Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МуғаллиМ ҳәМ үзликсиз билиМлендириў
59
Ушбу фикрни ривожлантириш ва ғоясини илгари суришнинг даражалари ҳамда 
услублари С.Аннамуратова, Р.Жўраев, А.Исимова, Ж.Йўлдошев, А.Мунавваров, 
У.Нишоналиев, А.Соҳибов, Э.Сейтхалилов, Ў.Толипов, Т.Усмонхўжаев, Б.Қодиров, 
Д.Шарипова, С.Файзулина каби олимларнинг тадқиқотларида ҳам қисман ўз ифода-
сини топган. 
Ислом фалсафасида ахлоқ, инсон ва жамият муносабатлари ниҳоятда чуқур ва 
кенг қамровли таҳлил этилиб, ўзига хос дунёқарашни шакллантиради. Айни вақтда 
инсонларда дунёвий фанлар таъсиридаги илмий дунёқараш ҳам ёнма-ён шакллана 
боради. Ҳар икки дунёқарашлар тизимидаги фикрларда ижтимоий адолат масаласи 
алоҳида ўрин тутади. 
«Шу ўринда Ватанимиз халқларининг маънавий ва мафкуравий ҳаётида муҳим 
роль ўйнаган ислом дини ва унинг жамият ҳаётидаги ўрнини тарихийлик нуқтаи 
назаридан ўрганиш алоҳида аҳамият касб этади. зеро ислом дини доимо халқимиз 
маънавиятининг ажралмас қисми бўлиб келган. Айниқса, сиёсий ҳуқуқсизлик, 
иқтисодий қарамлик ва маънавий тутқунлик шароити юзага келган мустамлакачилик 
даврида ислом динининг жамият ҳаётида тутган ўрнини тарихийлик нуқтаи назари-
дан ўрганиш шубҳасиз жуда муҳимдир», - деб ҳисоблайди, тадқиқотчи Д.Исмоилова.
Афсуски, мамлакатимизнинг ўрта асрлардаги, хусусан, Мовароуннаҳр даври-
даги ҳуқуқ тарихига, фикҳига бағишланган кўп қиррали йирик асарлар деярли йўқ. 
замондошларимиз бўлмиш бир қатор ҳуқуқшунос ва шарқшунос олимлар ҳозирда бу 
соҳада тадқиқот олиб бормоқдалар. зеро, ўрта осиёлик фақиҳларимиз жаҳон ҳуқуқий 
маданияти тараққиётига қўшган ҳиссасини атрофлича чуқур тадқиқ қилиш давр тала-
бидир. Чунки аждодларимизнинг бой ҳуқуқий тажрибаси ва мероси мустақил ўзбек 
давлати тараққиётига мустаҳкам пойдевор бўлиб хизмат қилади.
Таниқли ҳуқуқшунос олим Абдулҳаким Шаръий Жўзжонийнинг «Ислом 
ҳуқуқшунослиги, Ҳанафий мазҳаби ва Ўрта Осиё фақиҳлари» номли асари бу бора-
даги илк йирик тадқиқотлардандир. 
Исломда шахс ҳуқуқий ҳолатининг мазмуни ислом ҳуқуқшунослиги – аввало, 
хусусий ҳуқуқ (мулкдор ваколатлари ва мулкий ҳуқуқлар) эканлиги билан боғлиқ. 
Шу боис шахс мақомининг ҳуқуқи деб номланувчи ҳуқуқ мусулмон жамоасида мав-
жуд бўлган муносабатларни (никоҳ, оила, ажралиш, мерос муносабатларини, мулкий, 
жумладан ерга бўлган мулкий муносабатларни ва ҳ.к.) ўз ичига олади. 
Исломнинг асосий ғоялари, ишонч, раҳм қилиш, ўзаро ёрдам, диний бағрикенглик, 
ўзаро ҳурмат, шахсни баркамол қилиш каби таълимотларида кўриниб, ўзида миллий 
мустақиллик ғояларини акс эттиради. Улар баркамол шахс тарбиясида манба бўлиб 
ҳисобланади.
Исломий қадриятлар аҳамиятини рад этмаган ҳолда, уларни абсолютлаштириш 
миллий ва юқори, асосан, илмий қадриятлар ролини нотўғри баҳолашга олиб келиши 
мумкинлигини ҳисобга олиш керак. 
Ўзбекистон тарихнавислигидаги умужаҳон тарихи соҳасига оид ишлар ора-
сида илк ислом давлати бошқарув аппаратининг шаклланиши ва унинг таркибий 
қисмларига бевосита бағишланган махсус тадқиқот учрамайди. Республикада фаолият 
олиб бораётган исломшунос олимлар Н.И.Иброҳимов, М.А.Усмонов, А.А.Ҳасанов, 
з.М.Ҳусниддинов, Х.Муҳамедов, Исмоил Маҳдум қадимги Арабистон ярим ороли 
тарихи, Муҳаммад пайғамбар ҳаёти, Қуръони карим, чаҳорёрлар тарихи ва диний-
сиёсий оқимлар бўйича тадқиқотлар олиб бордилар. 

---