Referat jumisi Tema: «Metallar hám nometallar qazilma bayliqlar,qurilis materiyallari,taslar industriya hám optik materiallar,záhárleri.»

2.2. Qurılıs materiallarınıń tiykarǵı ózgeshelikleri.
Qurılıs materiallarınıń ózgeshelikleri olardıń quramına hám dúzilisine baylanıslı boladı. Materiallardıń ximiyalıq, mineral hám fazalıq quramların teksermesten, olar tiykarında tayarlanģan buyım hám konstruksiyalardı arnawlı bir ortalıqta isletiwge usınıs etilmeydi.
Materiallardıń ximiyalıq quramı elementler hám oksidler arqalı ańlatılıp, olar ózgeshelikleriniń-bekkemligin, korroziya ortalıģı hám órtke sabırlılıģın, suwģa munasábeti sıyaqlılardı belgileydi. Material quramında ximiyalıq elementler hám oksidler erkin túrde bolmaydıden óz-ara minerallarģa birikken boladı.
Materiallardıń mineral quramı olardıń qanday minerallardan qansha muģdarda shólkemleskenin ańlatadı. Gil topraq, hák tas, gipstı hám t. b. lariniń mineral quramı olardan alınģan keramik materiallar hawayi hám mineral baylawlardıń bekkemligin hám túrli ortalıqlarģa shıdamlılıģın belgileydi.
Materiallardıń fazalıq quramı qattı, suyıq hám gaz halatda bolıp, olardı arnawlı bir formada ustap turıwshı, diywallar payda etiwshi (karkas ) qattı fazadan, diywallar arasında payda bolģan gewekler ishindegi suwdan, hawadan yamasa suw-hawa qospasınan ibarat bolıwı múmkin. Mısalı, material geweklerinde suwdiń muzlawı sońıında onıń aynıwına alıp keliwi múmkin; jabıq geweklerdegi hawa materialģa ıssı suwiqtan, dawıstan izolyasiyalawshi ózgeshelik beredi.
Material strukturasın úsh dárejede túsiniw zárúr-molekulyar-ion, mikrostruktura hám makrostruktura. Molekulyar-ion dárejesi materiallardıń element, oksid, mineral, oligomer, polimer hám t.b. ximiyalıq elementlerden payda boliwin belgileydi. Materiallardı bul dárejede úyreniw differensial-termik, rentgen fazaliq, elektron mikroskopik, infraqızıl spektroskopik hám t. b. tekseriw usılları menen ámelge asıriladı.
Mikrostruktura materialdıń dúzilisi hám odaģı geweklerdiń oģada kishiligin (1-2. 10 -7 sm ge shekem ) bildiriwshi kórsetkish. Materialda mikro oyiqlar buyımnıń kirisiwi nátiyjesinde payda boladı hám olar óz-ara tutas yamasa hár tárepleri tuyıq bolıwı múmkin. Materialdı quraytuģın baylaw (portlandsement, gips, bitum, polimer), oģada mayda tolıqlawısh (qum untaqı, andezit) mineral yamasa polimer qosımshalar, suw hám t. b. komponentlerden ibarat kompleks bolıp tabıladı. Qurılıs buyım hám konstruksiyalardıń barlıq qasiyet hám qásiyetleri mikrostrukturaģa, onıń payda bolıw sharayatına baylanıslı boladı. Mikrostruktura ózgesheliklerine baylawdıń aktivligi, dispersligi, mikro oyiqliģi, oģada mayda tolıqlawıshlardıń maydan tábiyaatı úlken tásir etedi.
Talshıqlı struktura aģash, shıyshe talshıqlı hám mineral talshıqlı materiallar ushın xos bolıp tabıladı. Materiallar ózgeshelikleri (bekkemligi, ıssılıq ótkezgishligi) talshıqları boylap hám kese jónelislerde túrlishe boladı.
Materiallar dúzilisi kristall, amorf hám kristall -amorf halda boladı. Kristall dúzılıwlı materiallar joqarı bekkemlikke, túrli ortalıqlarǵa shıdamlılıqqa iye. Ádetde kópshilik materiallar amorfdan kristall dúzılıwge ótedi. Bir materialda kristall (kvars), amorf dúzılıwde bolıwı múmkin. Materialdıń dúzilisi jaģdayına qaray bul materiallardıń ximiyalıq birigiwlerinde qatnasıwı túrli tezlikte hám shárayatta bolıwı múmkin. Kristall dúzılıwdegi materiallar ózgermeytuģın basımda arnawlı bir eriw temperaturasına iye boladı. Kristall tordı neytral atomlar, ionlar, molekulalar payda etiwi múmkin. Quramalı kristallar (kalsiy, atız shpati) kovalent hám ion baylanısıwlarda bolģanlıqları sebepli olardıń hossalari túrlishe bolıp tabıladı. Qurılıs materiallarınıń tiykarģı mineralları -silikatlar quramalı dúzılıwge iye bolıp, tetraedrlardan dúzilgen hám kólemiy tor dúzilisine iye.Sol sebepli silikatlar organikalıq bolmaģan polimerlar deyiliwi da múmkin.