirish va avto- matlashtirish bo‘yicha (iqtisodiymatematik usullar va EHM yordamida tegishli hisob-kitoblarni bajarish bo‘yicha) tavsiyalar ishlab chiqilishi kerakligini anglatadi.
Moslashuvchanlikprinsipishundaniboratki,tovar,xizmatningba-zaviynarxinibelgilashuchun ishlab chiqilgan usullar va ularni bajarish ketma-ketligi qat’iy belgilangan algoritmdan iborat emasligini, aksincha ularni konkret sharoitlarga moslashtirish mumkinligini nazarda tutadi.
Ko‘pmezonlilik prinsipiga muvofiqmaqsadlar va ularga mos mezonlar ko‘pbo‘lgan vazifalar uchunushbumezonlarbo‘yichabirvaqt-ningo‘zidazarurko‘rsatkichlarnihisoblabchiqarish imkoniyati ta’min- langan bo‘lishi kerak.
Universallik prinsipi iqtisodiy-tashkiliy model tarkibiga kiradigan hamma usullardan alohida- alohidahamdanarxbelgilashdanboshqamaqsadlaruchun hamfoydalanishmumkinligininazarda tutadi. Masalan, firmaning tovarlar, xizmatlarni ilgarilatish va tarqatish sohasidagi faoliyatini baholash usullari marketing faoliyatining samaradorligini tahlil qilish chog‘ida, sifatni baholash usuli - uni takomillashtirish yo‘- nalishlarini aniqlash uchun foydali bo‘lishi mumkin.
Yuqorida bayon etilgan prinsiplarga muvofiq tovar, xizmatning ba- zaviy narxini belgilashni boshqarish jarayonini amalga oshirish korxona tomonidan narx belgilash maqsadlariga erishilishini,bozordavujudgakelganrealvaziyatgamosbo‘lgantovar,xizmatbahosiningbazaviy da rajasiga operativ ega bo‘lish hamda korxonaning faoliyat sharoitlarida yuz berayotgan o‘zgarishlarga muvofiq bu darajaga keyinchalik tuzatish kiritish imkoniyatini ta’minlaydi.
Virtualtovarlar,xizmatlarnarxinibelgilashusulinitanlash.Bozordarealvujudgakelganvaziyatga (talab va raqobat xususiyatlariga), mahsulot sifatining ko‘rsatkichlariga, ishlab chiqaruvchi
firmaningbozorda-gisiyosatigamoskeladigannarxnibelgilashusulinitanlabolishnarxbelgilash metodologiyasining muhim masalasidir.
Biron-birnarxbelgilashusuliyokibirnechausulturlisabablargako‘ratanlabolinadivaishlab chiqaruvchi korxonaning narx sohasidagi siyosatiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadigan ko‘pdan-ko‘p
omillargabog‘liqbo‘ladi.Tovarningxususiyati(yangilik darajasi,mahsulotningassortimentvasifat ko‘rsatkichlari, tovarning bir xilligi yoki darajalanganligi, hayotiy siklining bosqichi); firma narx yordamida bozorda erishmoqchi bo‘layotgan maqsad; firmaning moliyaviy va tarmoq xususiyati; bozor konyunkturasining holati, korxonaning distribyutiv imkoniyatlari (sotish tarmog‘ining rivojlanganligi,vositachilarsoni)anashundayomillardir.Tovar,xizmatnarxinibelgilashjarayonida unga ta’sir ko‘rsatadigan eng muhim omillarning miqdorini yetarli darajada hisobga olishga harakat qilish zarur. Bunda vaziyatga qarab omillarning bir guruhi asosiy bo‘la- di, qolganlari (asosiy bo‘lmaganlari) esa sharoit yoki cheklovlar sifatida hisobga olindi. Narx belgilash vaziyatga qarab u yoki bu omilga (xarajatlar, sifat, talab, mahsulotni qo‘llashdan olinadigan samara va boshqalar) bo‘linishi munosabati bilan narx belgilashning tegishli muqobil usullari ajratiladi.
Mavjudnarxbelgilashusullarig‘oyatxilma-xilbo‘lsa-da,ularniquyidagiasosiyguruhlarga birlashtirish mumkin:

• 
  narxlarnichiqimlarasosidabelgilash;
  
• 
  narxlarnitalabgaqarabbelgilash;
  
• 
  narxlarniraqobatgaqarabbelgilash.
  

Tovarlarning narxlarini ular iste’molchilarga keltiradigan iqtisodiy samara asosida belgilash usulidansamaranimiqdorjihatidanbaholashimkoniyatimavjudbo‘lgan,raqiblartovarlarining sifat ko‘rsatkichlari haqidagi axborotni bilish imkoniyati esa kamroq bo‘lgan yoki funksional vazifasi jihatidan yaqin turuvchi tovarlar bozorining ko‘rib chiqilayot- gan segmentida bunday
imkoniyatyo‘qbo‘lganhollardafoydalanishmaqsadgamuvofiq.
Tovarningbazaviynarxinibelgilashgaqaratilganboshqaruvqarorlariningaksariyatqismiancha murakkabligiga quyidagilar sabab bo‘ladi:

• 
  tovarlarniishlabchiqaruvchikorxonafaoliyatiningengmuhimiqtisodiyvamoliyaviy ko‘rsatkichlariga kuchli ta’sir ko‘rsatadigan yuksak mas’uliyat;
  
• 
  narxbelgilashniboshqarishtizimidahalqilinadiganaksariyatvazifalarningoptimallikmezonlari ko‘pligi;
  
• 
  tegishlivakolatgaegabo‘lganshaxslartomonidannarxlarbo‘yichaqarorlartayyorlash, shuningdek, ishlab chiqish va ruxsat berishga mo‘ljallangan vaqtning cheklanganligi;
  
• 
  narxbelgilashbilanbog‘liqboshqaruvqarorlariningoqibatlariinersiyabo‘yichayuzagachiqishi va shuning natijasida darhol nomatlub tamoyillaming oldini olish mumkinemasligi.
  

Tovarlar narxining bazaviy darajasini belgilashda asosli qarorga kelish uchun tegishli iqtisodiy- tashkiliymodel(ITM)taklifqilinadi.ITMtovarningbazaviynarxinibelgilashningbarchaprinsiplari va bosqichlari majmuyidaniborat bo‘lib,buprinsipva bosqichlar narx belgilashni boshqarishning uslubiy va axborot ta’minotini belgilaydi. Tovarning bazaviy narxi va uni belgilash bilan bog‘liq
tadbirlarboshqarishobyektibo‘ladi.Narxlarbo‘yichaqarorlarqabulqilishuchunjavobgarbo‘lgan, korxonaning narx belgilashni axborot va tashkiliy jihatdan ta’minlash bo‘linmalari va xizmatlari faoliyatini muvofiqlashtiradigan shaxs yokibir guruhshaxslar tovarning bazaviy narxini boshqarish subyekti bo‘ladi.
Tovarningbazaviynarxi,qoidatariqasida,qarorlarqabulqiladiganshaxstomonidantanlabolingan narx belgilash usuli bo‘yicha (yoki bir usul ustunlik qilgani holda bir necha usullar bo‘yicha) hisob- kitoblarni amalga oshirish natijasida belgilanadi.
ITMdoirasidaqabulqilinadiganqarorlarningmarkaziyobyektibozortalablarigavakorxona maqsadlariga juda yaxshi mos keladigan “xarajatlarsifat” nisbatini shakllantirishdan iborat.