Referat bajardi: 5230100 Iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar boʼyicha) taʼlim yoʼnalishi 3-2 iqt im-19

7. Korxonalarning pul tushumi, yalpi va sof daromadi,

foyda va rentabelligi

Ma`lumki, ishlab chiqarish har kanday jamiyat faoliyatining uta muhim jihatidir. Ishlab chiqarish jarayonida iqtisodiy resurslardan (ishchi kuchi, ishlab chiqarish vositalari ) foydalanish natijasida mahsulot , ish va xizmatlardan iborat xayotiy ne`matlar yaratiladi.

Ma`lum davr mobaynida mamlakat ichida pirovard natijada yaratilgan tovar va xizmatlarning bozor qiymati yalpi ichki mahsulotni tashkil etadi .

Xo`jalik mikiyosida u yalpi mahsulotni tashkil etadi. Yalpi mahsulot qiymatidan moddiy xarajatlar so`mmasi chiqarilgandan qolgan qismi yalpi daromad hisoblanadi. Yalpi daromaddan mexnat haqi (ajratmalar bilan) xarajati chiqarilgandan qolgan qismi sof daromadni tashkil etadi.

Qishloq xo`jalik korxonalarining pul tushumi o`simlikchilik, chorvachilik, sanoat ishlab chiqarish mahsulotlari, ish va xizmatlar sotishdan tashkil topadi.

Qishloq xo`jalik korxonalarida mahsulot (ish va xizmatlar) sotishdan tushgan pul tushumidan ularni tannarxi chegirilgach mahsulot (ish va xizmatlar) sotishdan yalpi foydani tashkil etadi. Xo`jalik yurituvchi sub`ktlarnig barcha faoliyati moliyaviy va boshqa natijalarini hisobga olgan holda «Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarini shakllanish tartibi to`g`risida Nizom»ga binoan foyda qo`yidagi turlari bo`yicha aniklanadi:

1. 
   Mahsulot sotishdan yalpi foyda
   

YAM = SST – IT

Bunda: SST – sotishdan olingan sof tushum

IT – sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi

Asosiy faoliyatdan foyda

AFF = YAF – DX + BD – BZ

Bunda: DX – davr xarajatlari

BD – asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar

BZ – asosiy faoliyatdan kurilgan boshqa zararlar

Umumxo`jalik faoliyatidan foyda

UF = AFF + MD – MX

Bunda: MD – moliyaviy faoliyatdan olingan daromad

MX – moliyaviy faoliyat xarajatlari

2. 
   Soliq tulangungacha foyda
   

STF = UF + FP – FZ

Bunda: FP – favkulotda vaziyatlardan foyda

FZ – favkulotda vaziyatlardan zarar

3. 
   Sof foyda
   

SF = STF – DS – BS

Bunda: DS – daromad (foyda)dan tulanadigan soliq

BS – boshqa soliqlar va to`lovlar
Xo`jaliklarda yuqoridagi va boshqa ayrim ma`lumotlar asosida rentabellik ko`rsatkichlari aniklanadi. Rentabellik samaradorlik ko`rsatkichlaridan biri bo`lib, foydalilik darajasini ifodalab ishlab chiqarishga qilingan sarflar qanchalik foyda keltirilayotganligini bildiradi.

Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to`g`risidagi nizomga asosan rentabellikni qo`yidagi ko`rsatkichlari aniklanadi:

1.

Bunda: YAF – mahsulot sotishdan yalpi foyda

IT – sotilgan mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi

2.

Bunda: SF – hisobot davridagi sof foyda

UA – o`zok muddatli aktivlarni hisobot davridagi o`rtacha қиймати

3.

Bunda: STF – soliq tulangungacha foyda

BA – balans aktivining jami

4.

Bunda: XK – xususiy kapitalni o`rtacha yillik qiymati.

5.

Bunda: MCHAM – muomalaga chiqarilgan aksiyalar mikdori va rentabullikning boshqa ko`rsatkichlari