Referat bajardi: 5230100 Iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar boʼyicha) taʼlim yoʼnalishi 3-2 iqt im-19

8. Korxonalarning xarajatlari

Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda xarajatlar aloxida o`rin tutadi. Korxonalarda xarajatlarning hisobi «Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to`g`risidagi Nizom» hamda buxgalteriya hisobining 4-son «Tovar moddiy zaxiralar» milliy andozasi asosida tashkil etiladi. Xarajatlar tarkibi to`g`risidagi Nizomga ko`ra xarajatlar dastlab qo`yidagicha guruhlarga bo`linadi:

1. Mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar;

5. 
   2. Davr xarajatlari;
   
6. 
   Moliyaviy faoliyat xarajatlari;
   
7. 
   Favkulotda zararlar;
   

Xarajatlarning yuqoridagi guruhlari ichida mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar yuqori salmokka ega va ular qo`yidagi elementlarga bo`linadi.

1. 
   Ishlab chiqarishga oid moddiy xarajatlar
   
2. 
   Ishlab chiqarishga oid mexnat haqi xarajatlari
   
3. 
   Ishlab chiqarishga oid ijtimoiy sug`urta xarajatlari
   
4. 
   Ishlab chiqarishga oid asosiy vosita va nomaterial aktivlar amortizatsiyasi.
   
5. 
   Ishlab chiqarishga oid boshqa xarajatlar.
   

Korxonalarda ishlab chiqarish xarajatlari xarajatlarni aloxida moddalari bo`yicha ham hisobga olinadi. Jumladan, fermer xujaligi faoliyati to`g`risidagi hisobotning (1-fermer shakli) «Donchilik mahsulotlari ishlab chiqarish xarajati (17-bulim)» qo`yidagi moddalar bo`yicha berilgan:

1.Urug`lik.

2.Ug`it

3.Yokilg`i-moylash materiallari

4.Ishlar – xizmatlar

5.Amortizatsiya

6.Ish haqi

7.Sug`urta to`lovlari

8.Umumiy ishlab chiqarish xarajatlari

9.Boshqa xarajatlar

2008 yilni 1 yanvaridan joriy qilingan yangi Soliq Kodeksiga binoan soliq tulovchilarining xisobot davri xarajatlari soliq solinadigan bazadan chikariladigan va chegirilmaydigan xarajatlarga bulinadi

Chegirib tashlanadigan xarajatlarga Soliq Kodeksining 142, 143, 144, 145 va 146 moddalirida berilgan moddiy xarajatlar, mexnat haqi xarajatlari, amortizatsiya xarajatlari va boshkalar kiradi.

Chegirilmaydigan xarajatlarga Soliq Kodeksining 147 – moddasida qayd etilgan moddiy kiymatlarni tabiiy kamayishi normalaridan ortikcha yukotishlar va buzilishllar, yillik moliyaviy xisobotni bir xisobot davrida bir martadan ortik auditdan utkazish xarajatlari va boshka xarajatlar kiradi.