Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Know-Your-Customer
(
KYC-kompaniyaning o’z mijozlari 
shahslarini tekshirishi
) jarayonini quvvatlamasligi ayni haqiqat va siz shaxsiy 
ma’lumotlarni qoldirmagan xolda istalgancha hamyonlar ochishingiz mumkin. 
Lekin bu ham bitkoin 100% anonim ekanligini anglatmaydi.Hozirgi davrdagi 
deyarli barcha kriptovalyutalar shaffof blokcheyndan foydalanadilar. Ozroq 
miqdordagi loyihalar esa blokcheynning shaffof emasligini ta’minlaydi. Masalan, 
DASH
(
digital 
cash 
- 
oldingi 
nomi 
Darkcoin
) 
kriptovalyutasi 
(
https://www.dash.org
) bitkoindan farli o’laroq, mijoz-server arxitekturasidan 
foydalanadi va huddi bitkoin singari 
proof of work 
printsipini ishlatgan xolda 
hulosani 
proof of stake
(
bo’lakni tasdiqlash
) rejimida amalga oshiradi. Bunda 
maxsus serverlardan (
mastermodes
) iborat bo’lgan tarmoqchalar hosil qilinadi, ular 
esa o’z navbatida hususiy amallar (
darksend
) yoki momental o’tkazuvlar kabi 
qo’shimcha funktsional imkoniyatlar yaratib beradi. 
Dash 
kriptovalyutasi 

---

96 
bitkoinga nisbatan ko’proq darajada anonimroq bo’lib, u ham to’liq shaffof 
emaslikni ta’minlab bera olmaydi. Huddi shu kabi loyihalar jumlasiga 
Zerocoin 
va 
Zero Cash Project
larni ham kiritish mumkin. To’liq anonimlikni ta’minlashni 
amalga 
oshirgan 
loyihalardan 
biriga 
misol 
sifatida 
Monero 
(
https://getmonero.org) 
loyihasini keltirish mumkin.
Monero
(
esperantoda 
valyuta ma’nosini anglatadi
) da ikki asosiy hususiyat mavjud: 

U pul mablag’larini jo’natish va qabul qilib olishni tranzaktsiyalar 
barchaga ko’ringan holda amalga oshirish imkonini beradi; 

U noaniqlik yaratib, sarf qilingan mablag’larni kuzatish imkonini 
yo’qqa chiqaradi. 
Monero
protokoli bir martalik aylanma imzo usuli (
one-time ring 
signatures
) dan foydalanadi. Ushbu texnologiya tranzaktsiyalarni to’liq yashirishga 
imkon beradigan juda kuchli anonimlilik texnologiyasidir. Tranzaktsiyani tasodifiy 
ravishda amalga oshirish uchun aylanma usulda imzo qo’yiladigan boshqa bloklar 
zanjiri tanlanadi. Bu esa nashr qilish uchun barmoqlarning raqamli tasvirini hosil 
qiladi. Tranzaktsiyani aniqlaydigan bunday raqamli tasvirni 
key-image
(
kalit 
tasvir
) deb ataladi. Bunday mug’ombirlik kuzatuvchilardan haqiqiy imzoni 
yashirish uchun hizmat qiladi hamda amalning qonuniyligini va firibgarlik 
emasligini kafolatlaydi. View-keys kalitlaridan foydalanish ham to’lov oluvchini 
aniqlashga imkon qoldirmaydi. Bunda tranzaktsiya ochiq kalitdan foydalanmagan 
holda bir martagina ishlatiladigan adresga jo’natiladi. Tranzaktsiyani o’qish huquqi 
esa to’g’ri