Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

RC4
va 
DES (3DES, DESx)
algoritmlarining 
turli variantlarini ko’satish mumkin. 
IDEA
algoritmi esa konfidentsal bo’lib, 
AQSH
xukumati tomonidan ishlab chiqilgan va uning qandayligi hech kimga 
hech qachon ma’lum qilinmaydi. Yuqoridagi algoritmlarda kalit – ma’lumot 
almashinish haqida o’zaro kelishayotgan tomonlargagina ma’lum bo’lgan 
hamda shifrlash algoritmlari tomonidan ishlatiladigan mahfiy simvollar 
ketma-ketligi bo’ladi. Shifrlash usullari barcha foydalanilishi uchun 
mo’ljallangan va konfidentsial turlarga bo’linadi. Foydalanuvchi o’z shart-
sharoitlaridan kelib chiqib va qo’yilgan talablarga qarab unisini yoki bunisini 
o’z faoliyatida ishlatishi mumkin. Shifrlash usullarining esa ikki asosiy turi 
mavjud: 
simmetrik kalitli shifrlash
va 
ochiq kalitli shifrlash tizimlari
. Bir 
qancha sabablarga ko’ra, simmetrik kalitli shifrlash usullaridan oldinroq 
foydalanila boshlangan. Uning amalga oshirilishi uchun ma’lumotlarni 
shifrlash va deshifrlash maqsadlarida bittagina kalit ishlatiladi. Bu kalitdan 
ikki shaxs orasida ma’lumot almashinish uchun foydalaniladi. Agarda 
ma’lumot almashinish jarayonida bir nechta inson ishtirok etsa, u xolda 
ularning har biri ma’lumot almashinuvchi shaxslar biladigan o’z shaxsiy 
kalitlariga ega bo’lishlari lozim. Shuning uchun ham bu xolda ma’lumot 
almashinishda ishtirok etadigan shaxslar soni ortib borishi bilan kalitlar soni 
ham geometrik progressiya tezligida osha boshlaydi. Bu xolda bir vaqtning 
o’zida ikki kishi bitta kalitga egalik qilgani uchun u yoki bu xujjatni 
jo’natuvchi kim ekanligini aniqlashning yoki identifikatsiya qilishning 
imkoniyati bo’lmaydi. Simmetrik shifrlashning eng ko’p ishlatiladigan 
protokoli 1976 yilda 
AQSH davlati tomonidan kritik bo’lmagan 

---

212 
informatsionmassivlarini himoya qilish uchun ishlatishga mo’ljallangan 
kriptografik standart –