|
UMUMIY XULOSALAR
1. Bugungi kunda tadqiqotchilar oldida shaharni tashkil etuvchi omillarni va ilk shaharlarning paydo bo'lish shartlarini aniqlash kabi dolzarb muammoni yechish kabi masalalar turibdi. O'rta Osiyo shaharlarining paydo bo'lish shart-sharoitlari quyidagilar hisoblangan:
1. Qulay tabiiy muhit – tuproq (yer), suv, iqlim va boshqa – geografik omillar;
2. Yuqori samarador irrigatsiyaga ega dehqonchilik yerlari, rivojlangan texnlogiya (aholini barcha oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlaydigan). Ushbu jihatlar muqobil o'troq madaniyatning shakllanishiga sabab bo'lgan. O'troq manzilgohlar – iqtisodiy omilga bog'liqdir.
3. Zarur ijtimoiy shart-sharoitlar, ma'muriy boshqaruv, diniy liderlikning paydo bo'lishi. Bular – ijtimoiy omilga mansub. Ushbu 3 ta omil uyg'unlikda ilk shaharlar paydo bo'lishiga sharoit yaratgan. Agar omillar alohida shakllansa, shaharni tashkil qiluvchi muhitni yaratmaydi.
2. Shaharning asosiy funksional markazi uning oldida bozorlar joylashgan maydon edi. Unda nafaqat turli savdo yoki xizmat ko'rsatish jarayonlari (masalan, duradgorlik, charxchilik) amalga oshirildi, balki ba'zi hunarmandlar o'z mahsulotlarini ishlab chiqarishdi. Masalan, temirchilar bozorda bolta yasashgan va sotishgan.Bunday joylarda qurilmalarning asosiy turi do'konlar edi. Hunarmandchilik joylari asosan do'konlar, ya'ni muayyan kasb-hunarga tegishli qator asosida tashkil qilingan.
3. Ko'chalarda binolarni qatorlashtirib joylashtirilishida jamoat binolari qatordan uzoqlashtirib, oldiga maydon qoldirish ko'chalar kompozitsiyasiga aksent berib, ko'chalarni zerikarli bir xillikdan holi etadi. Shunday tarzda Sankt –Peterburgda Neva prospektidagi Pushkin nomli drama teatri, Qozon ibodatxonasi binolari oldida ochiq maydon qoldirilgan.
4. Ko’ksaroy maydoni-Samarqand va O’zbekistondagi eng yirik maydonlardan biri. U shaharning tarixiy markazida, Samarqand qal'asi deb atalgan qadimdan XX asr boshlarigacha bo'lgan tepalikda joylashgan. Maydoni taxminan 2,0 km kv. yoki deyarli 30 gektar hududni egallaydi .
5. O'rta Osiyo shaharlarida 14—16-asrlarda savdo-sotiq qilinadigan gavjum joylardagi maydonlar (mas, Registon. Chorsu) shaharsozlikning noyob namunasi sifatida diqqatga sazovordir. Zamonaviy shaharsozlikda maydonlarning 2 turi (transport va piyodalar uchun) keng tarqalgan. Maydonlarning shaharda me'moriy-tarixiy va funktsional roli mavjud.
6. Shaharlarning markaziy maydoni ularning visit kartochkalari bo’lib, shaharning eng asosiy joylari hisoblanadi. Shaharsozlik nuqtai nazaridan qaraganda, bu shaharning o’zagi sanaladi. Ijtimoiy nuqtai nazardan qaraganda, mahalliy aholi singari ko’p sonli odamlar va sayyohlarni o’ziga tortadi. Bu yerda albatta muhim tadbirlar va bayramlar o’tadi. Shahar maydoni shahar muhitini loyihalashda alohida e’tibor qaratiladigan muhim obyekt bo’lishi kerak.
7. Shaharlarning markaziy maydoni ularning visit kartochkalari bo’lib, shaharning eng asosiy joylari hisoblanadi. Shaharsozlik nuqtai nazaridan qaraganda, bu shaharning o’zagi sanaladi. Ijtimoiy nuqtai nazardan qaraganda, mahalliy aholi singari ko’p sonli odamlar va sayyohlarni o’ziga tortadi. Bu yerda albatta muhim tadbirlar va bayramlar o’tadi. Shahar maydoni shahar muhitini loyihalashda alohida e’tibor qaratiladigan muhim obyekt bo’lishi kerak.
8. Shaharning individual estetik qiyofasini ochib berish uchun tarixiy va zamonaviy noyob jamoat, turar-joy va sanoat binolariga ega bo’lishi yetarli emas. Piyoda uchun binolar o’ziga xos sahna orqasi. Ko’cha va maydonlar shahar hayotining haqiqiy sahnasi bo’lib, u yerda turli tadbirlar o’tkaziladi. Lekin ular bir-biridan bir qancha jihatlari bilan farqlanadi. Ko’chalar ko’proq harakatni tavsiflaydi, ular aslida, dinamik shahar muhitidir. Maydonlar, transport va ko’prikli maydonlar bundan mustasno, atrof-muhitning static holatini tavsiflaydi.
9. Maydonlarning o'lchamlari dominant bino bilan ma'lum bir bog'liqlikka ega: katta maydonlarda eng kuchli binolar vizual ravishda oddiy o'lchamlarga qisqartiriladi, chunki makonni tashkil qilish san'atida hamma narsa miqyosga tushadi ... psixo-emotsional tuyg'u. o'lchamning haqiqiy jismoniy o'lchovlar bilan aloqasi yo'q. Binolar va maydonlar o'rtasida bog'liqlik mavjud: yirik shaharlarning asosiy maydonlari kichik shaharlarning asosiy maydonlaridan kattaroqdir.
10. Shaharlarning tarixiy va zamonaviy maydonlarini ta’mirlash va kompleks rekonstruksiya qilishning quyidagi tamoyillarini taklif qilish mumkin:
-ekologiyani jonlantirish orqali maydonni yangilash;
-maydonning ekologik va estetik sifatini yaxshilashda landshaft dizayni vositalaridan foydalanish ;
-tarixiy ansambllarni rekonstruksiya qilish orqali yangi , keng ko’lamli tarixiy makonni qurish;
-tarixiy maydonlarni hududidan joyning tasviriga mos kelmaydigan barcha bilbord va belgilarni olib tashlash.
Do'stlaringiz bilan baham: |
