Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Freemium-model, 
Free-to-play, 
Print-on-demand, 
Donation 
kabi 
biznes 
modellar 
kompaniyalarga IT-infratuzilmasisiz, omborlarsiz (
dropshipping modeli
), 
moddiy aktivlarsiz (
Sharing Economy
) va bulutli texnologiyalardan 
foydalangan holda konkret dasturiy ta’minotsiz ish faoliyatini yuritishga imkon 
berdi. Yuqorida aytilganlardan kelib chiqqan holda, raqamli iqtisodoyotning 
asosiy tamoillariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: 
Mahsulot yoki hizmatlarning iste’mol qiymatini oshirish; 
Kastom (Custom)lashtirilgan mahsulotlar ishlab chiqarish va hizmatlar 
ko’satishga o’tish; 
Omnikanallilikni ta’minlash (mijoz bilan doimiy aloqa qilish va bevosita 
aloqani amalga oshirish maqsadida bir qancha aloqa kanallarining bir 
butun qilingan xoldagi integratsiyalashni anglatadigan marketing 
atamasidir), ya’ni, offlayn va onlayin kommunikatsiya kanallaridan 

---

54 
foydalangan xolda mizojning barcha harakatlarini kuzatib turish kabi 
innovatsion imkoniyatini amalga oshirish; 
Qiymat hosil qilishning gorizontal zanjirlari sonini kamaytirish; 
Tranzaktsion harajatlarni imkon darajasida kamaytirish; 
Innovatsiyalarning hayotiy tsiklini imkon darajasida kamaytirish; 
An’anaviy kompaniyalarning elektron hizmat ko’rsatishning yangi 
bozorlariga o’tishini ta’minlash; 
Elektron hizmat ko’rsatishning yuqori darajadagi sifatini ta’minlash; 
4.0 Industriyaning iqtisodiyot va ishlab chiqarishning barcha sohalarga 
kirib borishini amalga oshirish; 
Ekotizimlilikni ta’minlash, ya’ni, dasturiy ta’minotning turli xil avtonom 
qismlari birgalikda ishlashiga va ish oqimlari ansambllariga aylanishiga 
erishish. 
Bunda gap nafaqat biznesni internetda tashkil qiladigan kompaniyalar haqida, 
balki iqtisodiyotning barcha sohalarida ishlab chiqarish faoliyatini offlayn usulda 
olib boradigan tashkilot va kompaniyalar haqida ham boradi (
masalan, qishloq 
xo’jaligi, sanoat, tog’-kon metallurgiyasi, hizmat ko’rsatish va boshqalar
).
Endi rivojlangan mamlakatlar misolida raqamli iqtisodiyotning asosiy 
ko’rsatgichlari va o’ziga hos hususiyatlari bilan tanishib chiqamiz:

Internet paydo bo’lmasdan avval mumkin bo’lmagan yangi turdagi 
hizmatlarning yuzaga kelishi.
1990 yildan hozirgi davrgacha qadar internet 
tarmog’i va information texnologiyalar imkoniyatlaridan foydalanishga 
asoslangan bir qancha yangi mahsulotlar va hizmatlar bozorlari paydo 
bo’ldi. Masalan, messenjerlar, agregatorlar, internet qidiruv tizimlari, 
internet reklama, elektron couching, elektron ta’lim va boshqalar. Yangi 
turdagi hizmatlarning paydo bo’lishiga yaqqol misol bo’lib, elektron savdoni 
keltirishimiz mumkin. 2017 yil ma’lumotlariga ko’ra, elektron savdo 
Angliyada 13.6% ini, Germaniyada 13,1% ni, Rossiyada chakana savdonng 
4,2% ni va Xitoyda 9.6% ni tashkil qilgan. Xitoy internet savdosining 2015 
yildagi aylanmasi esa 400 millard dollar atrofida bo’lganligi qayd etilgan. 

---

55 
Hozirgi davrda ijtimoiy tarmoqlarning ham ommaviyligi borgan sari ortib 
bormoqda. Jamiyatning rivojlanishi elektronbiznesning rivojlanishi va 
boshqarilishi uchun yangidan-yangi imkoniyatlar yaratib bermoqda. 
Masalan, ma’lumotlarni bulutli usulda saqlash va ularni boshqarish 
hizmatlari biznes uchun misli ko’rilmagan imkoniyatalar yaratib bermoqda. 
Endi firma va tashkilotlar ish yuritish uchun ofis maydonlari, data-markazlar 
talab qilmaydilar, information tizimlar yaratishga esa katta miqdordagi 
investitsiyalar jalb qilishning hojati qolmaydi. 

Elektron 
biznes 
sohasidagi 
kompaniyalarning 
kapitalizatsiyasi 
foydalanuvchilar soniga va ular sonining ko’payishiga bog’liq bo’lib qoladi
. 
Bu esa kompaniyalarga sotuvdan katta miqdordagi daromad olinishlariga 
sabab bo’ladi. Masalan,