МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ 40 ishlarida aqli zaif o‘quvchilarni bog‘langan nutqini rivojlantirishda maxsus yondashuvlar
zarurligini isbotlab bergan. Ona tili darslariga oid tajriba sinov ishlarini mazmunini ishlab
chiqishda olimaning xulosalari va tavsiyalari metodologik asos bo`lib hizmat qildi.
D.A.Nurkeldieva ilmiy tadqiqot ishini olib borishda aqli zaiflikka qanchalik erta
tashxis qo‘yilsa va erta nuqsonga pedagogik ta’sir ko‘rsatilsa, shunchalik bu bolaning
ishtimoiylashuvi samarali bo‘lishini ta’kidlaydi.
K.M.Mamedov aqli zaif bola bilan psixik rivojlanishi sustlashgan bolalarni farqlash va
shu asosda ta’limiy yondashuvlarni tatbiq etish lozim deb ta’kidlagan.
Imkoniyati cheklangan bolalarda uchraydigan yozuv jarayonidagi muammolarni
bartaraf etishning metodik hamda pedagogik tomonlarini Z.Axmedova tomonidan tadqiq
qilingan va amaliyotga ish turlari joriy etilgan. Biz aynan asoslovchi tadqiqot ishimizni
metodik tomonini shakllantirishda Z.Axmedovaning tadqiqotlarida keltirilgan tavsiyalariga
tayandik.
M.Yu. Ayupova fonetik fonematik nutqni tekshirish usullarini tadqiq qilgan. Uy ta’limiga
jalb etilgan bolalarning fonetik fonematik idroki bir qator fanlarni o‘zlashtirishda o‘zining
ta’sirini beradigan omil. Shuning uchun M.Yu. Ayupova tomonidan amaliyotga joriy etilgan
tavsiyalar dars jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi samarali muloqotni eshitib
farqlab, eshitganlarini takrorlash jarayonlarini tashkil etishda qo‘llanildi.
Uy ta’limiga jalb etilgan bolalarning lug‘at boyligini o‘stirishda uchraydigan
muammolar sabablarini aniqlashda L.R. Mo‘minovaning nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalar
bilan ishlashga oid korreksion pedagogik ish tizimidan foydalanildi. Chunki lug‘at boyligi
qanchalik boy bo‘lsa, o‘quv predmetlarini egallash shunchalik oson bo‘ladi.
Aqli zaif bolalar matematik tasavvurlarini, ularda matematik tushunchalarni shakllantirish
bilan bog‘liq o‘quv topshiriqlar sistemasini A.Sagatov ishlab chiqqan. Olimning “Yordamchi
maktabda matematika o‘qitish uslubiyoti” nomli uslubiy qo‘llanmasida aqli zaif bolalarning
matematik nutqi va tafakkurini rivojlantirishda beriladigan mavzularning ketma-ketligi
muhim ahamiyat kasb etishi ko‘rsatib o‘tilgan .
Aqli zaif bolalarga chet tilini o‘rgatish bo‘yicha R.Shomaxmudova ilmiy tadqiqotlar
olib borgan bo‘lib, o‘zining ishlarida aqli zaif bolalarga rus tilini o‘rgatishda ko‘rgazmali
va turli vaziyatli yondashuvlarning ustuvorligi, ularsiz ushbu jarayon bir qadam siljimasligi
to‘g‘risida fikrlarini asoslab bergan.
Insonni inson sifatida shakllanishida ikkinchi signal sistemasi xisoblangan nutqning
o‘rni beqiyosdir. X.M.Pulatova imkoniyati cheklangan va nutqi rivojlanmagan maktabgacha
yoshdagi bolalar nutqiy faoliyatini rivojlantirish bo‘yicha tavsiyalarni ishlab chiqqan.
Nogiron bolalar bilan psixokorreksion ishlarning andozasi D.Y.Maxmudova tomonidan
ishlab chiqilgan bo‘lib, andozada bolalarda ruhiy zo‘riqishning hamda depressiyaga
tushishning oldini olish bilan bolalarni hayotga tayyorlashning samarali ish tizimi, uning
shakllari, usul xamda vositalari ochib berilgan.
Qo‘shni Qirg‘iziston Respublikasi olimlaridan M.B.Rizashova o‘zining “Serebral falaj
bolalar bilan korreksion ish jarayonida defektologlar va ota-onalar hamkorligi” nomli ilmiy
tadqiqot ishida maxsus va oiladagi ta’limda korreksion ishlar samaradorligining oshishida
defektologlar va ota-onalar o‘zaro hamkorligining samarali shakllari tavsiflab berilgan.
Jumladan, nogiron bolalar bilan olib boriluvchi korreksion ishlar oilalarda davom etishida
ota-onalar mas’uliyatiga yеtakchi mezon sifatida qaraladi. Ayniqsa, nogiron farzandlari
mavjud bo‘lgan oilalarni sog‘lom turmush tarzini bilishga, bolalarga savod o‘rgatishda
narsa va xodisalarni o‘zining nomi bilan tushuntirish kabi tavsiyalari yaxlit ma’noda aqli
zaif farzandi mavjud ota-onalar uchun to‘laqonli mos kelishi alohida ahamiyatlidir.
Rivojlanishida kamchiligi bo‘lgan bolalar va ularning ota-onalari o‘rtasidagi o‘zaro
