Rasulova muhabbat ixtiyorovna

Milliy – madaniy axborotni olib yuruvchi frazeologik birliklar 
Hozirgi vaqtda lingvistikada til va madaniyatning o’zaro ta’siri masalasiga katta 
diqqat qaratilmoqda. Til insonning madaniyatini, dunyoqarashini aks ettiradigan 
vosita bo’lib hisoblanadi. Til axborotni to’plash va saqlab qolish vositasi bo’lib, u 
dunyo haqidagi inson bilimining makonidir. Har qanday xalqning tabiati, turmushi, 
tarixi, boyligi har xil. Nazarimizda, dunyoning tilga oid manzarasini shakllantirishda 
frazeologiya alohida rol o’ynaydi. Tilning frazeologik tarkibining obrazli 
mazmuniga madaniy va milliy ko’rinish gavdalantirilgan. Axir bu obrazlar 
lug’atlarda odamlar ongida behuda mustahkamlanmagan, ular o’z ma’no va 
dolzarblikarini saqlab qolganlar. V. N. Teliyaning mulohazasi bo’yicha “frazeologik 
birliklarning o’zlari madaniy stereotiplarning rolini egallaydilar”. 
Tilda madaniy milliy etalonlari bilan assotsatsiya qilinadigan o’sha iboralar 
mustahkamlanadi. Frazeologik birliklar orqasida madaniyat turadi. Lingvistik 
adabiyotda tilning u yoki bu variantiga tegishli birlikni aniqlaydigan lokalli 
markalashtirish tushunchasi ishlab chiqilgan. Berilgan ishda lokalli markalashtirish 
tushunchasida urg’u uning ekstralingvistik shartlanish tomoniga ko’chadi, lokalli 
markalashtirish esa xalq hayotining moddiy sharoitlarini, mamlakat geografiyasini, 
uning tarixi va madaniyatini, uning haqiqatliligini ko’rib chiqadigan frazeologik 
birliklarning xususiyatlarini interpretatsiya qiladi. Milliy – fonli markalashtirish 
frazeologik birliklarning semantikasi, obrazliligiga mahalliy kaloritni yaratadi.
Lokalli markalashtirishning tadqiqotida o’rganilayotgan frazeologik birliklarning 
semantikasi bir burchak ostida ko’rib chiqiladi, tildan tashqari haqiqat bilan 

---

81 
nisbatning ko’rsatgichi kabi, urg’u esa ichki shaklga, frazeologik obrazga ko’chadi. 
Frazeologik obraz chuqur o’ziga xoslikka ega. Uning yaratilishida kam bo’lmagan 
inson hayoti bilan bog’liq haqiqatning aniq hodisalari aksida ijtimoiy tomoniga 
tegishlidir. Lingvistlarning yakdillik fikri bo’yicha frazeologiya tilning ko’proq 
o’ziga xos milliy sohasi bo’lib hisoblanadi.
Frazeologik fond – bu faqat tilga oid emas, balki har bir xalqning madaniy – tarixiy 
xazinasidir. Frazeologik birliklar orqali tadqiqotchilar xalq olib yuradigan 
ma’lumotlar haqida xabar topadilar. Birgina frazeologik birlikni bilish bu kamdir, 
biz uning orqasida nima turganligini, uni mamlakatning madaniyati bilan tarixi bilan 
aloqalarini o’rganishimiz ham kerak deb o’ylayman.
Bundan tashqari, lokalli markalashtirish tadqiqot qilinayotgan frazeologik birlikda 
sotsiolingvistik shartlanish kategoriyasining bevosita kuzatilayotgan ko’rsatilishi 
bo’lib hisoblanadi.
O’zbek tili frazeologik birliklari milliy asosda paydo bo’lgan. Ingliz tilida boshqa 
tillardan olib o’zlashtirish nisbatdan kuchliroq, ayniqsa lotin va fransuz tillaridan.
Milliy – madaniy komponentlarni egallovchi tadqiqot qilinayotgan frazeologik 
birliklarning taqqosli tahlili o’z xususiyatlariga ular aks ettirgan jamiyatning hayot 
doirasi bilan bog’liq bo’lgan asosiy guruhlar bo’yicha ularning tasnifini ko’rsatadi: 
1)
Har xil ijtimoiy guruhlarning mehnatga oid faoliyatlari asosida paydo 
bo’lgan frazeologik birliklar; 2) aniq tarixiy davr, reallikni aks ettiruvchi frazeologik 
birliklar; 3) odamlar, urf - odatlar, milliy o’ziga xos vaziyatlarni aks ettiruvchi 
turmush, marosimlar asosida paydo bo’lgan ananali xarakterdagi frazeologik 
birliklar; 4) mamlakat geografiyasini aks ettiruvchi frazeologik birliklar; 5) adabiy 
manbalar, davlatga oid hujjatlar, matbuotdan paydo bo’lgan frazeologik birliklar. 
Mehnat faoliyati asosida paydo bo’lgan frazeologik birliklarning haqiqiy kasbiy 
mazmunini, mehnatga munosabatini, har xil sohadagi vakillarning hayoti va 
turmush tarzini aks ettiradilar, bu esa ko’rib chiqilayotgan milliy kaloritni 
shartlaydi. Mehnat faoliyati va ijtimoiy munosabatlar bilan bog’liq frazeologik 

---

82 
birliklarning milliy madaniy komponenti ingliz va o’zbek tillarida taqqoslanganda 
aniq bilinadi. 
Shunday qilib , xoxlagan natijaga olib kelmaydigan jamoaviy mehnat haqidagi 
tushunchani ingliz tilida