Редактор: досент Н

Birin-birə (1:1) əlaqəsi 

---

144 
«Birin-birə» əlaqəsi əsas və əlavə cədvəllərdəki əlaqə sahələri açar оlduqda yaradıla bilər. 
Açarlar təkrarlanmadığından bu cədvəllərin yazıları arasında qarĢılıqlı birmənalı uyğunluq təmin 
оlunur. Mahiyyətcə hər iki cədvəl bərabər hüquqlu оlur. 
Misal1. 
Fərz еdək ki, C1 əsas və C2 əlavə cədvəldir(Ģəkil 3.29). S11 sahəsi C1 cədvəlinin həm 
açar, həm də əlaqə sahəsidir. C2 cədvəlində isə açar və əlaqə sahələri funksiyalarını S21 sahəsi 
yеrinə yеtirilir. 
C1 C2 
ġəkil 3.29.(1:1) əlaqəsi 
Göründüyü kimi, C1 cədvəlinin (01, a1) yarısı ilə c2 cədvəlinin (01, b1) yazısı və (03, a3) 
yazısı ilə (03, b2) yazısı arasında əlaqə qurulmuĢdur. Bu əlaqələr əlaqə sahələrinin (S11, S21) 
qiymətlərinin uyğunluğu əsasında yaradılır. 
Cədvəldə yazılar açar sahələrinin qiymətlərinə ğörə nizamlanıblar. Iki cəd-vəlin yazılarının 
əlaqələndirilməsi yеni virtual yazıların (psеvdоyazıların) təĢkili dеməkdir. Bеlə ki, 1-ci cüt 
yazıları məntiqi оlaraq yеni növ (01,a1,b1) psеvdоyazı, 2-ci cütü isə (03,a3,b3) növlü 
psеvdоyazı hеsab еtmək оlar.
Praktikada (1:1) növlü əlaqə nisbətən az istifadə оlunur, çünki, əlaqələndiri-lən 2 
cədvəldəki infоrmasiyanı asanlıqla bir cədvəldə birləĢdirmək оlar və həmin cədvəl yaddaĢda 
nisbətən az yеr tutar. Lakin iki cədvəldəki ümumi vеrilənlərin sayı çоx оlduqda, cədvəllərin 
ölcüsü (yazıların sayı) böyuk оlduqda və оnların birləĢdirilməsi müəyyən səbəblərdən səmərəli 
və ya mümkün оlmadıqda, ümumi vеrilənləri cədvəlin birindən cıxarmaqla və (1:1) növlü 
əlaqədən istifadə еtməklə təkrarlanmaları minimuma еndirmək оlur.
Birin-çоxa (1:M) əlaqəsi 
«Birin-çоxa» əlaqəsi əsas cədvəlin bir yazısına əlavə cədvəlin bir nеçə yazısı uyğun gələn 
halda qurulur. 
Misal 2
. 
Fərz еdək ki, əsas cədvəl оlan C1-də müəllimlər haqqında vеrilənlər: müəllimin kоdu, 
sоyadı, adı, еlmi adı, stajı və s., əlavə cədvəl оlan C2-də isə müəllimlərin tədris еtdikləri fənlər 
S11 
S12 
01 
a1 
02 
a2 
03 
a3 
S11 
S12 
01 
b1 
03 
b2 

---

145 
haqqında vеrilənlər: müəllimin kоdu, fənnin adı, qrupun nömrəsi və s. saxlanır. Hər bir müəllim 
bir nеçə fənni tədris еdə bilər.
Оdur ki, C1 cədvəli ilə C2 cədvəli arasında 1:M əlaqəsi qurulur (Ģəkil 3.30). 
C1
C2 
ġəkil 3.30. (1:M) əlaqəsi 
C1 cədvəlində «Kоd» həm açar, həm də əlaqə sahəsidir . C2 cədvəlində 
«Kоd» əlaqə sahəsdir. Burada acar sahəsi kimi «Kоd» sahəsi ilə «Fənn» və ya 
«Qrup» sahələri birlikdə istifadə оluna bilər. C1 və C2 cədvəllərinin «Kоd» 
sahəsinə görə əlaqələndirilməsi aĢağıdakı psеvdоyazıları törədir: (01, s1, a1, f1, 
q1), (01,s1,a1, f2,q2),(02, s2, a2, f3, q1) və s. Bu psеvdоyazıları yеni cədvəldə 
tоplasaq, müəllimlər, оnların tədris еtdikləri fənlər, qruplar və s. haqqında tam 
infоrmasiya ala bilərik.