Referat bajardi : Hind-Ingliz guruhi talabasi Tojiqulova Marjona Toshkent-2021 yil

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI SHARQ MAMLAKATLARI IQTISODIYOTI, SIYOSATI VA TURIZM FAKULTETI TURIZM YO’NALISHI

REFERAT



BAJARDI : Hind-Ingliz guruhi talabasi

Tojiqulova Marjona

Toshkent-2021 yil

Mavzu: Sharq mintaqasi mamlakatlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish xususiyatlari.

REJA:

1.Sharq mintaqasi mamlakati

2.Sharq jamiyatining orqada qolishi

3.Rivojlanishda muhim sanalgan omillar

4.Sharq mamlakatlari xalqaro munosabatlari transformatsiyasi

O'rta asrlar" atamasi yangi davrning birinchi o'n ettinchi asridagi Sharq mamlakatlari tarixi davrini belgilash uchun ishlatiladi. Bu davrning tabiiy yuqori chegarasi XVI - XVII asr boshlari hisoblanadi, bu vaqtda Sharq Evropa savdosi va mustamlakachilik kengayishining ob'ektiga aylanadi, bu Osiyo va Shimoliy Afrika mamlakatlari uchun xos bo'lgan rivojlanish jarayonini to'xtatadi. O'rta asr Sharq geografik jihatdan Shimoliy Afrika, Yaqin va Yaqin Sharq, Markaziy va Markaziy Osiyo, Hindiston, Shri -Lanka, Janubi -Sharqiy Osiyo va Uzoq Sharq hududlarini qamrab oladi.Sharqda o'rta asrlarga o'tish, ba'zi hollarda, allaqachon mavjud bo'lgan siyosiy tuzilmalar (masalan, Vizantiya, Sosoniylar Eroni, Kushon-Gupta Hindistoni) asosida amalga oshirilgan bo'lsa, boshqalarida u ijtimoiy to'ntarishlar bilan birga bo'lgan. Xitoyda bo'lgan va deyarli hamma joyda jarayonlar "vahshiy" ko'chmanchi qabilalarning ishtiroki tufayli tezlashgan. Bu davrda tarixiy maydonda arablar, saljuqiy turklari, mo'g'ullar kabi shu paytgacha noma'lum xalqlar paydo bo'lib, yuqoriga ko'tarilgan. Yangi dinlar paydo bo'ldi va ularning asosida tsivilizatsiyalar paydo bo'ldi.O'rta asrlarda Sharq mamlakatlari Evropa bilan bog'liq edi. Vizantiya yunon-rim madaniyatining an'analarini tashuvchisi bo'lib qoldi. Arablarning Ispaniyani bosib olishi va salibchilarning Sharqqa yurishlari madaniyatlarning o'zaro ta'siriga yordam berdi. Biroq, Janubiy Osiyo va Uzoq Sharq mamlakatlari uchun evropaliklar bilan tanishish faqat XVXVI asrlarda sodir bo'lgan. Evropada faqat ba'zi joylarda ovchilar, baliqchilar va birinchi dehqonlar dabdabali qishloqlar joylashgan bo'lsa, qadimgi Sharqda allaqachon shovqinli bozorlari bo'lgan yirik shaharlar mavjud edi, ular hunarmandlarning kvartallari bor edi, u erda ular matolarni to'qib, qolipga solib, yoqib yuborgan va bo'yashgan, nafis bezaklar yasadi ... Shaharlarda minoralar ko'tarilgan, u erdan ruhoniylar samoviy jismlarni, muhtasham ibodatxonalar va saroylarni tomosha qilishgan. Qadimgi Sharq shaharlari o'rtasida band bo'lgan karvon yo'llari o'tgan.

Qadimgi Sharqda iqtisodiyotning rivojlanishi u erda fan va yozuvlarning paydo bo'lishiga olib keldi.

Ekinlarni hisoblash, oziq-ovqat zaxiralari va boshqalarni hisoblash bilan dalalarni o'lchash va kanallarni qurish bilan bog'liq ishlar tufayli matematika paydo bo'ldi - geometriya va arifmetika. Hozir biz foydalanadigan vaqtni hisoblash qadimgi Sharqda paydo bo'lgan, odamlar keyinchalik vaqtni yillarga va oylarga, ayrim mamlakatlarda esa haftalar, kunlar, soat va daqiqalarga ajratishgan. Vaqtni hisoblashning boshlanishi dehqonlar tomonidan Quyosh, Oy va boshqa sayyoralarning harakatlarini kuzatishlari bilan belgilandi.

Qadimgi Sharq olimlari ko'zga ko'rinadigan beshta sayyora harakatini yaxshi o'rganishgan, hatto Quyosh va Oy tutilishi kabi hodisalarni qanday bashorat qilishni bilishgan.Qadimgi Sharq mamlakatlarida ba'zi kasalliklarni davolashni biladigan va hatto eng oddiy operatsiyalarni bajaradigan mohir shifokorlar paydo bo'ldi.Qadimgi Sharq yozuvning vatani hisoblanadi. Uning paydo bo'lishi va rivojlanishiga bilimlarni to'plash sabab bo'ldi, bu endi xotirada saqlab qolish mumkin emas edi, odamlar o'rtasidagi madaniy aloqalarning o'sishi, so'ngra davlatlarning ehtiyojlari. Qadimgi Sharqning turli xalqlari yozuvni har xil yo'llar bilan rivojlantirdilar va takomillashtirdilar, nihoyat alifbo yozuvining birinchi turlarini yaratdilar. Keyinchalik yunonlar tomonidan qayta ko'rib chiqilganligi zamonaviy alifbomizning asosini tashkil etdi.

Qadimgi Sharq xalqlarining jahon madaniyatiga qo'shgan hissasi juda katta edi. Qadimgi Sharq qullariga egalik qiluvchi davlatlar uzoq vaqtdan beri yo'q bo'lib ketgan, bir vaqtlar shovqinli shaharlarning ko'pi xarobalar ostida, qumlar bilan qoplangan, ammo odamlarning mehnati behuda bo'lmagan.

Rasmiy ravishda "Sharq mamlakati" degan tushuncha yo'q. Rasmiy ravishda ushbu atama hamma joyda, shu jumladan ommaviy axborot vositalarida qo'llaniladi. Bizning saytimiz ushbu mavzuga bag'ishlanganligi sababli, biz uchun bu erda yozilishi kerak bo'lgan Sharqiy mamlakatlar ro'yxatini aniq belgilash muhimdir. Ushbu atama bo'yicha bizda tegishli urf-odatlar, falsafa, din, madaniyatga ega bo'lgan mamlakatlarni tushunish qiziq. Ammo, agar biz geografik xususiyatlarga tayanadigan bo'lsak, unda butun Osiyo mintaqasini ishonch bilan Sharq mamlakatlari ro'yxatiga kiritishimiz mumkin. Shunday qilib, bu:

Yaqin Sharq: Bahrayn, Isroil, Iroq, Eron, Yaman, Qatar, Kuvayt, Livan, BAA, Ummon, Falastin, Saudiya Arabistoni, Suriya.Shimoliy-Sharqiy Osiyo: Makao, Tayvan, Tibet, Koreya, Mo'g'uliston ,.Janubi-sharqiy Osiyo:, Timor Leste, Indoneziya, Kambodja, Laos, Malayziya, Myanma, Singapur, Tailand ,.Iordaniyaning Petra shahri Iordaniyaning asosiy diqqatga sazovor joyi va Vadi-Musa vodiysida joylashgan. U YuNESKOning Jahon merosi ro'yxatiga kiritilgan va 2007 yil 7 iyulda ushbu qadimiy shahar "Dunyoning yangi etti mo''jizasi" dan biri deb nomlangan. Tarjimada "Petra" so'zi "Tosh" degan ma'noni anglatadi, chunki shahar butunlay toshdan ishlangan.

Sharq mamlakatlarining butun tarixiy rivojlanishiga yerga nisbatan davlat mulkchiligining keng tarqalishi katta ta’sir ko‘rsatdi. Albatta, davlat mulki jamoachi-dehqonlarning xususiy yer egaligiga asoslangan jamoa mulkchiligi shakli bilan qo‘shilib ketgan edi. Davlat mulki tor ma’noda faqat monarxning juda katta yer egaligini va davlat xazinasini o‘z ichiga olgan. U keng ma’noda hokimiyatga aloqasi bo‘lgan shaxslarga davlat fondidan in'om tarzida hadya qilib berilgan yerlarni ham o‘z ichiga olgan.

Sharq mamlakatlari bu Janubi-Sharqiy, Shimoliy-Sharqiy va Sharqiy Osiyoni o'z ichiga olgan Osiyo-Tinch okeani mintaqasining bir qismi bo'lgan davlatlardir. Mamlakatning mansubligi geografik joylashuvi, shuningdek etnik kelib chiqishi bilan belgilanadi. "Sharq mamlakatlari" toifasiga Osiyo mintaqasida, shuningdek uning chekkasida joylashgan barcha davlatlar kiradi. Ro'yxatda Yaqin va O'rta Sharq mamlakatlari bo'lishi mumkin.Yaqin va O'rta Sharq mamlakatlari quruq, cho'l iqlimi bilan ajralib turadi. Qadim zamonlardan beri ushbu erlar Osiyo, Evropa va Afrikani birlashtiruvchi muhim transport arteriyalari hisoblangan. Ushbu hududlarning asosiy aholisi doimo ko'chmanchi xalqlar bo'lib, ular oxir-oqibat o'rnashib, shaharlarga asos solishgan.

Sharq mamlakatlari ro'yxatiga boy tarixga va madaniy merosga ega ko'plab davlatlar kiritilgan. Tarixchilarning fikriga ko'ra, bu erda nafaqat tsivilizatsiya tug'ildi - bu davlatlar hali ham butun dunyoga sezilarli ta'sir ko'rsatmoqda. Yaqin Sharq mamlakatlari, shuningdek, O'rta va Uzoq Evropa mamlakatlaridan madaniy va diniy xususiyatlari bilan sezilarli darajada farq qiladilar, ammo ularning barchasi siyosiy va iqtisodiy maydonlarda muvaffaqiyatli o'zaro aloqada va faol hamkorlikni davom ettirmoqdalar.Janubiy Osiyo: Afg'oniston, Bangladesh, Butan, Maldiv orollari, Pokiston ,.Bundan tashqari, biz Rossiyadagi ba'zi etnik guruhlarning sharqona mentaliteti haqida ishonchli gapirishimiz mumkin.

Sharq jamiyatlari ijtimoiy-siyosiy tuzumining yana bir muhim o‘ziga xos xususiyatini u yoki bu jamiyatning hukmron diniy mafkurasi, jamiyat a’zolarining dinga va hokimiyatga nisbatan munosabati belgilaydi. Masalan, konfutsiylikni o‘rta asrlardagi Xitoy davlati va huquqining hal qiluvchi elementi sifatida e’tirof etganda shuni ta’kidlash joizki, uni faqat shartli ravishda din deb atash mumkin. Bu ko‘proq axloqiy-siyosiy ta’limot, falsafiy an’anadir.

Ming yillar davomida yaratilgan yuqori madaniyat keyinchalik yashagan, ular tomonidan rivojlangan va insoniyatning zamonaviy madaniyatining asosini tashkil etgan xalqlarga meros bo'lib o'tgan.Sharqda o'rta asr jamiyatlarining shakllanishi ishlab chiqaruvchi kuchlarning o'sishi bilan ajralib turardi - temir asboblar tarqaldi, sun'iy sug'orish kengaytirildi va sug'orish texnologiyasi takomillashdi, tarixiy jarayonning Sharqda ham, Evropada ham etakchi tendentsiyasi feodal munosabatlar o'rnatilishi bo'ldi. XX asr oxiriga kelib Sharq va G'arbda rivojlanishning turli natijalari. dinamizmining pastligi tufayli.Sharq jamiyatlarining "orqada qolishiga" sababchi bo'lgan omillar orasida quyidagilar ajralib turadi: feodal tuzum bilan bir qatorda, juda sekin parchalanib ketgan ibtidoiy jamoa va qulchilik munosabatlarining saqlanib qolishi; dehqonchilikning farqlanishiga to'sqinlik qilgan jamoaviy hayotning kommunal shakllarining barqarorligi; davlat mulki va hokimiyatining xususiy yer egaligi va feodallarning shaxsiy hokimiyatidan ustunligi; feodallarning shahar ustidan bo'linmagan kuchi, shahar aholisining antifodal intilishlarini zaiflashtirdi.O'rta asr Sharq tarixining davriylashuvi. Bu xususiyatlarni hisobga olgan holda va Sharq tarixida feodal munosabatlarining etuklik darajasi haqidagi fikrga asoslanib, quyidagi bosqichlar ajratiladi:

I-VI asrlar. AD - feodalizm paydo bo'lishining o'tish davri;

VII-X asrlar. - erta feodal munosabatlar davri, iqtisodiyotni tabiiylashtirish va qadimiy shaharlar tanazzulining o'ziga xos jarayoni bilan;

XI-XII asrlar -mo'g'ulgacha bo'lgan davr, feodalizmning gullab-yashnashi, mulkiy-korporativ hayot tizimining shakllanishi, madaniy ko'tarilish;

XIII asrlar - feodal jamiyatining rivojlanishini to'xtatgan va ularning bir qismini teskari tomonga burgan mo'g'ullar istilosi davri;

XIV-XVI asrlar - mo'g'ulistondan keyingi davr, bu ijtimoiy taraqqiyotning sekinlashuvi, despotik hokimiyat shaklining saqlanishi bilan tavsiflanadi.

Global pandemiya sharoitida yuz berayotgan tub oʻzgarishlar oʻz-oʻzidan siyosiy jarayonlarga ham sezilarli darajada taʼsir koʻrsatmoqda. Ushbu jarayonlarda Sharq mamlakatlari siyosati va xalqaro munosabatlarini chuqur tahlil qilish, ularni tajribasi va salohiyatini ilmiy jihatdan toʻgʻri baholash va xolisona xulosa chiqarish singari masalalar sharqshunos-siyosatshunoslar oldida turgan dolzarb vazifalardan biridir. Xususan, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 16-aprelda qabul qilgan “Sharqshunoslik sohasida kadrlar tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish va ilmiy salohiyatni oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi Qarorida ham Sharq mamlakatlari siyosati, ularning xalqaro maydondagi nufuzi, Sharq zamonaviy siyosiy jarayonlarini ilmiy jihatdan oʻrganish, mazkur yoʻnalishda ilmiy-pedagogik kadrlarni tayyorlash hamda mahalliy va xorijiy hamkorlar bilan birgalikda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish masalalari alohida qayd etiladi. Oʻz navbatida, Oʻzbekiston zamonaviy tashqi siyosat va diplomatik faoliyatida Sharq mamlakatlari asosiy ustuvor yoʻnalish ekanligini eʼtiborga olgan holda qayd etish mumkinki, bugungi kunda yetuk va professional sharqshunos-siyosatshunos kadrlarga boʻlgan ehtiyoj tobora ortib bormoqda va bu istiqbolda ham dolzarb ahamiyat kasb etadi. Ana shunday oʻta masʼuliyatli, muhim vazifalarni amalga oshirishda Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti ham oʻzining munosib hissasini qoʻshib kelmoqda. Chunonchi, 2020-yilning 16-may kuni universitetning “Sharq siyosati va xalqaro munosabatlar” kafedrasi tomonidan tashkil etilgan “Sharq mamlakatlaridagi xalqaro munosabatlarning zamonaviy transformatsiyasi” mavzusidagi onlayn ilmiy-amaliy konferensiya yuqorida qayd etilgan vazifalarni amalga oshirish yoʻlida oʻziga xos amaliy qadamga aylandi, deb aytsak mubolagʻa boʻlmaydi. Mazkur tadbirni Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti rektori G.Rixsiyeva kirish soʻzi bilan ochib berar ekan, Sharq mamlakatlari siyosiy taraqqiyoti xususiyatlari va rivojlanish modellarini kompleks tadqiq etish va Oʻzbekistonning Sharq davlatlari bilan oʻzaro munosabatlarini rivojlantirish jarayonlarida ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqish koʻp jihatdan “Sharq siyosati va xalqaro munosabatlar” kafedrasi professor-oʻqituvchilari, doktorantlari, tadqiqotchilari tashabbusi asosida tashkil etilgan yuqoridagi singari ilmiy anjumanlar tashkil etilishiga, Sharq davlatlari tarixi va siyosatini chuqur tadqiqot izlanishlarida aks ettirilishiga, qolaversa iqtidorli talabalarni bu jarayonlarga yana-da kengroq jalb etilishiga chambarchas bogʻliq, deya taʼkidladi. Universitet Yosh olimlar Kengashi raisi D.Sayfullayev tadbir avvalidagi kirish nutqida mamlakatimizning Sharq makonidagi tashqi siyosiy faoliyati xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, ushbu konferensiya oʻz nomi bilan Sharq mamlakatlarining tillari, siyosati va tarixidan chuqur xabardor, zamonaviy bilimlarni mukammal egallagan ham sharqshunos, ham siyosatshunos olimlar, tadqiqotchilar va soha ekspertlarini bir joyda toʻplagan anjuman ekanligini alohida eʼtirof etdi. Konferensiya yalpi majlisining maʼruzalar qismida soha olimlari oʻzlarining qiziqarli ilmiy maʼruzalari bilan ishtirok etishdi. Xususan, Oʻzbekiston Xalqaro islom akademiyasi birinchi prorektori Sh.Yovqochev Oʻzbekistonda dunyoviy jamiyat shakllanishi jarayonlarida islomning oʻrni va roli, Toshkent axborot texnologiyalar universiteti prorektori X.Umarov Xitoy “aqliy markazlari” haqida dolzarb va qiziqarli maʼlumotlarni taqdim etishgan boʻlsa, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruv akademiyasi “Davlat boshqaruvining siyosiy asoslari” kafedrasi mudiri A.Jalilov, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti professori I.Mavlanov va Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti “Sharq siyosati va xalqaro munosabatlar” kafedrasi professorlari N.Qosimova va R.Jumayev maʼruzalarida pandemiyaning global xususiyatlari va hozirgi jahon tartiboti transformatsiyasi xususida atroflicha soʻz yuritildi. Jumladan, siyosiy fanlar doktori, professor R.Jumayev oʻz maʼruzasida quyidagi masalalarga eʼtiborni qaratdi: “Hozirgi vaqtda pandemiya transformatsiyasi natijasida uning oqibatlari qanday boʻladi, uni qanday prognozlashtirish, modellashtirish zarur, bu sharoitda qanday optimal qarorlar qabul qilish muhimligi ustida fikr yuritish lozim. Siyosiy fanlar tizimida paradigmalarni qayta koʻrib chiqish, ayniqsa bu borada rivojlangan Sharq mamlakatlar tajribasi asosida yangi ilmiy modellar ishlab chiqish zarur”. Konferensiyaning xorijlik mehmoni Ural Federal universiteti “Xalqaro munosabatlar tarixi va nazariyasi” kafedrasi dotsenti K.Muratshina Oʻzbekiston va Rossiya gumanitar aloqalari turli jabhalarda rivojlangani sayin nafaqat bu aloqalarni har birini oʻrganish, balki ularni rivojlanish darajasini baholash akademik jamiyatlar uchun nihoyatda muhim ekanligini taʼkidlab, bunga asosiy sabab sifatida ushbu sohalarda ilmiy tadqiqotlar va OAVlarida maʼlumotlar almashinuvi tanqisligi sezilarli boʻlganiga alohida urgʻu berdi. Siyosiy fanlar doktori, professor S.Joʻrayev esa Oʻzbekiston mintaqaviy siyosati xususida soʻz yuritar ekan, “Oʻzbekiston xalqaro imijini mustahkamlashga qaratilgan eng asosiy omillardan biri bu uning yangi mintaqaviy diplomatiyasidir”, deb oʻz fikr-mulohazalarini tizimli tarzda bayon etdi.Bundan tashqari, anjumanda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatlari, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar markazi ilmiy xodimlari, mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan siyosiy partiyalar vakillari, Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti professor-oʻqituvchilari, doktorantlari, mustaqil tadqiqotchilar, sohaning yetuk mutaxassislari, yosh olimlar va talabalar onlayn tarzda ishtirok etishdi.Alohida taʼkidlash kerakki, anjumanning “Mintaqaviy va global tahdidlar sharoitida Sharq davlatlarining siyosiy transformatsiyasi muammolari va istiqbollari”, “Xorijiy Sharq mamlakatlari raqamli tashqi siyosati” hamda“Oʻzbekiston Respublikasi tashqi siyosatidagi yangi tendensiyalar” singari dolzarb shoʻbalarda ish olib borishi va maʼruzalardan soʻng savol-javob va muhokamalarning qizgʻin davom etishi konferensiyaning ahamiyatiga sezilarli ravishda ilmiy jilo bagʻishladi. Konferensiya yakunida anjuman ishtirokchilari hozirgi kunda Oʻzbekiston Respublikasi tashqi siyosatida Sharq mamlakatlari bilan aloqalarni yana-da rivojlantirishga doir oʻz ilmiy-amaliy tavsiya va takliflari boʻyicha qarorlar qabul qilishdi va tegishli idora hamda vazirliklarga oʻrganib chiqish uchun taqdim etildi. Sharq mamlakatlaridagi xalqaro munosabatlarning zamonaviy transformatsiyasi boʻyicha tadqiq etilgan tezislar va maqolalar asosida konferensiya toʻplamini nashr etishga kelishib olindi.Umuman olganda, Oʻzbekistonning Sharq mamlakatlari bilan munosabatlari jadal rivojlanib bormoqda. Bu esa oʻz-oʻzidan zamonaviy Sharq dunyosi tillari, tarixi va siyosiy tafakkurini puxta va sinchiklab oʻrganishni taqozo etadi. Shu nuqtayi nazardan, sharqshunos-siyosatshunoslar ilmiy jamoatchiligi oldida ham bunday munosabatlar bilan hamohang tadqiqotlarni izchil davom ettirish vazifasi tobora dolzarblashib boradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR :

Adilxodjayeva S.M. Liberalizm: evolyutsiya idey ot proshlogo do nastoyahego. Monografiya. –T.: TDYUI, 2002. –120 s.

Boboyev H.B. O`zbek davlatchiligi tarixi. –T.: “Fan”, 2004. – 294 b.

Islamov Z. Obhestvo. Gosudarstvo. Pravo. –T.: Adolat, 2001. 695 b.

Bartold V.V., Istoriya izucheniya Vostoka v Yevrope i Rossii, L., 1925; Oʻrinboyev A., Ahmedov A., Mannonov B., Sharqshunoslikning dolzarb muammolari, T., 1995;

https://actionvideo.ru sayti