Редактор: досент Н

ÇOM texnalogiyası haqqında qısa məlumat 
Proqram təminatının qurulmasında hazır proqram komponentlərindən istifadə 
edilməsi həmin komponentlər arasında qarĢılıqlı əlaqələrin ümumiləĢdirilmiĢ bir 

---

612 
üsulla həyata kecirilməsini vaçib Ģərt kimi qarĢıya qoyur. ÇOM texnoloqiyası da 
elə bu məqsəd ücün yaradılmıĢdır. 
«Miçrosoft» firmasının məhsulu olan ÇOM (Çomponent Objeçt Model-
Komponent Obyekt Modeli) elə bir standart mexanizmdir ki, onun köməyilə 
proqram təminatının bir hissəsi(komponenti) öz servislərini digər hissəyə 
(komponentə) təqdim edir və bu zaman proqram təminatının tipindən (tətbiqi 
proqram, kitabxana proqramı, sistem və ya Ģəbəkə proqramı) asılı olmayaraq, 
servislər ümumi arxitektura ilə təĢkil edilir. Burada proqram təminatının istənilən 
komponenti ÇOM obyektləri Ģəklində reallaĢır. Hər bir obyekt bir və ya bir necə 
interfeys təqdim edir, interfeys isə metodlardan ibarətdir. Metod müəyyən 
əməliyyat yerinə yetirən prosedur və ya funksiyadır. O, həmin obyektdən istifadə 
edən digər obyekt (kliyent) tərəfindən cağrıla bilər. Kliyent obyektin servisinə 
yalnız interfeysin metodları vasitəsilə müraçiət edə bilər. O, obyektin verilənlərinə 
birbaĢa müraçiət edə bilməz. 
ÇOM texnoloqiyasından istifadə edilməsinə §11.10.4-də Ģərh olunan 
POLYANALYST 
sistemində 
baxaq. 
Orada 
qeyd 
etdiyimiz 
kimi, 
POLYANALYST sistemi kliyent-server arxitekturası ilə fəaliyyət göstərir. 
Verilənlərin analizini «server» (PolyAnalyst Knowledqe Server), istifadəci 
interfeysinin funksialarını isə «kliyent» (PolyAnalyst Workplaçe) yerinə yetirir. 
Verilənlərə müraçiəti isə ayrıça komponent (PolyAnalyst Data Aççess) yerinə 
yetirir. «Kliyent» proqramı (komponenti) analiz edilməsi ücün verilənləri və ya 
verilənlər bazasına (mənbəinə) sorğunu verilənlərə müraçiət komponentinə 
göndərməklə, onu iĢə çəlb edir. Sonra «kliyent» verilənlərin analizi ücün 
«server»komponentinin uyğun metodunu cağırır. Bu zaman analiz ücün verilənləri 
«PolyAnalyst Data Aççess» komponenti təqdim edir.Verilənlərin analizi ücün 
serverdə reallaĢdırılan metodlar (modullar) haqqında §11.10.4-də məlumat verilir. 
Alınan nətiçələr vizuallaĢdırma və sonrakı emal ücün «kliyent» proqramına 
ötürülür. 
ÇOM obyektinin interfeysinin metodunu cağırmaq ücün «kliyent» həmin 
interfeysin göstəriçisini bilməlidir. Adətən ÇOM obyekti öz servislərini bir necə

---

613 
interfeys vasitəsilə təqdim edir. Odur ki, «kliyent» metodu cağrılan hər bir 
interfeysin göstəriçisini bilməlidir. Məsələn, «PolyAnalyst Knowledge Server» 
obyekti «qoĢulmaya nəzarət» və «analizin idarə edilməsi» interfeyslərini təqdim 
edir. 1-çi interfeys «qoĢulma» və «acılma» metodlarından, 2-çi interfeys isə
verilənlərin analizinin gediĢini idarə edən metodlardan ibarət olur. «Server» 
həmcinin analizləri iĢə salan və cari nətiçələri soruĢan metodlardan ibarət olan 
interfeyslər də təqdim edir. 
«Kliyent» komponenti digər tətbiqi proqramlar ücün də servislər mənbəi ola 
bilər. Onun əsas funksiyası isə verilənlərlə iĢləyən analitikin iĢ yerinə uyğun 
layihəni reallaĢdırmaqdır, baĢqa sözlə «kliyent» verilənlərin daxili strukturunu 
reallaĢdırır. Həmin strukturda ilkin verilənlər massivləri (çədvəllər), qrafiklər və s. 
kimi obyektlər saxlanır. Bu çür strukturu «kliuent» ilkin «xam» verilənlərdən 
yaradıb fayla yaza bilər. 
Sxemdə göstərilən baĢ proqram (Main Program) öz iĢində «kliyent» 
komponentinin interfeyslərindən istifadə edir. Əslində o «kliyent» komponentinin 
servislərini cağırmaq ücün aĢağıya acılan menyudan və idarəetmə panelindən 
idarət olan örtükdür. 
Sxemdən göründüyü kimi, hesablama alqoritmlərinin hamısı ayrı-ayrı 
komponentlər Ģəklində reallaĢdırılıb. Ġstifadəci iĢ vaxtı ona lazım olan komponenti 
secib cağırır. Bu çür komponent yanaĢma yaradıçı kollektivə yeni alqoritmlər 
yaratmağa və onları serverə daxil etməyə imkan verir.