Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

1  Muhamadjonov  A.  7-sinf  0 ‘zbekiston  tarixi,  « 0 ‘qituvchi»  nashriyoti  120-121-
 
betlar
186

---

Jahon sivilizatsiyalari tarixi
joylashgan  R avza o ro lid aN il  daryosi  ichida qurilgan  qadim gi  gidrom etr 
-  daryo oqim i (sathini  oMchagich) «M iqyos al-Nil» inshooti v a uning da- 
rajasi  qayta tiklandi.  Ahm ad  F arg‘oniy tarixda birinchilardan  bo‘lib yer- 
ning dum aloqligini  isbotlab bergan  olimdir.
B izgachaA .F arg‘oniyning 8 asari saqlanib qolgan. U lar orasida uning 
«Sam oviy  harakatlar va um um iy  ilmi  nujum»  kitobi  ham  bordir.  Bu  ki- 
tob XII  asrdayoq  lotin tiliga tarjim a qilinib,  nafaqat m usulmon  sharqida, 
balki  Ispaniya orqali Yevropa m am lakatlaridagi  astronom iya ilm ining ri- 
vojini  boshlab berdi.  Shundan  so ‘ng, A hm ad F arg‘oniy nomi  lotinlashti- 
rilib,  «Alfraganus»  shaklida  g ‘arbda  shuhrat topdi.  Uning  «A stonom iya 
asoslari»  nom li  kitobi  bir necha asrlar davom ida Yevropa universitetlari- 
da astronom iya fani  b o ‘yicha asosiy darslik sifatida foydalanildi.2
D avm ing u lu g ‘ m utafakkirlaridan biri A bu Ali ibn Sino 980-1037-yil- 
larda  yashab  ijod  qildi.  M a’lum otlarga  k o ‘ra,  ibn  Sino  400  tacha  asar 
yozgan,  «Tib  qonunlari»  va  «Kitob  ash-shifo»  olimning  eng  yirik  asar- 
laridandir.  Bu asarlarda astronom iya,  geologiya,  fizika,  adabiyot,  falsafa, 
biologiya  va  geografiyaga  oid  o ‘z  zam onasiga  yarasha  ilg‘or  v a  ilmiy 
m ulohazalar mavjud.  Ibn Sino hozirgi zamon geologiya, geografiya, geo- 
m orfologiya,  m etrologiya  v a  iqlim shunoslik  fanlarida  qoMlanilayotgan 
bir qator qonuniyat va tushunchalami yaratishga muvaffaq bo‘lgan. Tabiiy 
sharoitda  turli  unsurlam ing  inson  salom atligiga  ta ’sirini  to ‘g ‘ri  baholay 
olgan.  O lim ga  ehtirom   sifatida  dunyoning  turli  m am lakatlarida,  jum la- 
dan,  B elgiyaning  Kortreyk  shahrida  haykal  o ‘rnatilgan.  U ning  tibbiyo- 
tga  doir  asarlarida  kasalliklam ing  kelib  chiqish  sabablari  va  m anbalari, 
diagnostika,  m uolaja usullari,  dorivor o ‘sim liklar v a dori-darm onlarning 
xususiyatlari,  parxez,  inson  salomatligi  uchun jism oniy  tarbiyaning  aha- 
miyati  kabi  tabobatning k o ‘pgina g ‘oyat m uhim  m asalalariga e ’tibor be- 
rilgan.  U ning  «Al-qonun  fit-tib»  asari  XII  asrdayoq  lotinchaga  tarjim a 
qilinib,  to  XVII  asrgacha  Yevropa  tabobatida  asosiy  qo‘llanm a  sifatida 
foydalanilgan.  O lrta  asm ing  buyuk  allomasi  sharqda  «Shayx  ur-rais», 
g ‘arbda  esa  «Avitsenna»  nom lari  bilan  shuhrat  topdi.  Ibn  Sinoning  5 
jilddan  iborat «Al-qonun»  (Tib  qonunlari)  kitobi jahon tibbiyotining no­
yob  xazinasi  hisoblanadi.  Shu  bilan  birga,  u  nafaqat qom usiy  olim,  ayni 
chog‘da  iste’dodli  adib  hamdir.  «Qush  risolasi»,  «Salom on  v a  Absol», 
«Yusuf qissasi»  singari  asarlari  buning yaqqol  isbotidir.