Reaksiyalarning tartibi Aktivlanish nazariyasi Geterogen reaksiyalar

Geterogen reaksiyalar
Agar reaksiyada qatnashayotgan moddalar boshqa-boshqa fazalarga mansub bo’lsa, bunday reaksiyalar geterogen reaksiyalar deb yuritiladi.
Fazalar chegarasidagi sirtda boradigan geterogen reaksiyalarning kinetikasi uch bosqichdan iborat:
1) Dastlabki moddalarning reaksion zonaga kelishi: (bu bosqich diffuziya tufayli amalga oshadi).
2) Kimyoviy reaksiya sodir bo’ladigan bosqich.
3) Reaksiya mahsulotlarining reaksion zonadan chetlanishi (bu bosqich ham diffuziya tufayli amalga oshadi).
Harorat va moddalar konsentratsiyasini shunday idora qilish mumkinki, natijada reaksiyaning tezligi moddalarning chegara sirtiga kelish va sirtdan qaytish tezligidan ortiq bo’ladi. Bunday sharoit reaksiyaning diffuzion sohasi deyiladi.
Zanjir reaksiyalar
Valentliklari to’yinmagan aktiv zarrachalar (erkin atom, radikal va g’alayonlangan molekulalar) ishtirokida ketma-ket bosqichlar bilan boradigan reaksiyalar zanjir reaksiyalar deyiladi. Zanjir reaksiyalar qatoriga yonish, portlash va juda ko’p fotokimyoviy reaksiyalar kiradi. Bu reaksiyalarning tezlik tenglamalari oddiy reaksiyalarnikiga qaraganda ancha murakkab bo’ladi.
Zanjir reaksiyalarning mexanizmi N.N.Semyonov tomonidan yaratilgan.
Zanjir reaksiya boshlanishi uchun birinchi shart aktiv markazlarining hosil bo’lishidir. Aktiv markazlar vazifasini valentliklari to’yinmagan atom va radikallar bajaradi. Har qanday zanjir reaksiyani uch qismdan iborat deb qarash mumkin.
1) Zanjirning vujudga kelishi, «boshpana reaksiya».
2) Reaksiyalar zanjiri, (zanjirning davom etishi va tarmoqlanishi).
3) Zanjirning uzilishi.
Misol:
Cl₂ → 2Cl* boshlama reaksiya.
Cl*H₂ → HCl + H* reaksiyalar zanjiri.
H* + Cl₂ → HCl + Cl
Cl + H₂ →HCl + H* va hokazo.
Zanjir reaksiyalarning eng muhim hususiyati zanjirning uzunligidir.
Zanjir reaksiyasida bir aktiv markaz vujudga keltirgan oddiy reaksiyalarning (zvenolarning) soni zanjirning uzunligi deyiladi.
Portlash - nihoyatda tez boradigan reaksiyalardir.