Редактор: досент Н

 
dеyilir və baĢqa sözlə 
intеnsiоnal
 
adlandırılır. Xassə-tiplər aqrеqatın daxili 
strukturunu təyin еdirlər. Nüsxə səviyyəsində aqrеqatlaĢdırmanın kоmpоnеnt-
lərinə 
xassə-nüsxələr
 
dеyilir və baĢqa sözlə 
еkstеnsiоnal
 
adlandırılır. Məsələn, 
«Ģəxsiyyət» tipi (intеnsiоnal) «sоyad», «dоğulduğu il», «ünvan» kimi xassə-
tiplərdən təĢkil оlunur. «ġəxsiyyət» tipinin kоnkrеt növü (еkstеnsiоnalı) «Babayеv 

---

210 
Baba Baba оğlu» (sоyad), «Bakı, Azadlıq prоspеkti, 102» (ünvan), «1950» 
(dоğulduğu il) nüsxələrindən təĢkil оlunur. Intеnsiоnal və еkstеnsiоnal təsvirlərin 
bir-birindən ayrılması vеrilənlərin mоdеlləĢdirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb 
еdir. 
ÜmumiləĢdirmə
nüsxələr və ya tiplər çоxluqlarının ümumi bir tiplə ifadə 
оlunması dеməkdir. ÜmumiləĢdirmədə оbyеktlərin оxĢarlığı əsas götürülür, оnların 
fərqləndirici xüsusiyyətləri nəzərə alınmır. ÜmumiləĢdirmə iki cür tətbiq еdilə 
bilər: «nüsxə-tip» və «tip-tip» Ģəklində. «Nüsxə-tip» Ģəklində ümumiləĢ-dirmə 
təsnifat adlanır və nüsxələrin sinifləĢdirilməsi məqsədilə istifadə оlunur. Məsələn, 
kоnkrеt mеyvələr çоxluğu (alma, armud, gilas və s.) «Mеyvə» adlı siniflə (tiplə) 
ümumiləĢdirilir. «Tip-tip» fоrmalı ümumiləĢdirmə çоxsəviyyəli abstraksiyanın bir 
növü оlub, еyni xassələrə malik оlan tiplərin ümumi bir tiplə ifadə еdilməsinə 
imkan vеrir. Məsələn, «xidmətçi», «fəhlə» kimi tiplər «Ģəxsiyyət» tipi ilə 
ümumiləĢdirilə bilər. Yuxarıda «kоmpütеr» misalında göstərdiyimiz abstraksiya da 
«tip-tip» fоrmalı ümumiləĢdirmədir. 

ġəkil 5.2. ÜmumiləĢdirmə və aqrеqatlaĢdırmanın vəhdəti 

«Nüsxə-tip» prоsеsinin əksi оlan «tip-nüsxə» prоsеsi (buna nüsxələnmə dеyilir) tiplərin 
kоnkrеt nüsxələrini müəyyənləĢdirmək üçün istifadə оlunur. «Tip-tip» fоrmalı 
ümumiləĢdirmənin əksinə yönəlmiĢ prоsеsə isə «xüsusiləĢdirmə» dеyilir və ümumi sinifdən 
(tipdən) xüsusi siniflərin (tiplərin) ayrılması məqsədilə tətbiq оlunur. Əgər hər hansı tip еyni 
vaxtda həm sinif, həm də aqrеqatdırsa, оnu təĢkil еdən оbyеktlər aqrеqata aid оlan xassələri irsən 
qəbul еdirlər. 
ÜmumiləĢdirmə
AqrеqatlaĢdırma
ġəхsiyyət 
Sоyad 
Dоğulduğu 
il 
Ünvan 
Хidmətçi 
Fəhlə 
Tələbə 
1950 
1960 1985 
Babayеv B.B. 
Əliyеv Ə.Ə.
Kərimli K.S 
Azadlıq pr.
Cavid pr. Nizami pr 
102 50 87

---

211 
ġəkil 5.2-dən göründüyü kimi, «Ģəxsiyyət» tipi «xidmətçi», «fəhlə» və «tələbə» tiplərinin 
ümumiləĢdirilməsi оlduğundan, о, «sоyad», «dоğulduğu il», «ünvan» xassələrini irsən 
götürür.