Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

SAP
va
IBM
kabi kompaniyalarda kompyuter tizimlari yaratuvchilar xulq-
atvori va texnologiyalar o‘rtasida muvozanat topishning o‘xshash muammolariga 
e’tiborni qaratadilar, biroq ular o‘z korporativ mijozlarining markazlashtirilgan va 
nazorat qilinadigan muhitlarida ishlaydilar. Bunga qarama-qarshi ravishda, 
kriptovalyutaishlab chiquvchilar foydalanadigan laboratoriya butun dunyoni 
ifodalaydi va uning ravnaqi faoliyat ko‘rsatiladigan butun insoniyatni qamrab 
oladi. Alohida shaxslar tanlovini korporatsiyanng umumiy maqsadlari bilan barcha 
boshqaruv darajalarida majburiy bo‘lgan yo‘l-yo‘riqlar to‘plami yoki korporativ 
qoidalarning birontasi bog‘lamaydi. Odamlar optimal xulq-atvorining dastur 
dizayni ularning fikrlash tarziga qanchalik ta’sir etishi va unga qanchalik 
muvaffaqiyatli stimullar tizimi kiritilganiga bog‘liq bo‘ladi. Shuni yoddan 
chiqarmaslik kerakki, bitkoin va boshqa kriptovalyutalar bilan bog‘liq 
muammolarni hal qilish ustida jahon miqyosida misli ko‘rilmagan quvvatga ega 
bo‘lgan jamoaviy intellekt mehnat qilmoqda. Kriptoolam ochiq kodga va 
markazlashmagan modelga ega bo‘lib, bu texnologiyalar byurokratik tashkilotlar 
va beso‘naqay ulkan korporatsiyalar duch keladigan cheklovlarga uchramaydi. 
Kriptovalyutalar sohasida nafaqat ularninghavfsizligini ta’minlash bilan, balki 
ularni jamiyat uchun foydaliroq qilish yo‘llarini izlab topish bilan ham bog‘liq 
bo‘lgan juda ko‘p sonli innovatsiyalar paydo bo‘layapti. Shunday qilib, bu 
masalada juda katta istiqbollar yashiringan, lekin rivojlanayotgan davlatlarda ham, 
rivojlangan davlatlarda ham kriptovalyutalar tarqalishi yo‘lida jiddiy to‘siqlar 
mavjud. Ayrim mamlakatlarda bitkoin bilan firibgarlik operatsiyalari riski yuqori 
bo‘lsa, boshqa mamlakatlarda – uni joriy qilishga mavjud an’analar va ijtimoiy 
muammolar xalal beradi. Agar odamlarda shundoq ham pul ko‘p bo‘lmasa, ular 
hamma joyda ham qabul qilinavermaydigan, ko‘pchilik esa bu haqida umuman 
eshitmagan valyutada hisob-kitoblarning yangi, riskli shakllaridan havfsiraydilar. 
Ko‘pchilik moliyaviy beqarorlikning oldini olish borasida amaliyotda sinov va 

---

136 
tekshiruvlardan o‘tgan usullarni – taxmondagi naqd pullar, oltin, qimmatbaho 
toshlar va nihoyat, dollarniafzal ko‘radilar. Qarindoshlarga okean ortiga pul 
o‘tkazish uchunWesternUnionga 11%gacha to‘lash, albatta, qimmat, lekin 
ishonchli. Bundan tashqari, qonunchilik novatsiyalari ham mavjud. Rivojlangan 
mamlakatlarda bo‘lgani kabi, amaldorlar kriptovalyutalar bilan bog‘liq 
operatsiyalarni, shuningdek, kriptovalyutalarning umumiy pul tizimiga silliqroq 
integratsiyasini ta’minlaydigan boshqa hizmatlarni litsenziyalashni joriy qilgan 
holda to‘siqlar yaratishi mumkin.