Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Barclays
banki on-layn bankingni tadbiq 
etgan birinchi banklardan biri bo’lgan: natijada endi mijozlar bank filiallariga bir 
oyda bir marta kelayaptilar, shu vaqtning o’zida mobil bank hizmatlaridan oyiga 
18 marta foydalanmoqdalar. Banklarning ichki jarayonlarini transformatsiya qilish 
ham bank sektorining rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega. Mijozlarga 
yo’naltirlgan raqamli texnologiyalarning tadbiq qilinishi bilan bir qatorda, 
boshqaruv, rahbarlik va nazorat funktsiyalarini ham yanada mukamallashtirish 
lozim. Banklarning to’laqonli raqamli transformatsiyasini amalga oshirish 
yo’lidagi asosiy to’siqlardan biri hizmat ko’rsatuvchi personalda raqamli 
iqtisodiyot sharoitlarida ishlash ko’nikmalarining yo’qligidir. Mijozlar bilan 
ishlashni mukammallashtirishda 
CRM
(
Customer Relationship Management
) 

---

387 
tizimi banklar raqamli transformatsiyasini amalga oshirishning muhim 
elementlaridan biridir.
Banklarning raqamli transformatsiyasi raqamli strategiyani ishlab chiqish va 
qo’llash bilan bog’liq kompleks yondoshuvni talab qiladi. Transformatsiya moliya-
kredit faoliyatini yuritishning barcha jihatlarini, shu jumladan, bankning boshqaruv 
mexanizmini raqamlashtirishni ham qamrab oladi va samaradorlikni maksimal 
ravishda oshirishga yordam beradi. Raqamli strategiya quyidagi to’rt asosiy 
masalani hal qilishga yo’naltirilgan bo’lishi kerak: 

Raqamli texnologiyalarni ish faoliyatiga tadbiq qilish; 

Hizmatlar bahosi yaratilish jarayonining transformatsiyasi; 

Raqamlashtirishning moliyaviy aspekti; 

Tashkiliy tuzilmaning o’zgarishi. 
Raqamlistrategiyaningmuvaffaqiyatli ravishda amalga oshirilishi uchun 
yuqorida sanab o’tilgan rivojlanish yo’nalishlarini koordinatsiya qilish talab etiladi. 
Bu esa ko’p jihatdan bankning operatsion modeli qandayligiga bog’liq bo’ladi. 
Ammo barcha banklar uchun yagona operatsion model mavjud emas, shuning 
uchun bankning qandayligiga bog’liq ravishda quyidagi raqamli strategyalardan 
foydalanish mumkin: 
1.
Federativ model
– bunday operatsion modelni raqamli transformatsiyani asta-
sekin amalga oshiradigan yirik banklarda qo’llash mumkin bo’lib, unda 
raqamlashtirish faoliyat yo’nalishlari bo’yicha amalga oshiriladi. Bunda ba’zi 
bir tashkiliy bo’limlar raqamli texnologyalarga bo’lgan harajatlar oqimini 
mustaqil ravishda nazorat qilib turib va hodimlarga yangi ko’nikmalarni 
singdirigan holda raqamli strategiyani amalga oshirishda ishtirok etadilar. 
Lekin boshqa bo’limlar raqamli transformatsiyada ishtirok etmasliklari ham 
mumkin. Bunda vaqt o’ishi bilan barcha hodimlr raqamli iqtisodiyotning 
afzalliklarni ijobiy baholagan holda bu jarayonda ishtirok etishga harakat qila 
boshlaydilar. Bunday operatsion modelga misol bo’lib, elektron hujjat 
aylanishiga o’tishni ko’rsatish mumkin. Ya’ni bu modelda yangiliklar bir 

---

388 
bo’limdan boshqasiga o’tib boradi va vaqt o’tishi bilan bank faoliyatiga doimiy 
asosda tadbiq qilinadi. 
2.