Rawajlandiriw ministirligi tashkent informatsiyaliq texnologiyalari universiteti
Download 0,66 Mb. Pdf ko'rish
|
informatika ham informatsiyaliq texnologiyalari panin oqitiwdin dasturiy usillari sawbetlesiw lektsiya ameliy jumis oz betinshe jumis ham laboratoriya jumislari
|
O’ZBEKSTAN RESPUBLIKASI INFORMATSIYALIQ TEXNOLOGIYALARI HA’M KOMMUNIKATSIYANI RAWAJLANDIRIW MINISTIRLIGI TASHKENT INFORMATSIYALIQ TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI NO’KIS FILIALI ”Kompyuter injiniringi” fakulteti Informatsiya – kommunikatsiya texnologiyalari tarawinda Ka’siplik ta’lim bag’dari 4-kurs studenti Valieva Azizanin’ Informatika ha'm informatsiyaliq texnologiyalari pa'nin oqitiw metodikasi pa’ninen O’z betinshe jumisi
Tapsirg’an: Valieva Aziza No’kis 2016
Tema: Informatika ha’m informatsiyaliq texnologiyalari pa’nin oqitiwdin’ da’stu’riy usillari, sa’wbetlesiw, lektsiya, a’meliy jumis, o’z betinshe jumis ha’m laboratoriya jumislari. Joba: 1. Akademik litsey ha`m kasip-o`ner kolledjlerinde informatika kursinin` mazmuni. 2. Seminar, a’meliy ha’m laboratoriya shinig’iwlari, olardin’ ma’nisi ha’m a’hmiyeti. 3. Teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaqlardı rejelestiriw basqıshları. 4. Oqiw protsessinde talabalar o’z betinshe jumisti sho’lkemlestiriw.
Akademik litsey ha`m kasip-o`ner kolledjlerinde informatika kursinin` mazmuni. Akademik litsey ha`m ka’sip - o`ner kolledjlerinde da`stu’r jeke kompyuterlerdin` da`stu’riy ta`minatin u’yreniw tiykar qilip aling`an. Sol pa’ndi u’zliksiz bilimlendiriw sistemasinin` bul basqishina kiritiliwinen maqset oqiwshilardi xabardi izlep tabiw, tan’law, jumis protsessinde ha`m turmista xabar texnologiyalari ja’rdeminde olardan paydalaniw ha`m su’wretlewge u’yretiwden ibarat. Bu’gingi ku’nde pu’tkil du’nyada informatsiya texnologiyalari (IT) ken’ ko’lemde rawajlanbaqta. Zamanago’y ja’miyet informatsiya uzatiw ko’lemi ha’m tezligi ta’repinen shegaralanbag’an pu’tkil ja’ha’n informatsiya tarmag’inan aktiv paydalaniw menen xarakterlenedi. Multimedia ha’m Internet texnologiyalarinin’ payda boliwi, ken’ tarqaliwi IT ni baylanis, ta’rbiya, ja’ha’n ja’miyetine kirip bariwi quralinda isletiw imkanin beredi. Biz en’ birinshi na’wbette ta’lim protsessinde bul texnologiyalardi qollaniwdi u’yreniwden aldin, informatsiya ha’m texnologiya so’zlerinin’ ma’nisin u’yrenip shig’iwimiz kerek. ”Informatsiya” so’zi ha’r tillerde qollanilip, ma’nisi ha’r qiyli talqilansa da, ol tiykarinan latinsha informatio so’zin bildiredi. Ol ”mag’liwmat”, ”tu’sindiriw”, ”su’wretlew” degen ma’nini an’latadi. Texnologiya so’zi greksheden techne – sheberlik, o’ner, ta’jiriybe ma’nislerin bildiredi. Texnologiya - bul jasalma obyektlerdi jaratiwg’a bag’darlang’an protsesslerdi basqariwdir. Kerekli protsesslerdi kerekli bag’darda bariwin ta’miynlew ushin jaratilg’an sha’rt – sha’rayatlar qanshelli jaqsi sho’lkemlestirilgeni texnologiyanin’ na’tiyjeli boliwin bildiredi. Informatsiyaliq texnologiya – bul mag’liwmatti bir ko’rinisten, ekinshi ko’riniske keltiriw, mag’liwmatti jiynaw, qayta islew ha’m uzatiwdin’ usil ha’m qurallarinan paydalaniw potsessine aytiladi. Mekteptegi ta’lim protsessinde oqiwshilar IT ja’rdeminde tekst penen islewdi, ko’rinisli obyektlerdi ha’m mag’liwmatlar bazasin jaratiwdi, elektron kestelerden paydalaniwdi u’yrenedi. Oqiwshilar informatsiya jiynawdin’ jan’a usillarinan paydalaniwdi u’yrenip, olardin’ du’nyaqarasi ken’eyedi. Sabaqliqlarda IT nin’
qollaniliwi oqiwg’a bolg’an motivatsiyasin, oqiwshilardin’ qizig’iwshilig’in, o’z betinshe jumislarinin’ na’tiyjeligin asiradi. Kompyuter IT menen birgelikte ta’lim tarawinda, oqiwshilardin’ oqiw ha’m do’retiwshiliginde jan’a imkaniyatlardi ko’rsetedi. IT ni qollawda shaxstin’ ba’rshe qa’biletlerin – qizig’iwshiliq, a’dep- ikramliliq, do’retiwshilik, estetikaliq qa’biletleri ju’zege shig’ariwg’a ha’reket qiliw kerek. Bul qa’biletler kereklishe joqari da’rejede ju’zege shig’iwi ushin pedagogtin’ IT tarawindag’i bilimi za’ru’r esaplanadi. Pedagoglarda bul bilimdanliqti rawajlandiriwdi joqari oqiw orinlarinda oqiw dawaminda baslaw kerek. IT tarawindag’i bilimdanliqti to’mendegiler menen an’latsa boladi: zamanago’y informatsiya ortalig’inda ta’jiriybeni bahalaw ha’m xizmette qollaw qa’bileti; jeke do’retiwshilik qa’biletlerin rawajlandiriwg’a ha’reket qiliw; uliwma kommunikativ ma’deniyattin’, informatsiya almasiwin qa’liplestiriwde ta’jiriybe ha’m teoriyaliq bilimlerinin’ barlig’i; informatsiyani aliw, tan’law, saqlaw, o’zgertiriw, ko’rsetiw, uzatiw ha’m qollaw ma’deniyatin o’zlestiriw dep ataladi. Joqari ta’lim oqiw protsessin sho’lkemlestiriwde innovatsion texnologiyalardin’ roli ku’n sayin artip barmaqta. Araliqtan oqitiw texnologiyalarinan paydalaniw zamanago’y ta’limnin’ imkaniyatlarin ja’nede ken’eytirdi. Bu’gingi ku’nde jer sharinin’ qa’legen jerinen turip, zamanago’y informatsiya kommunikatsiya texnologiyalari (IKT) imkaniyatinan paydalang’an jag’dayda ta’lim aliwi mu’mkin. Sonday-aq da’stu’riy ta’lim o’z ko’rinisin saqlap tursa da, keyingi jillari araliqtan oqitiw texnologiyalari ku’nnen-ku’nge rawajlanip barmaqta. IKT-bul tu’rli texnikaliq ha’m programmaliq qurilmalar menen informatsiyag’a islew beriw usili. Ol za’ru’r programmaliq ta’miynatqa iye bolg’an kompyuterler ha’m mag’liwmatlar jaylastirilg’an telekommunikatsiya qurali esaplanadi. To’mendegi kestede O’zbekistan Respublikasi joqari ha`m orta arnawli bilimlendiriw ha`m Ministrler Ken’esi ta’repinen 2000-jil avgust ayinda tastiyiqlang`an akademik litsey ha`m ka’sip-o`ner kolledjleri ushin «Informatika» pa’ninin` oqiw da`stu’rine kiritilgen tiykarg`i temalar (bo`limler) ha`m olardi u’yreniw ushin ajratilg`an saatlar keltiriledi. 2002-jilda sol u’lgi da`stu’r qayta islep shig’ilip, 1 jil dawaminda ekspertizadan o`tkeziledi ha`m baspag’a usinis etiledi. Da`stu’rdin` bo`limleri boyinsha saatlardi shama menen jobalastiriw № Temalar Ajritilg`an saatlar
Jami
Teoriyaliq shinig’iw- lar
A`meliy, laboratoriya shinig’iwlari 1 Informatika haqqinda uliwma mag`liwmatlar. Ma’deniy, xabar, ja`miyet. 12 6
2 Jeke kompyuterler menen islew. 26 10
12 3 Kompyuter grafikasi. 10 4 4 4 Tekst redaktorlari. 28 10
14 5 Elektron kestelar. 26 10
12 6 Mag`liwmatlar bazasi. 18 10
6
Ja`mi 120 50
52
Sa’wbetlesiw – pedagog iskerliginin’ en’ za’ru’r professional qurali esaplanadi. Sa’wbetlesiwdi informatsiya almasiw funktsiyasi – ruwxiy bayliq ha’m jan’aliqlar menen pikir almasiw protsessin ta’miyinlew menen birge oqiw-ta’rbiyaliq protsessti rawajlandiriw ushin unamli qizig’iwshiliq bolip tabiladi. Birgelikte pikirlew ushin sharayatlar jaratiwdan ibarat. Roller almasiwi ja’rdeminde sa’wbetlesiw ornatiw bolsa, olarda ol yaki bul sotsialliq qa’liplesip qalg’an is-ha’reketti da’stu’rleydi (oqitiwshi-oqiwshi). Sa’wbetlesiwdin’ en’ za’ru’r funktsiyalarinan biri – tin’lay biliw (da’rtlesiw) bolip tabiladi. Ol basqa insan sezimlerin tu’siniw, basqalar ko’z qarasin maqullaw qa’biliyetin qa’liplestiriw protsessinde a’melge asadi ha’m topardag’i mu’na’sebetlerdi normag’a keltiredi. Bunda oqiwshini, onin’ qa’lewlerin tu’siniw ha’m bular tiykarinda oqiwshig’a ta’sir etiw za’ru’rligin an’law oqitiwshi ushin ju’da’ za’ru’r bolip tabiladi. Sabaqqa tayarliq ko’rip atirg’anda sa’wbetlesiwdin’ barliq funktsiyalarinan kompleks paydalaniwg’a erisiw za’ru’r. Sabaqti rejelestirip atirg’anda tek g’ana informatsiya beriw haqqinda emes, ba’lkim oqiwshilardin’ o’z shaxsin ko’rsetip beriwlerin ha’m o’z shaxsiy qa’biliyetin ha’m ko’rsete aliwg’a sharayat jaratiwdi ha’m rejelestiriwi za’ru’r.
Bunda a’sirese, oqitiwshi ja’rdemindegi za’ru’rlik sezgen oqiwshilarg’a ayriqsha itibar beriw, ha’r bir oqiwshini qiziqtiriw usillarin, birge islesiw ha’m do’retiwshilikke tiykarlang’an miynetti sho’lkemlestiriwdi aldinnan oylap qoyiw lazim. Sa’wbetlesiw boyinsha belgili qa’niyge alim Kan-Kalik pikirinshe, professional pedagogikaliq sa’wbetlesiw qurami to’mendegilerden ibarat: Klass-topar menen bolatug’in sa’wbetlesiwdi pedagog ta’repinen modellestiriw (proektlestiriw);
O’z-ara ta’sir ettiriwdin’ da’slepki demlerinen belgili tu’rde aktiv sa’wbet alip bariw (kommunikativ hu’jim);
A’melge asirilg’an analiz qiliw ha’m oni kelesi iskerlik ushin modellestiriw. Sa’wbetlesiw ma’deniyati – basqalardi tu’siniwge bolg’an za’ru’rlik ha’m qa’biliyetti qa’liplestiriw, o’zin tu’siniwge za’ru’rlik tuwdiriw bolip tabiladi.
Kadrlar tayarlaw Milliy da’stu’rinin’ tiykarg’i talaplarinan biri bolip, jan’a sotsial- ekonomikaliq mu’na’sebetlerge toliq juwap beriwshi, bazar ekonomikasi sharayatinda basekige say bola alatug’in, ta’jiriybeli, Watang’a sadiq ha’m pidayi kadrlardi jetilistiriw esaplanadi. Bunday kadrlardi ta’rbiyalap jetilistiriw joqari oqiw orinlari aldina jan’asha mazmung’a iye bolg’an waziypalardi a’melge asiriwdi ha’m birinshi na’wbetde oqiw protsessin sho’lkemlestiriwde jan’a forma ha’m usillardi, oqiw laboratoriya ken’eytiriw ha’m olardi zamanago’y a’sbap-u’skeneler ha’mde oqiw qurallari menen ta’miyinlewi talap etedi. 1998-1999 oqiw jilinin’ bas ma’selelerinen biri etip, joqari oqiw orinlarinda oqiw protsessin na’tiyjesin asiriwg’a belgili baylanisli bolg’an oqiw laboratoriya xanalarin zamanago’y texnika, a’sbap-u’skene ha’m oqiw qurallari menen ta’miyinlew jumislari esaplanadi. Oqiw jilinin’ 1-dekabrina shekem joqari oqiw orinlarindag’i bar oqiw qurallari, a’sbap-u’skeneler ha’m texnika qurallarin inventarivasiyasin o’tkeriw ha’mde joqari
oqiw orinlari talapnamalari tiykarinda laboratoriyalardi zamanago’y texnika, a’sbap-u’skene ha’m oqiw qurallar menen ta’miyinlew da’stu’ri islep shig’ildi. Oqiw ha’m ilimiy laboratoriyalar ushin a’sbap-u’skene ha’m oqiw qurallar islep shig’ariwshi ka’rxana ha’m sho’lkemlerdin’ jan’a kataloglarin satip aliw ha’m oqiw jilinin’ 1-dekabrine shekem oqiw orinlarina jetkerip beriw ju’kletilgen. Video-lektsiyalardin’ qisqa mazmunli tematik rejelerin du’ziw, barliq su’wret, sizilma ha’m sxemalar orinlang’an annotasiyaviy reje boyinsha video-lektsiyalar tekstleri jazildi. Television lektsiyanin’ cenariysi islep shig’ildi ha’mde onin’ a’debiy cenariysina tu’sinik jazildi. Telelektsiyalardi ko’riw ha’m dodalaw boyinsha usilliq komissiya ishinde qatnasiw. Kafedra jiynalisinda television lektsiyalar kursinin’ annotasiyaliq tematik rejelerin ha’m television lektsiyalar cenariylerin ko’rip shig’iw tastiyiqlaw. Pa’n boyinsha talaba ha’m magistrantlar ushin a’debiyatlari menen ta’miyinlengenlik da’rejesin ko’rsetiwshi kartalar du’zilgen. Rejelestirilgen ilimiy izertlew jumislarinin’ orinlaniwi (ilimiy izertlew temasina basshiliq qiliw, ilimiy izertlew jumislarinin’ belgili da’rejede orinlaniwi, ilimiy izerlew jumislari na’tiyjelerin usinis etiw biyinsha orinlang’an jumislar, esabat usinis etiw). Sabaqliq, oqiw qollanbalar, monografiyalar, ilimiy maqala ha’m lektsiyalardi jaziw ha’mde baspag’a tayarlaw. Sabaqliq, oqiw qollanbalar, monografiyalar, ilimiy maqala ha’m lektsiyalardi ilimiy ag’zalarinin’ a’meldegi oqiw ju’klenbesine qosimsha ra’wishde bo’listirildi. Teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaqlardı rejelestiriw basqıshları. Teoriyalıq sabaq - rejeli sho`lkemlestirilgen, anıq maqsetke qaratılg`an ha`m ta`lim beriwshi ta`repinen basqarıp turılatug`ın ta`lim ha`m ta`rbiya protsesi. Bul protsesste belgili bir arnawlı taraw boyınsha teoriyalıq bilimler sistemalı tu`rde ta`lim alıwshılarg`a jetkiziledi. Bul protsesste ta`lim beriwshi teoriyalıq bilimlerin a`meliyatta qollanıw jolları menen tanıstıradı. Teoriyalıq sabaq tiykarınan arnawlı u`skenelengen klasslarda o`tkeriledi. Bul klasslarda ha`r qıylı texnikalıq qurallar paydalanılıwı mu`mkin. A`meliy sabaq - anıq maqsetke qaratılg`an ha`m ta`lim beriwshi ta`repinen basqarıp turılatug`ın, anıq bir tapsınmanı orınlaw ushın kerekli teoriyalıq sabaqta alıng`an arnawlı bilimler tiykarında bilim ha`m ko`nlikpeler payda etiw maqsetinde alıp barılatug`ın rejeli didaktikalıq ha`reketke aytıladı. A`meliy sabaq ta`liminin` quramlı bo`legi bolıp, laboratoriyalarda, komp`yuter xanalarında o`tkeriledi. Teoriya ha`m a`meliyat bir birinen o`z aldına, yag`ınıy teoriyalıq ta`lim oqıw auditoriyada, a`meliy sabaqlar komp`yuter xanaları ha`m laboratoriyalarda a`melge asırıladı. Teoriyalıq sabaqta kerekli arnawlı bilimler a`meliy sabaqqa qarag`anda aldınırıq beriliwi ta`miyinleniwi kerek. A`meliy sabaqlarda ta`lim beriwshi jumıs ornında tek jumıs tapsırmalarına tiyisli qosımsha bilimlerdi beriwi kerek. Egerde a`meliy sabaqlarda ta`lim beriwshi ta`lim alıwshılardın` da`slepki bilimlerinde kemshilikler bar ekenligin anıqlasa, ol kerekli teoriyalıq bilimlerin beredi.
protsessine tayarlıq ko`riw: oqıw metodlar, tarqatpa materiallar, qurallar tayarlaw. Barlıq imkaniyatlardı esapqa alg`an halda, bir ma`rte du`zilgen rejede o`zgerisler bolmawına ha`reket etiw kerek. Ta`lim beriwshi ushın rejelestiriw oqıw protsessin basqarıwda qa`teshiliklerge jol qoymawshılıq degeni. Ta`lim alıwshı ushın rejelestiriw, ol bolajaq oqıw protsessi tuwralı ha`m ta`limnen nelerdi ku`tiw mu`mkinligi anıq ko`z aldına keltire alıwı degeni.
a`melge asırılıwı mu`mkin: pu`tkil ta`lim da`wiri da`rejesinde;
bir oqıw jılı da`rejesinde; bir semestr da`rejesinde; bir ay da`rejesinde; bir ha`pte da`rejesinde; bir ku`n da`rejesinde;
teoriyalıq sabaqtın` bir saatı da`rejesinde. Ko`binese ha`r qıylı waqıt da`rejeleri ushın mo`lsherlengen rejeler bir waqıttın` o`zinde qollanıladı. Maqsetler ha`m mazmunların rejelestiriw a`dette arnawlı bir taraw boyınsha boladı ha`m onı ta`lim beriwshinin` o`zi du`zedi. Bunın` ushın tan`lang`an arnawlı taraw bir neshe temalarg`a yamasa material tarawlarına bo`linedi. Son` metodlar ha`m sharayatlar rejelestiriledi. Teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaqlardı durıs rejelestiriw ushın, ta`lim beriwshi o`zinin` tsituatsiyasınan baslawı lazım, yag`ınıy «Temanı ilim-pa`nnin` en` son`g`ı zamanago`y talaplarına muwapıq u`yrete alaman ba yamasa bunın` ushın men ja`ne o`z aldına tayarlanıwım kerek pe?» ha`mde «Qandayda bir islep shıg`arılg`an teoriyalıq sabaq rejesi yamasa a`meliy sabaqlardın` rejesi bar ma?» degen sorawg`a juwap beriwi kerek. Bunnan keyin, ta`lim beriwshi ta`lim alıwshılardın` da`slepki bilim ha`m ko`nlikpelerin anıqlap alıwı lazım. Bunın` ushın to`mendegi tiykarg`ı sorawlar qoyılıwı lazım: Teoriyalıq sabaq yamasa a`meliy sabaqlardı o`tkiziw ushın ta`lim alıwshılardın` da`slepki bilimleri qay da`rejede? Teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaqlardı o`tkiziw ushın qanday sharyatlar bar? Qanday oqıw mazmunları u`yretiliwi ko`zde tutılmaqta? Rejelestiriw ushın joqarıdag`ı sorawlardı u`yrenip shıg`ıw – teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaqtın` basqa barlıq tayarlaw ha`reketlerine tiyar boladı. Bul tu`sinikler ha`m sorawlar arasındag`ı baylanıstı to`mende ko`rsetilgen faktorlar anıq ko`rsetip beredi.
Ha`r bir teoriyalıq sabaq ha`m ha`r bir a`meliy sabaqtı aldınnan belgilengen maqsetlerge qaray a`mel etiw kerek. A`dette oqıw da`stu`ri tiykarında belgilewimiz mu`mkin bolg`an anıq bir maqsetke erisiliwi lazım. Maqsetler jazba tu`rde teoriyalıq sabaq rejesine kiritiledi ha`m maqsetke erisilgenligi-erisilmegenligi test ha`m tapsırmalar ja`rdeminde tekseriledi ha`m bekkemlenedi. Mazmunlar: Ne? Belgilengen oqıw maqsetke muwapıq ta`rizde bilimler tarawının` mazmunı (sonın` menen birge ko`nlikpeler ha`m o`zin tutıwı) belgilenedi. Bul mazmunlar bir
ta`repten kerekli da`slepki bilimlerdi (teoriyalıq sabaq mazmunın) ha`m ekinshi ta`repten tapsırmalardı orınlaw ushın kerekli arnawlı bilimlerdi (a`meliy sabaq mazmunın) itibarg`a alıwı kerek. Bunın` ushın «Mazmun sxeması» du`zilisi kerek.
Eger maqsetler ha`m mazmunlar anıq bolsa, sonday metodlar tan`lap alınıwı kerek, olar usı maqset ha`m mazmunlardı o`lshenetug`ın na`tiyjelerge aylandıra alıwları lazım. Bul qatnasta “da`stu`riy” ha`m “interaktiv metodlar” dep atalg`an metodlar ta`lim beriwshi ta`repinen tan`lap alınadı ha`m qollanadı.
Sharayatlar degende, birinshi na`wbette materiallıq-texnikalıq sharayatlar tu`siniledi. Bir ta`repten, materiallıq-texnikalıq sharayatlar, yag`ınıy imaratlar, klasslar, oqıw ustaxanalar, laboratoriyalar, olardın` qurallanıw da`rejesi, instrumentler, shıg`ındı materiallardın` ulıwma jag`dayı ha`m basqalar, sebebi olar belgili sıpat standartlarına juwap beriwi kerek. Basqa ta`repten, metodlar ha`m oqıw quralları tu`siniledi, sebebi olar oqıw protsesindegi bilimlerdi o`zleshtiriliwine ja`rdem beredi. Oqıw maqsetlerine mo`lsherlengen ko`plep oqıw quralları bar. Lekin ga`p qurallardın` ko`pliginde emes, ba`lkim bul oqıw maqsetine erisiw ushın maqul kelatug`ın qurallardı tan`lap alıwda.
Joqarıda aytılg`an ha`mme na`rseler waqıt faktorın inabatqa alg`an halda sho`lkemlestiriliwi kerek. Sebebi ha`r bir teoriyalıq sabaq ha`m ha`r bir a`meliy sabag`ı ushın anıq waqıt o`lshemleri bar ha`m sol waqıt ishinde oqıw maqsetlerge erisiw lazım. Bunın` ushın tek g`ana puxta reje emes, ba`lkim o`nimli sho`lkemlestiriw de kerek boladı. Waqıt da`wiri, waqıt dawamı ha`m oqıw ornı – sho`lkemlestiriw protsesinde belgilenedi. U`yretiw ha`m u`yreniwdi sho`lkemlestiirwdin` bir neshe tu`rli imkaniyatları bar. Na`tiyjeler: Maqsetke erisildi me? Teoriyalıq sabaq yamasa a`meliy sabaqtın` aqırında maqsetlerge erisilgen- erisilmegenligi tekseriliwi kerek. Bunın` ushın bahalaw quralları, metodları ha`m
kriteriyaları belgileniwi lazım. Bunın` imkaniyatları – bu shınıg`ıwlar, awızeki ha`m jazba testler hamda imtixanlar. Olar ta`lim alıwshılardın` qa`bilietleri, bilim, ko`nlikpe ha`m ta`jriybelerin bahalaw imkaniyatin jaratıdı.
faktorlarına tiykarlang`an bolıp, teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaqlar rejelestiriw, a`melge asırıw ha`m de juwmaq shıg`arıw basqıshlarına baylanıslı didaktikalıq ha`reketlerdi tu`sindiredi. Bul tsiklda teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaq bir-biridan ajratılmaydı. 1-basqısh: Teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaqqa qarag`anda inabatqa alınıwı kerek bolg`an bar situatsiya ha`m da`slepki sha`rt-sharayatlardı u`yreniw. Sol orında 3 tu`rli analiz, yag`ınıy adresatlar analizi, sha`rt-sharayatlar analizi ha`m arnawlı taraw analizi a`melge asırılıwı lazım. Bul analizler a`dette ta`limnin` baslanıwında, na`tiyjeleri keyinireq kerek boladı.
Oqıw da`stu`ri tiykarında oqıw maqsetlerin belgilew yamasa anıqlaw. Teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaq ushın arnawlı oqıw maqsetler belgilep alınadı.
mazmunlar, temalar, rejelestirilgen metodlar tan`lap alıng`an oqıw-didaktikalıq materiallarga muwapıq ha`m oqıw qurallar ha`m de ulıwma waqıt rejesi sa`wlelenedi. Bul rejede tek g`ana ta`lim beriwshinin` ha`reketleri emes, ba`lkim ta`lim alıwshılardın` rejelestirilgen ha`reketleri de ko`rsetilse maqsetke muwapıq boladı. 4-basqısh: Oqıw-didaktikalıq materiallardı tayarlaw, sebebi olar a`melge asırıw basqıshının` tiykarg`ı da`slepki shartlerinen biri. Eger tayar bunday materiallar bar bolsa, olardın` arasınan tuwrı keletug`ınları tan`lap alınadı. Eger tayar bunday oqıw- didaktikalıq materiallar yamasa oqıw qurallar bolmasa, olar islep shıg`arılıwı kerek. A`detta jazba oqıw qurallar, ma`selen tarqatpa materiallar, slaydlar ha`m tapsırma
betleri kerek boladı, olarg`a qosımsha tekstli kitaplar qollanıladı. Sog`an uqsas, sabaqtan aldın plakat proektleri ha`m plakatlardın` o`zi islep shıg`ıladı. 5-basqısh: Rejelestiriw ha`m sho`lkemlestiriw tiykarında teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaqtı a`melge asırıw (o`tkiziw). Bul degeni, barlıq oqıw quralları menen qurallang`an klasslar ha`m de, kerek bolsa, ustaxanada jaylasqan oqıw mu`yeshi ha`m jeterli waqıt bolıwı kerek.
Teoriyalıq sabaq ha`m a`meliy sabaq dawamında o`zlestirilgen teoriyalıq bilimlerdi bahalaw. Bir ta`repten, bul – ta`lim alıwshılar kerekli bilimlerdi o`zlestirip alg`anıg`ının` qadag`alawı, yag`ınıy «Ta`lim alıwshılar maqsetke eristime?» degen sorawg`a juwap beriliwi kerek. Ekinshi ta`repten, ta`lim beriwshi ushın o`z-o`zin ha`m de jumısının` sıpatı qanday bolg`anlıg`ın tekseriw. Yag`ınıy «Men aldıma qoyg`an maqsetlerime eristimbe?» degen sorawg`a juwap beriliwi kerek. Eki halatta da o`lshenetug`ın na`tiyjeler bolıwı za`ru`r. Sabaqlardı rejelestiriw ha`m olarg`a tayarlıq ko`riw o`z-ara baylanıslı. Rejelestiriw - tayarlıqtın` bir bo`legi bolıp, rejelestiriw hu`jjetlerinde ta`lim beriwshinin` sabaqlarg`a tayarlıq na`tiyjeleri sa`wlelendiriledi. Sabaqlarg`a tayarlıqtı eki basqıshqa bo`liw mu`mkin: keleshekke tayarlıq - oqıw jılina ha`m da`stu`rdin` nawbettegi temasın u`yreniwge tayarlıq ha`m de ku`ndelikli - nawbettegi sabaqqa tayarlıq. Tayarlıqtın` ha`r bir elementi ta`lim beriwshinın` jeke tayarlıg`ın, oqıw – material quralların tayarlawdı ha`m oqıw protsesin rejelestiriwdi o`z ishine aladı. Oqıw protsesin rejelestiriwde ta`lim beriwshi to`mendegi wazıypalardı a`melge asırıwı kerek: ta`lim ha`m ta`rbiya jumıslarının` kelesidegi rejelerdi tayarlaw; oqıw islep shıg`arıw jumısları ushın o`lshemler ha`m texnika talapların islep shıg`ıwda qatnasıw; oqıw texnika hu`jjetlerin, bahalaw kriteriyaların, islep shıg`arıw a`meliyatının` tolıq da`stu`rin islep shıg`ıw;
arnawlı ha`m ulıwma kasiplik pa`nlerdi u`yreniw paytında tema boyınsha alıng`an oqıwshılar bilimlerin analiz etiw; tema materialın kishi temalar ha`m sabaqlarg`a bo`listiriw; o`tilgen sabaqlar juwmag`ında analiz etiw, kelesi sabaq mazmuni, teması, ta`lim ha`m ta`rbiya maqsetlerin anıqlaw; kirisiw instruktajın o`tkiziw metodların belgilew; oqıwshılardın` shınıg`ıwları ha`m o`zbetinshe jumısları sistemasın, ku`ndelikli instruktaj metodların belgilew; sabaq rejesin ha`m kirisiw instruktajı konspektin du`ziw, oqıwshılarg`a beriletug`ın belgilengen u`y tapsırmaların belgilep qoyıw. Arnawlı pa`n oqıtıwshıları ha`m qa`nige-pedagoglar to`mendegi tiykarg`ı oqıw- rejelestiriw hu`jjetlerin ju`ritedi:
kalendar tematikalıq reje; ku`ndelikli sabaq rejesi; jazba ko`rsetpe beriw hu`jjetleri: a. jol-joba kartası; b. jol-joba texnologyalıq kartası; c. ko`p ushıraytug`ın qa`telikler kartası. Rejelestiriw hu`jjetleri sabaq o`tkaziw ushın tiykarg`ı qural bolıp xızmet etedi. A’meliy sabaq rejesi: Pa`n: «Informatika» Tema: Word tekstli redaktorında keste ornatıw ha`m keste u`stinde orınlanatug`ın a`meller.
u`stinde ha`r qıylı a`mellerdi orınlawg`a, kestenin` bag`ana, qatarları, yacheykaları menen islesiwine u`yretiw.
oqıwshılar kesteler menen islewge u`yrenedi;
kesteler u`stinde ha`r qıylı a`mellerdi orınlay alatug`ın boladı;
quramalı bolg`an kesteler menen islesiw ko`nlikpesine iye boladı. Sabaq ushın talap etiletug`ın waqıt: 80 minut Sabaq tu`ri: Jan`a bilimlerdi o`zlestiriw. „Word tekstli redaktorında keste ornatıw ha`m keste u`stinde orınlanatug`ın a`meller“ teması boyınsha sabaqtın` texnologiyalıq kartası Basqısh
Waqıt Sabaq mazmunı Ta`lim texnologiyası Oqıtıwshının` iskerligi Oqıwshının` iskerligi
Metod
Qural Sho`lkem- lestiriw 5 Sa`lemlesiw,oqıwshıl ardı barlap shıg`ıw Sa`lemlesiw, Na`wbetshi: oqıtıwshının` sorawlarına juwap beredi.
Oqıwshılar dan u`yge berilgen tapsırmanı soraw
10 Test
materialların tarqatıw U`y wazıypasına juwap retinde
oqıwshılar test
materiallarına juwap beredi
Test Test
tarqat pa
materi alları
Jan`a tema bayanı
(BBB metodının` kestesin jasaw)
20 Taza tema: «Word tekstli redaktorında keste ornatıw ha`m keste
u`stinde orınlanatug`ın a`meller» 1.
Keste jaratıw
usılları 2.Kestege mag`lıwmatlardı kiritiw usılları 3. Kestenin` bag`ana, qatar ha`m ketekleri menen islesiw
(ketekler, bag`analar, qatarlar qosıw, kerek bolmag`anların alıp
taslaw; keteklerdi biriktiriw; ketekti bir neshe
keteklerge bo`liw ) Temanı o`zlestiriw. Oqıtıwshı ta`repinen berilgen sorawlarg`ı kereginshe juwap berip
BBB metodının` kestesin toltırıwg`a ja`rdemlesiw Lektsiya Videousıl Aqılg`a hu`jim, BBB metodı
Kodos kop,
komp` yuter,
plakat lar,
doska, O`z betinshe jumıs 30
Oqıwshılardı o`z
betinshe keste menen islewi ushın tarqatpa materiallar beriw. Test jumısın bahalaw ha`m oqıwshılarg`a metodikalıq ja`rdem beriw Oqıwshılar qollarına berilgen tapsırma variantları sorawlarına izbe-iz juwap berip jumıs alıp baradı. Kesteler jaratadı,bag`analardı kerekli
formag`a keltiredi, keste keteklerine tiyisli mag`lıwmatlardı kiritedi. Aqılg`a
hu`jim Kodos
kop, komp`
yuter, plakat
lar «Bilip
aldım» bag`anasın toltırıw 10
Oqıtıwshı oqıwshılardan «biliwdi qa`leymen» bag`ınısındag`ı keltirilgen «sorawlarg`a» qanday juwap alg`anlıg`ın soraydı ha`m
«bilemen» bag`anasında keltirilgenler menen
salıstırıp, «Bilip
aldım» bag`anasın toltıradı Oqıtıwshı ta`repinen berilgen sorawlarg`a juwap beredi.
tırıw. U`yge
tapsırma 5 Aktiv qatnasqan oqıwshılardı bahalaw, qa`telerin ko`rsetip beriw Oqıwshılar alg`an bahaların esitedi ha`m
o`zlerinin` pikirlerin bildiredi. Soraw- juwap,
aqılıy hu`jim
Arnawlı pa`n oqıtıwshısinin` tiykarg`ı hu`jjetlerinen biri lektsiya teksti esaplanıp, onnan oqıwshılar da paydalanıwı ko`zda tutılg`an. Arnawlı pa`n oqıtıwshısının` tiykarg`ı hu`jjetlerinen biri lektsiya teksti esaplanıp, onnan oqıwshılar da paydalanıwları ko`zde tutılg`an.
jıyındısı. Lektsiya tekstinin` strukturası to`mendegilerden ibarat:
titul beti (ministrlik, basqarma, oqıw ornı, kafedra ha`m pa`n atları);
annotatsiya jazıladı, avtor, pikir bildiriwshiler atı-familiyası, dodalang`an jıynalıs sanı ha`m sa`nesi ko`rsetiledi; kirisiw; tema rejesi; tema mazmunı;
tayanısh tu`sinikler;
qadag`alaw sorawları ha`m tapsırmalar; a`debiyatlar;
mazmunı. Ha`r bir lektsiya teksti joqarıda ko`rsetilgen strukturag`a muwapıq tolıq jazılıwı lazım. Ha`r bir tema kompyuterde jazılg`an bolıwı ha`m ko`lemi 3-4 betten kem bolmawı kerek. Tekstke didaktikalıq materiallardan qosımshalar kiritiliwi maqsetke muwapıq. Oqiw protsessinde talabalar o’z betinshe jumisti sho’lkemlestiriw. Talabalar o’z betinshe jumisti sho’lkemlestiriw formalari tu’rli tu’rde bolip, olardi bir bo’limi oqiw ko’zde tutilg’an bolip, oni ha’r bir talaba orinlaniwi sha’rt bolsa, ekinshi bo’limi erkin, yag’niy talabalar o’z qa’lewleri menen orinlaniwi mu’mkin. Bizge belgili, oqitiwdin’ tiykarg’i formalari lektsiya, seminar, a’meliy shinig’iwlar, laboratoriya jumislari, ma’slahat sabag’I auditoriyada o’tkeriledi. Olardi sho’lkemlestiriw temalar quramalig’i da’rejesine, beriletug’in informatsiya mug’darina ko’re da’slepten rejelestiriledi, oqiw saatlari ajiratiladi. Usi menen birge islep shig’ariw a’meliyati auditoriyadan tisqarida o’tkeriledi, og’an da da’slepten saatlar belgilenedi. Bilim aliw, arnawli ta’jiriybege iye boliw, talabalardi ko’z qarasin qa’liplestiriwde auditoriyada o’tiletug’in sabaqlardan tisqari talabalar ta’repinen orinlanatug’in o’z betinshe jumislar u’lken ro’l oynaydi. A’sirese ha’zirgi informatsiya a’sirinde barg’an sayin, bir ta’repten informatsiya mug’dari, jan’aliqlar artip barsa, ekinshi ta’repten, informatsiya aliw derekleri rawajlanip baradi. Olardin’ a’hmiyeti ja’nede artip baradi.
Birinshi toparg’a a’debiyatlardi konspekt qiliw, seminar sabaqlarina tayarlaniw, kurs jumis jaziw ha’m basqa sog’an uqsag’an kiritilse, ekinshi toparg’a bolsa referat jaziw, ilimiy doklad jaziw, ilimiy do’gereklerde qatnasiw siyaqlilardi o’z ishine aladi.
Barg’an sayin artip baratug’in o’z betinshe tayarlaniw waqtin na’tiyjeli boliwin ta’miynlewde eki na’rsege diqqat qaratiw kerek: a. o’z betinshe jumis oqiwdin’, aqiliy miynettin’ ayriqsha tu’ri. b. o’z betinshe jumis orinlaw u’lken a’hmiyetke iye. Keleshekte onin’ a’hmiyetin ja’nede artip baradi. Sebebi, ol talabanin’ keleshekte ta’jiriybeli qa’niyge sipatinda qa’liplesiwge za’ru’r ro’l oynaydi. Informatsiyanin’ tiykarg’i bo’limi talaba o’z betinshe ra’wishte aladi. A’sirese internettin’ kirip keliwi menen onin’ shen’beri ja’nede ken’eyedi. O’z betinshe jumisti sho’lkemlestiriwdin’ en’ za’ru’r o’zgesheligi sonda, oni talabanin’ o’zi o’z betinshe ra’wishte sho’lkemlestiredi. Sonin’ ushin talabag’a oni rejelestiriw, waqitti ratsional bo’listiriwge ja’rdem beriw lazim. O’z betinshe jumisti du’ziwdin’ za’ru’r o’zgesheliklerinen ja’ne biri oni orinlaw ushin talaba o’zin-o’zi ma’jbu’r qiliwi kerek. Bunda ha’m subiekt derek tiykarg’i orinda turadi. Talabalardi o’z betinshe jumisti du’ziwde oqiwdi basqa formalalarina uqsap uliwmaliq printsipler bar boladi. O’z betinshe jumisti olar tiykarinda du’ziw kerek. O’z betinshe jumisti du’ziwde en’ da’slep, a’piwayi na’rsege a’hmiyet beriw lazim. Bunday qarag’anda oni ha’mme biledi, biraq ko’pshilik og’an a’mel qilmaydi. Sonin’ ushin o’z betinshe jumisti du’ziwdi a’piwayi elementar printsiplerdi o’zlestiriw birinshi da’rejeli a’hmiyetke iye ha’m mine usi quramali protsessti toliq tu’rde qamirap aladi. Ha’r bir talaba o’zinin’ o’z betinshe jumisin duz’iwdi neden baslaw kerek?, Qanday maqset qoyiladi?, Jumis qanday dawam etedi?. Oni orinlawda qanday usillardan paydalaniladi, aniq ko’z aldina keltire aliwlari kerek. Ja’ne soni yadtan shig’armasliq kerek, o’z betinshe jumislardi du’ziwde qag’iydalar islep shig’ildi degeni, bul jumisti sho’lkemlestirilidi degeni emes. O’zinin’ o’z betinshe jumisin qanday orinlawdi ha’r bir talabanin’ o’zi sho’lkemlestiredi. Na’tiyjege erisiw ushin
talabanin’ o’zi sabrliq penen, tosiqlardan qoriqpay o’z u’stinde islewi kerek. Buni talabanin’ o’zi rejelestiredi ha’m a’melge asiradi. O’z betinshe orinlanatug’in jumislardan biri referat esaplanadi. Referat (latinsha
siyaqlilar mazmuninin’ qisqasha jazba yaki awizeki bayani, u’yrenilgen ilimiy ma’selenin’ na’tiyjesi haqqinda informatsiya, tiyisli a’debiyat ha’m basqa derekler obzorin o’z ishine alg’an belgili temadag’i doklad. Referat a’dette, ilimiy informatsiya waziypasin o’teydi. Onda belgili tema jaritiliwi menen birlikte, tiyisli ilimiy teoriyalar, juwmaqlar jaritiliwi ha’m qarsiliq pikirleri boliwi mu’mkin. Ilimiy izertlew orinlarinin’, joqari oqiw orinlarinda ilimiy dokladlar sipatinda referatlar ken’ tarqalg’an. A’dette talabalardin’ seminar shinig’iwlarina tayarlap kelingen arnawli informatsiyalari ha’m referat delinedi. Oqiw orinlarinda ken’ qollanilatug’in o’z betinshe jumislardin’ ja’ne bir tu’ri doklad esaplanadi. Dokladg’a: 1. jiynalis qatnasiwshilari ushin mo’lsherlengen belgili temadag’i informatsiya, lektsiya; 2. talabalardin’ o’z betinshe jumisi; 3. ilimiy jumis tu’ri sipatinda qaraw mu’mkin. Talabalardi o’z betinshe jumislarin orinlawi bos waqtin rejelestiriw menen baylanisli. Bunda sabaqta keyingi waqitti qanday o’tkiziwdi rejelestiriw za’ru’r ro’l oynaydi.
Paydalanilg’an a’debiyatlar. 1. Azlarov T. Informatika ha’m esaplaw texnikasi tiykarlari kursin milliy mekteplerde oqitiwdi rawaylandiriwdin’ metodik sistemasi. Dissertatsiya. – T., 1993. 2. Boltaev B. ha’m basqa. IXTA. 8 klass ushin sabaqliq –T., 2006. 3. Ka’sip-o’ner kolledjleri ushin xabar texnologiya pa’ninen oqiw da’stu’ri. – T, 2004. 4. Akademik litseyler ushin informatika pa’ninen oqiw da’stu’ri. –T, 2004. 5. Usmanova E.Z. O’quvchilarda mustaqil tafakkurni qanday qilib rivojlantirish mumkin. – T.: O’zbekiston, 2000. – 23 b. www. pedagog.uz, (ta`lim tarmag`i) www. ziyonet. uz, (ta`lim tarmag`i) www. google. uz (qidiriw sayti) www. Wikipediya.ru (qidiriw sayti) www.psihology.ru (ta`lim tarmag`i)
Download 0,66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish