Raqamli texnologiyalar

Kalit so'zlar
: Davlat qarzi, Iqtisodiy ko'rsatkichlar, Panel kointegratsiyasi 
Kirish 
AQShda yuzaga kelgan global moliyaviy inqiroz sabab bo'ldi rivojlangan 
mamlakatlarning qarzlari ko'proq bo'ladi. Ushbu rivojlangan mamlakatlarning, xususan, 
Italiya, Gretsiya va Ispaniyaning davlat qarzlari darajasi keskin oshdi. Demak, bu holat 
aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot, davlat jamg‘armalari, davlat daromadlari, davlat 
xarajatlari va ishsizlik kabi iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlarining davlat qarziga ta’siri 
bor-yo‘qligini aniqlashga siyosatchilar va tadqiqotchilarning e’tiborini qaratdi. 
Iqtisodiy rivojlanish ko'rsatkichlarining davlat qarziga ta'siri to'g'risida etarlicha 
tadqiqotlar mavjud bo'lmasa-da, bu tadqiqotlarning aksariyati aholi jon boshiga yalpi ichki 
mahsulotning davlat qarziga ta'siri bo'yicha olib borilgan. Peniwati va Hsiao (1987) 
ta'kidlaganidek, aholi jon boshiga YaIM iqtisodiy rivojlanishni o'lchash uchun eng 
mashhur va eng ko'p qo'llaniladigan iqtisodiy ko'rsatkichdir. Davlat xarajatlari, davlat 

---

81 
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VA TA’LIM ISTIQBOLLARI 
daromadlari, davlat jamg'armalari va ishsizlik kabi iqtisodiy rivojlanishning boshqa 
ko'rsatkichlarining davlat qarziga ta'siri haqida bir nechta tadqiqotlar mavjud. Bundan
tashqari, ushbu tadqiqotlarning aksariyati rivojlangan mamlakatlarda emas, balki 
rivojlanayotgan mamlakatlarda ham amalga oshirilgan. Shu sababli, ushbu tadqiqot ushbu 
sohaga oid adabiyotlarga muhim qiymat qo'shishi mumkin deb o'ylashadi. 
Ushbu tadqiqotda iqtisodiy rivojlanish ko'rsatkichlarining davlat qarzi darajasiga 
ta'sirini o'rganish uchun iqtisodiy rivojlanish ko'rsatkichlari sifatida aholi jon boshiga 
YaIM, yalpi milliy jamg'armalar, yalpi davlat umumiy xarajatlari, yalpi davlat daromadlari 
va ishsizlik o'zgaruvchilari qo'llaniladi. Ushbu o'zgaruvchilarning barchasi ishsizlik 
darajasidan tashqari YaIMga nisbatan foiz sifatida ham qo'llaniladi. Statistik uslub sifatida 
1980-2011 yillardagi 11 ta rivojlangan davlat (Belgiya, Kanada, Finlyandiya, Fransiya, 
Gretsiya, Islandiya, Irlandiya, Yaponiya, Norvegiya, Ispaniya va Buyuk Britaniya) 
maʼlumotlari uchun panelli kointegratsiya modeli qoʻllanilgan.