Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Elektron kim-oshdi savdosi – auktsion (
e-auction
) – 
bunda savdo maydoni 
shunday tashkil qilinadiki, xaridor turli ishlab chiqaruvchilarning turli 
tovarlarini savdo paytida aniqlanadigan narxlarda sotib olishlari mumkin 
bo’ladi; 

---

403 

Elektron birjalar (
e-exchange
) – narxlar talab va taklif asosida 
aniqlaniladigan savdo maydonlari bo’lib, keyingi paytlarda tarmoq elektron 
birjalari tobora ommabop bo’lib barayapti. Masalan, aviatsiya tarmog’i 
uchun 
Aerospan
va 
MyAircraft.com
birjalari, avtomobillar uchun 
Covisint
birjasi, ommaviy iste’mol tovarlari uchun esa 
Transora
kabi birjalar 
mavjud.
Bulardan tashqari, 
vertikal elektron savdo maydonlari
ham mavjud. Ular tarmoqlar 
chegarasida korxonalarni birlashtiradilar yoki bitta tashkilotning yetkasib 
beruvchilari va dilerlarini birlashtiradilar. 
Gorizontal elektron savdo maydonlarida
esa turli tarmoqlarning kompaniyalari birlashishlari mumkin. Mijozlar bilan o’zaro 
aloqa o’rnatish turi bo’yicha ikki turdagi biznes-modelni ajratib ko’rsatishimiz 
mumkin: 

O’z-o’ziga hizmat ko’rsatish
– kompaniya elektron platforma va mahsulotni 
yaratadi, iste’molchi esa mahsulot yoki xizmatni o’zi tanlagan usulda sotib 
oladi. Misol sifatida onlayn-bankingni, elektron ta’limni yoki internet-
savdoni keltirishimiz mumkin; 

Kraudsorsing 
– bunda kompaniya internet-pletformani tashkil qiladi, 
mahsulot yoki xizmatni esa iste’molchilarning o’zlari yaratadilar (
ya’ni 
kraudsorsing mahsulotini
). Xozirgi paytda kompaniyalar iloji boricha shu 
usulni tanlamoqdalar. Misol sifatida ijtimoiy tarmoqlarni, blokcheynlarni, 
YouTube bideoservisini, fotoservislarni keltirishimiz mumkin.
Elektron biznes tashkil qilayotganda iste’molchining portretini hisobga olish va 
uning iste’molchi sifatidagi xususiyatlarini o’rganish yaxshi natijalarga olib keladi.