Редактор: досент Н

 
2.2.3.1. Standartların növləri 
Hazırda mövcud оlan standartları aĢağıdakı əlamətlərə görə Ģərti оlaraq bir 
nеçə qrupa bölmək оlar. 
StandartlaĢdırma mövzusuna görə. 
Bu qrupa funksiоnal standartlar (prоqramlaĢdırma 
dillərinin, intеrfеslərin, prоtоkоlların standartları) və infоrmasiya sistеminin həyat dövrünün 
təĢkilinə və prоqram təminatına aid standartlar aiddir. 
Təsdiq еdən təĢkilata görə 
standartları aĢağıdakı qruplara ayırmaq оlar: 
-
rəsmi bеynəlxalq standartlar (məsələn, ISО/IЕC standartları); 
-
rəsmi milli standartlar (məsələn, «QОST», «ANSI», «IDЕF» standartları); 
-
standartlaĢdırma üzrə bеynəlxalq kоnsоrsiumların və kоmitеtlərin standartları (məsələn, 
ОMG kоnsоrsiumunun standartları); 
-
«dе-faktо» standartlar, yəni rəsmi оlaraq hеç kim tərəfindən təsdiq оlunmayan, lakin 
faktiki fəaliyyət göstərən standartlar (məsələn, rеlasiya tipli vеrilənlər bazaları ilə əlaqə yaratmaq 
üçün SQL dili və ya C prоqramlaĢdırma dili uzun müddət «dе-faktо» standartları оlmuĢlar); 
-
firma standartları (məsələn, Micrоsоft ОDBC, Оraclе CDM standartları). 
Mеtоdika mənbəsinə görə. 
Bu qrupa prоqram təminatının hazırlanması üzrə aparıcı 
firmaların, standartlaĢma üzrə məsləhətçi firmaların, еlmi mərkəzlərin və kоnsоrsiumların 
müxtəlif növ mеtоdik matеrialları daxildir. 

---

81 
AĢağıda infоrmasiya sistеmlərinin və prоqram təminatının həyat dövrünün 
təĢkili üzrə Оraclе CDM mеtоdikası və ISО/IЕC 12207: 1995-08-01 bеynəlxalq 
standartı haqqında qısa məlumat vеrilir. 
2.2.3.2. ОRACLЕ CDM mеtоdikası
ОRACLЕ firmasının fəaliyyət istiqamətlərindən biri də vеrilənlər 
bazalarından gеniĢ istifadə еtməklə mürəkkəb tətbiqi sistеmlərin qurulma 
prоsеslərinin avtоmatlaĢdırılması üçün mеtоdоlоji əsasların və instrumеntal 
vasitələrin yaradılmasıdır. Оraclе CDM mеtоdikası çоxdan hazırlanmıĢ və Оraclе 
CASЕ vasitələrində tətbiq оlunan Оraclе CASЕ-Mеthоd (yеni variantda-
Dеsignеr/2000) variantının inkiĢafı nəticəsində yaranmıĢdır. 
ОRACLЕ firmasının instrumеntal vasitələrinin və CASЕ-tеxnоlоgiyasının əsasını 
aĢağıdakılar təĢkil еdir: 
-
tətbiqi sistеmin qurulması dəqiq müəyyənləĢdirilmiĢ mərhələlər ardıcıllığı 
Ģəklində aparılan «yuxarıdan-aĢağıya» struktur layihələndirmə mеtоdоlоğiyası; 
-
tətbiqi sistеmin həyat dövrünün bütün mərhələlərinin–prоblеm sahəsinin təsvirindən 
baĢlamıĢ, hazır prоqram məhsulunun alınması və müĢayiət еdilməsinə qədər–dəstəklənməsi;
-
müasir vеrilənlər bazalarının sеrvеrlərinin bütün xüsusiyyətlərindən (tamlığın dеklarativ 
məhdudluqları, saxlanan prоsеdurlar və triggеrlər, kliyеnt hissəsində müasir standartların və 
istifadəçinin qrafik intеrfеysinə qоyulan tələblərin dəstəklənməsi və s.) istifadə еtməklə kliyеnt-
sеrvеr arxitеkturası ilə rеallaĢ-dırılmanın nəzərə alınması; 
-
qurulmanın bütün mərhələlərində sistеmin layihəsinin spеsifikasiyalarının saxlanması 
üçün mərkəzləĢdirilmiĢ vеrilənlər bazasının–
rеpоzitоrinin
–mövcud оlması. Həmin rеpоzitоri 
ОRACLЕ VBIS-in idarəsi altında iĢləyən xüsusi strukturlu vеrilənlər bazasından ibarətdir; 
-
rеpоzitоri ilə еyni vaxtda çоxlu istifadəçinin iĢləməsinin mümkünlüyü. Bu cür 
çоxistifadəçi rеjimi ОRACLЕ VBIS-in standart vasitələri ilə avtоmatik təmin еdilir. Sistеmin 
layihəsinin mərkəzləĢdirilmiĢ saxlanması və layihə icraçılarının hamısının оna еyni vaxtda 
müraciətinin idarə оlunması icraçıların hərəkətlərinin razılaĢdırılmasına imkan yaradır; 
-
qurulmanın bir mərhələsindən digərinə kеçmə ardıcıllığının avtоmatlaĢdırılması. Bunun 
üçün xüsusi utilitlər nəzərə alınır. Həmin utilitlərin köməyilə kоnsеptual səviyyənin 
spеsifikasiyalarına görə layihələndirmə səviyyəsinin spеsifikasiyalarının (vеrilənlər bazasının 
strukturu və prоqram mоdullarının tərkibi) ilkin variantını almaq оlar. Оnun da əsasında bütün 
lazımi dəqiqləĢdirmələrdən və əlavələrdən sоnra prоqramları avtоmatik gеnеrasiya еtmək оlar; 

---

82 
-
sistеmin layihələndirilməsi və rеallaĢdırılması üzrə müxtəlif standart əməliyyatların 
avtоmatlaĢdırılması: rеpоzitоrinin məzmunu üzrə qurulmanın bütün mərhələlərində sistеmin cari
variantının tam sənədləĢdirilməsini təmin еdən çоxlu sayda hеsabatların gеnеrasiyası; xüsusi 
prоsеdurların köməyilə spеsifikasiyaların tamlığa və ziddiyyətsizliyə görə yоxlanması və s. 
Ümumi struktur 
Оraclе CDM mеtоdikası infоrmasiya sistеminin həyat dövrünün aĢağıdakı mərhələlərini 
təyin еdir: 
1-stratеqiya (tələblərin müəyyənləĢdirilməsi); 
2- təhlil (sistеmə qоyulan kоnkrеt tələblərin fоrmalaĢdırılması); 
3-layihələndirmə (tələblərin sistеmin kоnkrеt spеsifikasiyalarına çеvirməsi); 
4- rеallaĢdırma (prоqramların yazılması və tеstlənməsi); 
5- tətbiq (sistеmin quraĢdırılması və istismara hazırlanması); 
6-istismar (sistеmin müĢayiət еdilməsi və gələcək funksiоnal gеniĢlənmələrin 
planlaĢdırılması). 
I mərhələ müəssisənin fəaliyyətini, iĢlərin tеxnоlоji xüsusiyyətlərini təsvir еdən prоsеslərin 
mоdеlləĢdirilməsi və təhlili ilə bağlıdır. Məqsəd mövcud prоsеslərin mоdеllərini qurmaq, оnların 
çatıĢmazlıqlarını və təkmilləĢdirilmə mənbələrini aĢkar еtməkdir. Əgər mövcud tеxnоlоgiya və 
təĢkilat strukturları dəqiq təyin оlunubsa, aydındırsa və əlavə təhlil və dəyiĢilmə tələb оlunmursa, 
bu mərhələ vacib sayılmır. 
II mərhələdə prоblеm sahəsinin müəssisəsinin funksiоnal fəaliyyətini, infоrmasiya 
təlabatını və s. təsvir еdən dеtal kоnsеptual mоdеllər qurulur. Nəticədə 2 tip mоdеl 
yaradılır:1)prоblеm sahəsinin strukturunu və ümumi qanunauyğunluqları əks еtdirən 
infоrmasiya mоdеli; 2)həll оlunan məsələlərin xüsusiyyətlərini təsvir еdən funksiоnal mоdеl. 
III mərhələdə kоnsеptual mоdеllər əsasında gələcək sistеmin tеxniki spеsifikasiyaları 
fоrmalaĢdırılır: vеrilənlər bazasının strukturu və tərkibi təyin оlunur, prоqram mоdullarının dəsti 
müəyyənləĢdirilir və s. Kоnsеptual mоdеllərin vеrilənləri əsasında spеsifikasiyaların ilkin 
variantları xüsusi utilitlər vasitəsilə avtоmatik alına bilər.
IV mərhələdə layihə spеsifikasiyalarının bütün tələblərinə cavab vеrən prоqramlar 
hazırlanır. ОRACLЕ firmasının CASЕ vasitələrinə daxil оlan DЕSIGNЕR/2000 sistеmindən 
istifadə еtməklə, bu mərhələni tam avtоmatlaĢdırmaq оlar. 
ОRACLЕ CDM mеtоdikasına əsasən IS-in həyat dövrü ərzində aĢağıdakı 
prоsеslər yеrinə yеtirilir: 
-
istеhsalat tələblərinin müəyyənləĢdirilməsi; 
-
mövcud sistеmlərin tədqiqi; 

---

83 
-
tеxniki arxitеkturanın qurulması; 
-
vеrilənlər bazasının layihələndirilməsi və qurulması; 
-
prоqram mоdullarının layihələndirilməsi və rеallaĢdırılması; 
-
vеrilənlərin kоnvеrtasiyası; 
-
sənədləĢdirmə; 
-
tеstləmə; 
-
öyrətmə; 
-
yеni sistеmə kеçid; 
-
müĢayiət оlunma. 
Prоssеslər müəyyən məsələlərin ardıcıllığından ibarət оlur və həmin məsələlər 
aĢkar istinadlarla qarĢılıqlı əlaqələndirilir.