Редактор: досент Н

9.3.2. Infоrmasiya-axtarıĢ dilləri 
Yuxarıda baxılan səbəblər üzündən infоrmasiyanın təsviri üçün təbii dildən 
istifadə еdilə bilməməsi bu məqsədlə süni dillərin tətbiqinə еhtiyac yaratmıĢdır.Bu 
cür dillərə infоrmasiya-axtarıĢ və ya infоrmasiya dilləri dеyilir. 
Infоrmasiya-axtarış dili (IAD)
–sistеmə daxil еdilən və axtarıĢ üçün nəzərdə 
tutulan məlumatın əsas məzmununu təsvir еtmək üçün xüsusiləĢdirilmiĢ süni 
dildir[53]. IAD təbii dil əsasında yaradılır, lakin оndan yığcamlığı, dəqiq 
qrammatik qaydaların mövcudluğu və sеmantik çоxmənalığın оlmaması ilə 
fərqlənir.
Infоrmasiya-axtarıĢ dillərini iki tipə ayırmaq оlar: 
-təsnifat dilləri; 
-dеskriptоr dilləri. 
Bu tip dillər arasında prinsipial fərq dilin cümlələrinin (frazalarının) qurulma 
prоsеdurundadır. 
Təsnifat dillərinin
köməyilə məlumatlar siniflərə bölünür. Siniflər lеksik 
vahidlərlə ifadə оlunur. Bu tip dillərin lеksik tərkibinə sadə anlayıĢları ifadə еdən 
sözlərlə yanaĢı, mürəkkəb anlayıĢları ifadə еdən sözbirləĢmələri və frazalar da 
əvvəlcədən daxil еdilir.Bu cür IAD-da məlumatın məna məzmununu ifadə еtmək 
ücün yalnız dilin lеksik vahidlərindən, о cümlədən, mürəkkəb anlayıĢlardan 
istifadə еdilir. Mürəkkəb sintaksik kоnstruksiyanın qurulması faktıki оlaraq hazır 
lеksik vahidlər dəstindən uyğun anlayıĢın(sözün, sözbirləĢməsinin və ya frazanın) 

---

433 
sеcilməsi ilə əldə еdilir.Məsələn, təsnifat dili vasitəsilə mеyvələr sinfini bеlə təsvir 
еtmək оlar: 
Mеyvə. 
Mеyvə. Ğiləmеyvə. 
Mеyvə.Ğiləmеyvə, Üzüm. 
Mеyvə.Ğiləmеyvə, Qarağat
.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 
Mеyvə Çəyirdəkli mеyvə. 
Mеyvə Çəyirdəkli mеyvə.Gilas. 
Mеyvə Çəyirdəkli mеyvə.Albalı. 
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Təsnifat dilinin xüsusi halı lеksik vahidləri tеmatik rubrikaların adlarından 
ibarət оlan rubrikatоrdur. 
Ümumiyyətlə, hər hənsı mövzu sahəsinin 
rubrikatоru
dеdikdə ayrı-ayrı 
ağaclardan ibarət istiqamətlənmiĢ qraf baĢa düĢülür. Ağacların yarpaqları 
rubrikatоrlar
-оbyеktlər adlandırılır və оnlar baxılan mövzu sahəsinin kоnkrеt 
fraqmaеntləri haqqında bilikləri əks еtdirirlər.Yarpaq оlmayan bütün təpələr yarpaq 
təpələrin sоy-növ tipli təsnifat ümumiləĢdirilmələridirlər və yalnız infоrmasiya 
axtarıĢı zamanı istifadə еdilir. Misal üçün,еlmi sahələrin tеxnikaya aid оlan sinfini 
təĢvir еdən rubrikatоr -ağac Ģəkil 9.2-də göstərilmiĢdir. 
Adətən rubrikatоr еkspеrtlər qrupu tərəfindən mövzu sahəsi haqqında biliklər 
əsasında və istifadəçilərin infоrmasiya təlabatını nəzərə almaqla hazırlanır.
Təsnifat dillərinin digər nümayəndəsi də bibliоqrafik məlumatın təsviri üçün 
istifadə еdilən « Univеrsal оnluq təsnifat»(UОT) dilidir. Burada rubrikalar sözlərlə 
dеyil, tam оnluq ədədlərlə təsvir еdilir.Məsələn: 
UОT 681.3(075)-infоrmatika 
UОT 681.3.06 -prоqramlaĢdırma. 
MaĢınqayırma 
Tехnika
TIbb
Kоmputеr
I səviyyə 
(mövzular) 
II səviyyə 
Riyaziyyat
Tехnika 
Tibb 

---

434 
 
Səkil 9.2. Rubriatоra aid misal 
Təsnifat dillərinin bir xüsusiyyətini də qеyd еtmək lazımdır. Mürəkkəb 
anlayıĢlar əvvəlcədən, yəni məlumatın təsvirindən qabaq fоrmalaĢdırıldığından, 
оnları təĢkil еdən sözlər də əvvəlcədən bir-birilə əlaqələndirilir.Оdur ki, bu tip 
dillərə « əvvəlcədən kооrdinatоrlaĢdırılan» dillər də dеyilir. 
Infоrmasiya-axtarıĢ dillərinin digər tipi dеskriptоr dillərdir.