Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Ascribe 
yangi startapi rassomlarga mustaqil ravishda raqamli asarlarni tarmoqqa 
yuklash, yakuniy versiyani qayd etish va ularni shu tariqa uzatishga imkon 
beradiki, ular bitkoin kabi bir to‘plamdan boshqasiga o‘tib turadi. Bu shubhasiz, 
mualliflik huquqlari uchun ulkan o‘sishdir. Yangi texnologiya intellektual mulk 

---

119 
uchun tegishli bo‘lgan muammoni raqamli huquqlarni boshqarishning mavjud 
tizimlaridan foydalangan holda yaxshiroq hal qilishga imkon beradi va natijada 
rassomintellektual mulkini qaerda va qachon e’lon qilishni o‘zi hal qilishi mumkin 
bo‘ladi.Blokcheyn asosidagi ishonch protokolishirkatlar – umumiy maqsadlarni 
ko‘zlaydigan qatnashchilar jamoasi tomonidan tashkil qilinadigan va nazorat 
qilinadigan mustaqil uyushmalar tashkil bo’lishiga turtki beradi.«
Uber
ni 
birgalikdagi iste’mol iqtisodiyoti kompaniyasi deb atash – bema’nilikdir, - deydi 
Garvard professori Benkler. 
Uber 
iste’molchilar uchun tashuvlar qiymatini 
pasaytiradigan biznes yaratish uchun mobil texnologiyalar imkoniyatlaridan 
foydalandi. Bu uning yagona va yiriq yutug‘idir». Devid Tikollning izoh 
berishicha: «Birgalikda foydalanish deganda, biz odatda moliyaviy tranzaksiyalar 
emas, balki pulsiz almashinishni tushunamiz. Bu xuddi bolalar o‘yinchoqlarini 
almashganidek bir amaldir. Afsuski, bu hozir asta-sekinlik bilan yo‘qotilmoqda». 
Uning fikriga ko‘ra, «nimanidir birgalikda foydalanish bu – odamlar va boshqa 
turlar vakillari millionlab yillar davomida, homilador bo‘lishdan boshlab, 
ne’matlar almashinishi uchun ishlatilib kelingan asosiy usuldir. Garchi ayrim 
internet-kompaniyalarto‘liq ma’noda moddiy va ma’naviy ne’matlardan birgalikda 
foydalanishni haqiqatda qo‘llab-quvvatlasada, boshqalari birgalikda foydalanish 
iqtisodiyoti atamalari va ijtimoiy munosabatlarni tijoratlashtirishni o‘zlashtirib 
olgan, xolos».Birgalikda foydalanish iqtisodiyoti kompaniyalarining aksariyati 
aslida agregatorlar deb hisoblanadilar. Ular ta’minotchilarning bo‘sh zahiralarini 
(
avtomobil, 
asbob-uskunalar, 
bo‘sh 
xonalar, 
ta’mirlash 
uskunalari
) 
markazlashtirilgan platforma orqali sotish istagini agregatsiyalaydi, so‘ngra ularni 
qayta sotadi, bu vaqt mobaynida esa keligusda tijorat maqsadlarida foydalanish 
uchun qimmatli axborot to‘playdi.